ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΣΚΟΠΛΑΚΗ*, απο την Αυγη...
«Εικονομία» είναι ο όρος με τον οποίο ο Ρεζίς Ντεμπραί περιέγραψε την τηλεοπτική κανονικοποίηση της διάβρωσης κάθε δημοκρατικά «συναθροισμένου λαού». Η αντανάκλαση της τηλεοπτικής αποκοινωνικοποίησης στον δημόσιο λόγο συνδιαμόρφωσε το εκρηκτικό μείγμα αρχαϊκής αυθαιρεσίας και κοινωνικο-οικονομικής σκλήρυνσης του σύγχρονου καπιταλισμού.
Οι τηλεοπτικά διαμεσολαβημένες εκδοχές του νέου ανορθολογισμού εκπαίδευσαν τους εξατομικευμένους δέκτες σε μια «religion séculaire» εκτονωτικής μνησικακίας, σε ελεγχόμενα υποκατάστατα διαμαρτυρίας εναντίον της πραγματικής αθλιότητας, σε αντανακλαστικά αθροισμένους αναστεναγμούς των καταπιεσμένων, τεχνουργημένους από την «κοινή γνώμη» των καταπιεστών του. Η καλωδιωμένη αποπολιτικοποίηση ως αδρανής άθροιση τηλεθεώμενων κεφαλών διαποτίστηκε από το credo των ιδιωτικών ΜΜΕ: «υπάρχω για να αγοράζομαι, για να πουλάω και να κερδίζω». Ο λόγος του τηλεοπτικού αυταρχισμού είναι απολύτως εχθρικός προς τον αριστερό κριτικό λόγο. Η τηλεόραση προσφέρεται ως το κατ’ εξοχήν εργαλείο που βραχυκυκλώνει την αρθρωμένη επιχειρηματολογία σε επικοινωνιακή απλοϊκότητα, όπως παρενδύει την απουσία φωνής σε πλειοψηφική κανονικοποίηση αντεστραμμένης συγκίνησης, εικονικής πρωτοβουλίας και βάρβαρης ιλαρότητας. Ο αριστερός κριτικός λόγος διατηρεί τη δυνατότητα να είναι ρηξικέλευθος όσο παραμένει μη αναγώγιμος στη σχηματοποίηση της μαζοποιητικής αποπολιτικοποίησης και αδιάπτωτα ασυμβίβαστος απέναντι στη νωχελική αναπαραγωγή τρέχουσας ιδεολογίας από τις υποδοχές του οπτικοακουστικού καισαρισμού. Υπό αυτό το σκεπτικό, είναι παραπάνω από θεμιτή η επιφύλαξη πολλών αριστερών προς τη ναρκοθετημένη τηλεοπτικοποίηση του αριστερού λόγου, η οποία επιχειρεί να συγκροτηθεί ως «αριστερή πολιτική εικονομία».
Η προσήλωση μιας μερίδας της Αριστεράς στην τηλεοπτική συμβατότητα οφείλεται ίσως σε μια κακοφορμισμένη αίσθηση ήττας, από τότε που ο επελαύνων νεοφιλελεύθερος κομπογιανιτισμός των Φουκουγιάμα καθιστούσε τον αριστερό κριτικό λόγο αντικείμενο χλεύης. Ωστόσο, καθώς είχε πει ο Μαρξ, «η ντροπή είναι θυμός ενάντια στον εαυτό μας» για όσα αφασικά ιδεολογήματα και όσα φορμαλιστικά παίγνια διχοστασίας περιθωριοποίησαν επί μακρόν την Αριστερά. Αν αισθανόμασταν ντροπή για τις προσχώσεις καθεστωτικού λόγου, που μοιραία συσσώρευσε ένα πολλαπλά αντιφατικό παρελθόν, αντί κάποιοι να στηριζόμαστε σε αυτές ανέμελα ή αυτάρεσκα προεκτείνοντάς τις, τότε θα επιταχύναμε τις προϋποθέσεις, ώστε οι καταπιεζόμενες τάξεις να αρθρώσουν τον δικό τους λόγο και να ασπαστούν ως συλλογική προοπτική τη μη αλλοτριωμένη ιδιαιτερότητα. Η απουσία φωνής αυτών των τάξεων συντηρεί την τηλεσκηνοθεσία της διαφωνίας σε ισοτιμική συνύπαρξη εκδοχών του κυρίαρχου λόγου.
