Πατρίς...

Ελευθερος Δικτυογραφος...

Κέρος
Τι είναι η πατρίδα μας; Μην είν’ οι κάμποι; / Μην είναι τ’ άσπαρτα ψηλά βουνά; / Μην είναι ο ήλιος της, που χρυσολάμπει; / Μην είναι τ’ άστρα της τα φωτεινά;

Ιωάννης Πολέμης, Τι Είναι η Πατρίδα μας;

Είμαι μετανάστης. Νοσταλγώ την πατρίδα μου. Πονάω και νοιάζομαι για όσα της συμβαίνουν. Και θα συνεχίσω να πονάω και να νοιάζομαι, ακόμα κι αν μια μέρα οι συνθήκες με εξαναγκάσουν να μείνω για πάντα μακριά της.

Ποια είναι πραγματικά η πατρίδα μου όμως; Η δική σου; Πρόκειται άραγε για την ίδια πατρίδα; Ή μήπως αυτή που αντιλαμβάνομαι εγώ διαφέρει τόσο πολύ από αυτή που αντιλαμβάνεσαι εσύ ώστε τελικά να μιλάμε για κάτι εντελώς άλλο;

Για μένα, η έννοια της πατρίδας έχει αφετηρία τη φυσική τάση κάθε ανθρώπου να συνδέεται συναισθηματικά με το περιβάλλον που γεννήθηκε και μεγάλωσε. Με τον υλικό και κοινωνικό περίγυρο που του χάρισε τροφή, στέγη, ερεθίσματα, φίλους και έρωτες. Πατρίδα είναι το δέος που ένιωθες σαν παιδί βλέποντας το χιονισμένο βουνό έξω από το παράθυρο σου. Η αλμυρή γεύση από τα κύματα που σε αναποδογύρισαν και κόντεψαν να σε πνίξουν. Το μισοξηλωμένο παγκάκι που πλήγωσες με το όνομα της αγαπημένης σου.

Ακόμα κι αν έχεις μεγαλώσει σε μια άσχημη κι υποβαθμισμένη συνοικία, πάντοτε νιώθεις μια περίεργη οικειότητα με τις σκουριασμένες πινακίδες της και τις αγριεμένες φάτσες των κατοίκων. Γιατί είναι ο τόπος σου, τον οποίο αγάπησες κι ας πίστεψες κάποτε ότι τον μισούσες. Η ιδιαίτερη πατρίδα σου, που επηρεάζει την προσωπικότητα σου και σε μεγάλο βαθμό καθορίζει τη μετέπειτα ψυχολογία σου. Όταν είσαι μακριά της, σου λείπει. Κι όταν εγκλωβίζεσαι μέσα της, θέλεις να πετάξεις μακριά.

Πατρίδα είναι ένα χωριό, μια γειτονιά, ένα χωράφι στη μέση του πουθενά. Μια σπιθαμή γης. Μέχρι εκεί που τα πόδια σου βαραίνουν από το περπάτημα και φτάνεις σε ένα λιγότερο οικείο περιβάλλον, το οποίο αισθάνεσαι πια ότι είναι η πατρίδα κάποιου άλλου. Ένα μέρος με άγνωστους ανθρώπους που ντύνονται και φέρονται διαφορετικά – είτε μιλάνε την ίδια γλώσσα με σένα είτε όχι. Πέρνα μια βόλτα από το Κολωνάκι και θα καταλάβεις τι εννοώ.

Βεβαίως, αν έχεις γεννηθεί αλλού κι έχεις μεγαλώσει αλλού, τα πράγματα περιπλέκονται. Πόσο μάλλον όταν έχεις περάσει τα παιδικά σου χρόνια μετακομίζοντας σε διαφορετικές γειτονιές, πόλεις ή χώρες. Τότε έχεις πολλές πατρίδες, και συνήθως τις αγαπάς και τις μισείς όλες εξίσου. Για διαφορετικούς λόγους την καθεμία…

