Ο γαντζωμένος νεοφιλελευθερισμός και η στρατηγική της Αριστεράς

Red NoteBook ...
Των Αλέξανδρου Ζαχιώτη και Φάνη Παπαγεωργίου

Ο νεοφιλελευθερισμός, περισσότερο από αφηρημένο οικονομικό δόγμα που εδράζεται στις θεωρίες της νεοκλασικής σχολής, είναι μια στρατηγική του κεφαλαίου. Μια στρατηγική που στοχεύει στη διεύρυνση της κερδοφορίας του κεφαλαίου και, υπό αυτήν την έννοια, στην ένταση της ταξικής κυριαρχίας του κεφαλαίου πάνω στην εργασία. Επίσης, πρέπει να το δούμε και ως μια απάντηση στην κατάρρευση του ποσοστού κέρδους που κορυφώθηκε στις πετρελαϊκές κρίσεις του 1973-74. Αν κάποιος προσπαθήσει να σκιαγραφήσει την ταυτότητα του νεοφιλελευθερισμού, εκτός της αμιγώς οικονομικής σφαίρας, ανάμεσα στα στοιχεία που θα συμπεριλάβει είναι η εμμονή στην πειθαρχία, η τιμωρία, ο φόβος και η περιστολή της δημοκρατίας. Η τακτική της συναίνεσης δεν αποτελεί στοιχείο της συγκεκριμένης πολιτικής, καθώς πρόκειται για μια άκρως επιθετική πολιτική. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η επίθεση του νεοφιλελευθερισμού στο κοινωνικό κράτος. Συνεπώς, το νεοφιλελεύθερο σχέδιο συγκροτείται στη βάση της διεύρυνσης του ποσοστού κέρδους.

Σε περιόδους κρίσης, η κανονική αναπαραγωγή του κοινωνικού κεφαλαίου διακόπτεται βίαια. Η ίδια η κερδοφορία του κεφαλαίου μειώνεται και οι κοινωνικοί αγώνες -κατά κανόνα- οξύνονται, σηματοδοτώντας την όξυνση της ταξικής πάλης. Η κρίση πρέπει να γίνεται αντιληπτή ως μια συγκυρία που «η διαδικασία συσσώρευσης και η διευρυνόμενη αναπαραγωγή του συνολικού κοινωνικού κεφαλαίου βρίσκεται σε ανάσχεση και το ποσοστό κέρδους σε μείωση.» (Μηλιός 2002)

Στις περιόδους κρίσεων και ιδίως στην παρούσα κρίση, η τακτική από πλευράς νεοφιλελευθερισμού γίνεται ακόμα πιο επιθετική, ως απάντηση στην ανάσχεση της διευρυνόμενης αναπαραγωγής. Αυτή η πολιτική της ασφυκτικής λιτότητας δεν αποκλείει καθόλου την πιθανότητα διεύρυνσης της κρίσης, όπως άλλωστε φαίνεται από την εμβάθυνση της κρίσης στις χώρες της Ευρώπης.

Αυτό που ισχυριζόμαστε είναι ότι οι απαντήσεις του κυρίαρχου υποδείγματος στην κρίση δεν είναι -με όρους νεοκλασσικής αποτελεσματικότητας- "σωστές", ούτε και αποτελούν σχέδιο των κυρίαρχων, όσο κι αν ως τέτοιο παρουσιάζεται, από τη στιγμή που το βάθεμα της κρίσης είναι αλληλένδετο με την πτωτική τάση του περιθωρίου κέρδους, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα. Είναι μια εμμονή στην πεπατημένη, μια προσπάθεια επιβεβαίωσης της «ορθότητας» του κυρίαρχου παραδείγματος. Ταυτόχρονα, θα μπορούσαν να χαρακτηρισστούν ως "βήματα στα τυφλά", ελλείψει εναλλακτικού παραδείγματος για τις κυρίαρχες τάξεις.

Οι νεοφιλελεύθερες απαντήσεις στην κρίση, οι οποίες είναι υπεύθυνες γι΄ αυτήν, μοιάζουν με ένα βασιλιά που καθώς πέφτει γαντζώνεται από το θρόνο για να πέσει μαζί του.

Η κρίση του νεοφιλελεύθερου παραδείγματος ενισχύει τη σύγκρουση δύο αντίρροπων δυνάμεων στο εσωτερικό των υπάλληλων τάξεων. Η μια από αυτές είναι η δεμένη με το κυρίαρχο παράδειγμα. Είναι η δύναμη της ενσωμάτωσης της τρομοκρατίας στην καθημερινή πρακτική, της απομάκρυνσης από την πολιτική και τη δημοκρατία και της μάταιης ελπίδας ότι μπορεί κάποιος να σώσει μονάχα τον εαυτό του μέσα σε αυτήν την κρίση.

Όμως, οι καπιταλιστικές κοινωνίες δομούνται πάνω στο παράδειγμα του κυριάρχου. Από τη στιγμή που το παράδειγμα αυτό αμφισβητείται, είναι περισσότερο παρά ποτέ κρίσιμο να αρθρωθεί ένα εναλλακτικό παράδειγμα που να πατάει στα συμφέροντα των εργαζομένων τάξεων και να σκιαγραφεί την αντίληψη της αριστεράς για την οργάνωση της κοινωνίας.

Το παράδειγμα αυτό θα πρέπει να συγκροτηθεί με απαντήσεις διαλεκτικά αντίθετες του κυρίαρχου. Να προτάσσει τις συλλογικές λύσεις στα ατομικά προβλήματα, τις δομές κοινωνικής οργάνωσης από τα κάτω, τη διεύρυνση της δημοκρατίας από την παραγωγική βάση ως τη γειτονιά και να εμπεδώνει την αλληλεγγύη ως πυρήνα οργάνωσης των κοινωνικών σχέσεων.

Σε αυτό το πλαίσιο, η Αριστερά, ενισχύει τις δομές κοινωνικής αλληλεγγύης που ξεπηδούν καθημερινά και δίνουν βοήθεια στους πληττόμενους, πολλές φορές χωρίς εκείνη να τις έχει σχεδιάσει. Παράλληλα, προτείνει περισσότερη δημοκρατία αλλά και μορφές ανυπακοής όπως τα κινήματα «δεν πληρώνω».

Εάν όμως το ζητούμενο για μας είναι η εξυπηρέτηση των μακροχρόνιων συμφερόντων των εργαζόμενων τάξεων, τότε πρέπει να παραδεχτούμε ότι υπάρχει ένα ακόμα σκαλοπάτι που πρέπει να ανέβουμε: αυτό είναι το σκαλοπάτι της ιδεολογικής ηγεμονίας, πυρήνας της οποίας θα πρέπει να είναι η αλληλεγγύη, η διεύρυνση της δημοκρατίας και η άρθρωση τους σε ένα συνολικό πλαίσιο οργάνωσης της κοινωνίας.

Το δικό μας παράδειγμα είναι ακόμα στα σπάργανα, τη στιγμή που το κυρίαρχο καταρρέει στα εξ ων συνετέθη. Η κρίση είναι μια μάχη ανάμεσα σ’ αυτά τα δύο. Δική μας δουλειά είναι να προτάξουμε αυτό το διαφορετικό παράδειγμα, όπως αυτό εγγράφεται στις ανάγκες των εργαζομένων τάξεων σήμερα αλλά και μέσα από την ίδια μας τη δράση και παρέμβαση.