Άραγε, ποια θα έπρεπε να είναι η απάντηση της Αριστεράς στην εικονομία; Κάθε εύκολη απάντηση είναι υπερβολικά απλοποιημένη για να καταστεί στοιχειωδώς αντικειμενική. Πάντως, καλύτερη διέξοδος δεν είναι η μερική σύμπλευση με εξ επαναλήψεως δημοφιλείς αφορισμούς των ΜΜΕ, ούτε η αριστερόστροφη αναμάσηση του τεχνοκρατικού highlight. Ο κριτικός λόγος της Αριστεράς δεν μεταλλάσσεται ατιμωρητί σε ex-negativo μεταλόγο για την απρόσκοπτη εισδοχή στο τοπίο του τηλεοπτικού ετεροκαθορισμού. Η αφυδάτωσή του σε «αριστερή» όψη της πολυαποσπασματικής μονοφωνίας θα αναδείκνυε ένα ακόμα φαινόμενο ιδεολογικής και πολιτικής έκπτωσης, παρά την οποιαδήποτε πρόσκαιρη θεαματικότητα. Ο δομικά συντηρητικός τηλεοπτικός ετεροκαθορισμός είναι απολύτως συγκροτητικός. Τα γλωσσικά του παίγνια είναι εθιστικά. Όσοι πασχίζουν να τα προσοικειωθούν, καταντούν να αποδέχονται καταστατικά όλους τους κανόνες της πολυαποσπασματικής μονοφωνίας, αναγόμενοι τελικά στη νεοφιλελεύθερη πολιτική αντίληψη. Ίσως να μην είναι ορατοί οι δούρειοι ίπποι των σημαινόντων, ωστόσο αυτό είναι το clou, μόλις ανοίξει κανείς ευλαβικά τα κουτάκια της τηλεοπτικής θεωρητικής κωδικοποίησης. «Όπως τα φαντάσματα παλιά από το παρελθόν ερχόντουσαν, έτσι και τώρα από το μέλλον θά 'ρθουν», κατά τον Χάινερ Μύλλερ. Διότι η τηλεοπτική συνθήκη είναι το ρυθμιστικό τους σώμα.
Ανάμεσα στην τηλεοπτικοποίηση του φθαρμένου συστήματος εξουσίας και την υπό διαμόρφωση αριστερή πρόταση διακυβέρνησης, «χαίνει ένα διάστημα»: ο αντιφατικός αλλά υπαρκτός χώρος της αυθόρμητης κοινωνικής διαμαρτυρίας. Η έμφαση της Αριστεράς πρέπει να δοθεί σε εμπειρίες θεμελιωμένες εκεί όπου τέμνονται η πολιτική και ο πολιτισμός, ώστε η -ιδεολογικά έκθετη στην εικονομία- κοινωνική διαμαρτυρία να συγκροτηθεί σε πολιτική δημιουργικότητα δημοκρατικού κοινωνικού ελέγχου. Αντί να κυνηγάμε το φάντασμα της «αριστερής εικονομίας», ας ενσαρκώσουμε τον αριστερό κριτικό λόγο σε αριστερή πολιτική πράξη.