Πέρα από τη συναισθηματική σύνδεση με την πολύ ιδιαίτερη πατρίδα σου όμως, νιώθεις ότι ανήκεις και σε ένα ευρύτερο σύνολο, το οποίο μόλις τον 18ο αιώνα άρχισε να αποκτά εθνικά χαρακτηριστικά και νόμους. Πιο πριν ήταν κάτι άλλο, αν και πάλι οι ντόπιοι το θεωρούσαν πατρίδα τους με βάση τα όσα μοιράζονταν μεταξύ τους. Μουσικές, φαγητά, παραδόσεις, μύθους και μνημεία. Την πολιτισμική κόλλα που ενώνει τους ανθρώπους και τους μετατρέπει σε λαό. Ενώ παράλληλα τους συνδέει με άλλους λαούς – γειτονικούς και μη – που έχουν να επιδείξουν αντίστοιχες συμπεριφορές και εμπειρίες με τις δικές μας. Κι αυτό τους κάνει να αισθάνονται ξεχωριστοί, όπως ακριβώς κι εμείς. Τους κάνει να αισθάνονται περήφανοι. Είναι απολύτως φυσιολογικό να νιώθεις περήφανος για την πατρίδα σου. Κι εγώ νιώθω, αν και όχι και τόσο πολύ τελευταία.

Πατρίδα λοιπόν σήμερα θεωρείται η χώρα σου, και το όνομα της είναι αυτό που αναγράφεται στο διαβατήριο με τη φωτογραφία σου. Τους στίχους του ύμνου της έχεις αποστηθίσει (έστω και λάθος). Τα χρώματα της σημαίας της είναι αυτά που ντύνουν τους αθλητές που ζητωκραυγάζεις. Άσχετα αν ξέρεις πολύ καλά ότι είναι όλοι τους ντοπαρισμένοι. Γιατί, οι άλλοι τι είναι άλλωστε;

Ίσως ο λόγος που δίνουμε τέτοια σημασία στην καταγωγή μας να έχει να κάνει με την Εξέλιξη. Από τη στιγμή που οι νόμοι της φύσης υποχρέωσαν το ανθρώπινο είδος να συγκροτεί ομάδες προκειμένου να επιβιώσει, ήταν αναπόφευκτο ότι στην πορεία τα μέλη κάθε ομάδας θα υιοθετούσαν κοινά έθιμα και κώδικες επικοινωνίας, και θα συγκρούονταν με τα μέλη άλλων ομάδων μέχρι να συγχωνευτούν και να δημιουργήσουν μεγαλύτερες – που κι αυτές με τη σειρά τους θα προσπαθούσαν να επικρατήσουν έναντι άλλων. Στρατιωτικά όσο και πολιτισμικά, μέχρι να υπάρξει ανυπέρβλητο φυσικό εμπόδιο ή προσωρινή ισορροπία δυνάμεων.

Και κάπως έτσι φτάσαμε να μοιραζόμαστε συλλογική ταυτότητα με ανθρώπους που ποτέ μας δεν γνωρίσαμε, ποτέ δεν θα γνωρίσουμε και που ποτέ δεν θα αποκτήσουμε καν κοινούς φίλους μαζί τους στο Facebook. Αλλά μόνο και μόνο βλέποντας το όνομα τους γραμμένο με λατινικούς χαρακτήρες στην οθόνη μας αναγνωρίζουμε αυτομάτως ότι είναι Έλληνες. Δικοί μας.

Είτε μας αρέσει είτε όχι, όλοι οι άνθρωποι είμαστε κατά 99,9% γονιδιακά ταυτόσημοι μεταξύ μας. Ο Πακιστανός στο φανάρι κι εσύ. Ο Μιχαλολιάκος κι εγώ. Τα έφερε όμως έτσι η Ιστορία ώστε να μας χωρίζουν σύνορα – γεωγραφικοί δηλαδή περιορισμοί που ορίζονται με αφορμή τη γλώσσα του τοπικού πληθυσμού, το θρήσκευμα ή τα φυλετικά χαρακτηριστικά του. Αν και στην πραγματικότητα όλα αυτά πάντα είχαν δευτερεύουσα σημασία σε σχέση με τη σφαίρα επιρροής της εκάστοτε εξουσίας, καθώς και την έκβαση των πολέμων που διεξήγε για να τη διατηρήσει ή να την επεκτείνει.

Έχει χυθεί πολύ αίμα για αυτά τα σύνορα. Ο Αλέξανδρος έφτασε μέχρι την Ινδία και είχε υπηκόους σε τρεις ηπείρους, αλλά οι επίγονοι του δεν κατάφεραν να κρατήσουν τις κτήσεις του για πολύ καιρό. Ο Παλαιολόγος σκοτώθηκε έφιππος, υπερασπιζόμενος το τελευταίο απομεινάρι μιας υπερχιλιετούς αυτοκρατορίας που είχε πάψει πριν από αιώνες να υπάρχει. Κι ο Κολοκοτρώνης πέτυχε τη βίαιη ανατροπή της Οθωμανικής εξουσίας στην Πελοπόννησο. Θα μπορούσε να είναι ο μόνος που τα κατάφερε, και τώρα να θεωρούσαμε όλοι ως δεδομένο ότι η εθνική μας κυριαρχία ξεκινάει και τελειώνει σε μία έκταση λίγο μικρότερη από αυτή της Αλβανίας. Ή θα μπορούσε να έχει καλύτερη τύχη η Μεγάλη Ιδέα, και σήμερα να αποδεχόμασταν ως αυτονόητους συμπολίτες μας τους κατοίκους της Σμύρνης, της Αδριανούπολης και της Τενέδου. Ή θα μπορούσαν να έχουν κερδίσει οι Ναζί τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, και να είχαμε μεγαλώσει με επίσημη γλώσσα τα Γερμανικά και περιβραχιόνια με σβάστικα ραμμένα στις σχολικές ποδιές μας.

Πάλι πατρίδα μας θα ήταν. Μία άλλη πατρίδα σίγουρα, που όλο και περισσότεροι συμπατριώτες μας έχουν φτάσει σήμερα να φαντασιώνουν ως ιδανική. Με εξαίρεση τα υποχρεωτικά Γερμανικά ίσως, αφού πολλοί από αυτούς δεν έχουν καταφέρει καν να μάθουν Ελληνικά. Που στο κάτω-κάτω, παίζουν πολύ σημαντικότερο ρόλο στη διαμόρφωση εθνικής ταυτότητας από τα χιλιομπασταρδεμένα μας γονίδια και την προγονολατρεία πέτρινων ηρώων για τους οποίους δεν έχουμε την παραμικρή ιδέα ποιοι πραγματικά ήταν και τι ακριβώς έκαναν. Έχει άλλωστε νόημα να καυχιέσαι ότι γεννήθηκες στην ίδια πόλη με τον Σωκράτη, όταν σχεδόν δυόμιση χιλιάδες χρόνια μετά η σκέψη σου παραμένει απλοϊκή και καθοδηγούμενη;

Επηρεασμένοι από την καθημερινή προπαγάνδα και την εθνικοπατριωτική μας διαπαιδαγώγηση, κάνουμε συχνά το λάθος να πιστεύουμε ότι η πατρίδα αποτελεί προσωπική μας ιδιοκτησία. Λέμε “η χώρα μου”, λες και το γεγονός ότι γεννηθήκαμε στο συγκεκριμένο κομμάτι γης συνεπάγεται ότι γινόμαστε συνδικαιούχοι στο ένδοξο παρελθόν και τη μελλοντική εκμετάλλευση του – την οποία επίσης θεωρούμε αυτονόητη. Ξέρεις τι; Για μερικές εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια, οι δεινόσαυροι θεωρούσαν αυτονόητο ότι μπορούν να εκμεταλλεύονται το σύνολο των διαθέσιμων φυσικών πόρων ανενόχλητοι, μέχρι που ένας μετεωρίτης τους ξεπάστρεψε όλους σε ένα Σαββατοκύριακο. Συμβαίνει.

Άσχετα αν ο καθένας από εμάς θα ζήσει το πολύ έναν αιώνα, αυτός ο τόπος θα συνεχίσει να υπάρχει με τη μία ή την άλλη μορφή του μέχρι να φουσκώσει και να κοκκινήσει ο ήλιος. Και να μας καταπιεί. Βέβαια, σε κάμποσα δισεκατομύρια χρόνια που θα συμβεί αυτό δεν πρόκειται να υπάρχει κανένας που να ενδιαφέρεται για το αν η θάλασσα που βράζει κάποτε φιλοξενούσε ψαροκάικα με γαλανόλευκες σημαίες, ή αν τα βουνά που λιώνουν και γκρεμίζονται υπήρξαν ιερά. Για μια χούφτα ανθρώπων, επί μερικές χιλιάδες χρόνια το πολύ. Όσο δηλαδή κράτησε το ανοιγοκλείσιμο του ματιού του όποιου Θεού αποφάσισε να δημιουργήσει αστέρια, πλανήτες και ζωντανά πλάσματα. Μερικά εκ των οποίων έχουν την αφέλεια να πιστεύουν ότι όλα αυτά φτιάχτηκαν για να τους ανήκουν και να τα κάνουν ό,τι θέλουν.