* Ο Ν. Σκοπλάκης είναι ιστορικός
Οι τηλεοπτικά διαμεσολαβημένες εκδοχές του νέου ανορθολογισμού εκπαίδευσαν τους εξατομικευμένους δέκτες σε μια «religion séculaire» εκτονωτικής μνησικακίας, σε ελεγχόμενα υποκατάστατα διαμαρτυρίας εναντίον της πραγματικής αθλιότητας, σε αντανακλαστικά αθροισμένους αναστεναγμούς των καταπιεσμένων, τεχνουργημένους από την «κοινή γνώμη» των καταπιεστών του. Η καλωδιωμένη αποπολιτικοποίηση ως αδρανής άθροιση τηλεθεώμενων κεφαλών διαποτίστηκε από το credo των ιδιωτικών ΜΜΕ: «υπάρχω για να αγοράζομαι, για να πουλάω και να κερδίζω». Ο λόγος του τηλεοπτικού αυταρχισμού είναι απολύτως εχθρικός προς τον αριστερό κριτικό λόγο. Η τηλεόραση προσφέρεται ως το κατ’ εξοχήν εργαλείο που βραχυκυκλώνει την αρθρωμένη επιχειρηματολογία σε επικοινωνιακή απλοϊκότητα, όπως παρενδύει την απουσία φωνής σε πλειοψηφική κανονικοποίηση αντεστραμμένης συγκίνησης, εικονικής πρωτοβουλίας και βάρβαρης ιλαρότητας. Ο αριστερός κριτικός λόγος διατηρεί τη δυνατότητα να είναι ρηξικέλευθος όσο παραμένει μη αναγώγιμος στη σχηματοποίηση της μαζοποιητικής αποπολιτικοποίησης και αδιάπτωτα ασυμβίβαστος απέναντι στη νωχελική αναπαραγωγή τρέχουσας ιδεολογίας από τις υποδοχές του οπτικοακουστικού καισαρισμού. Υπό αυτό το σκεπτικό, είναι παραπάνω από θεμιτή η επιφύλαξη πολλών αριστερών προς τη ναρκοθετημένη τηλεοπτικοποίηση του αριστερού λόγου, η οποία επιχειρεί να συγκροτηθεί ως «αριστερή πολιτική εικονομία».
Η προσήλωση μιας μερίδας της Αριστεράς στην τηλεοπτική συμβατότητα οφείλεται ίσως σε μια κακοφορμισμένη αίσθηση ήττας, από τότε που ο επελαύνων νεοφιλελεύθερος κομπογιανιτισμός των Φουκουγιάμα καθιστούσε τον αριστερό κριτικό λόγο αντικείμενο χλεύης. Ωστόσο, καθώς είχε πει ο Μαρξ, «η ντροπή είναι θυμός ενάντια στον εαυτό μας» για όσα αφασικά ιδεολογήματα και όσα φορμαλιστικά παίγνια διχοστασίας περιθωριοποίησαν επί μακρόν την Αριστερά. Αν αισθανόμασταν ντροπή για τις προσχώσεις καθεστωτικού λόγου, που μοιραία συσσώρευσε ένα πολλαπλά αντιφατικό παρελθόν, αντί κάποιοι να στηριζόμαστε σε αυτές ανέμελα ή αυτάρεσκα προεκτείνοντάς τις, τότε θα επιταχύναμε τις προϋποθέσεις, ώστε οι καταπιεζόμενες τάξεις να αρθρώσουν τον δικό τους λόγο και να ασπαστούν ως συλλογική προοπτική τη μη αλλοτριωμένη ιδιαιτερότητα. Η απουσία φωνής αυτών των τάξεων συντηρεί την τηλεσκηνοθεσία της διαφωνίας σε ισοτιμική συνύπαρξη εκδοχών του κυρίαρχου λόγου.
Άραγε, ποια θα έπρεπε να είναι η απάντηση της Αριστεράς στην εικονομία; Κάθε εύκολη απάντηση είναι υπερβολικά απλοποιημένη για να καταστεί στοιχειωδώς αντικειμενική. Πάντως, καλύτερη διέξοδος δεν είναι η μερική σύμπλευση με εξ επαναλήψεως δημοφιλείς αφορισμούς των ΜΜΕ, ούτε η αριστερόστροφη αναμάσηση του τεχνοκρατικού highlight. Ο κριτικός λόγος της Αριστεράς δεν μεταλλάσσεται ατιμωρητί σε ex-negativo μεταλόγο για την απρόσκοπτη εισδοχή στο τοπίο του τηλεοπτικού ετεροκαθορισμού. Η αφυδάτωσή του σε «αριστερή» όψη της πολυαποσπασματικής μονοφωνίας θα αναδείκνυε ένα ακόμα φαινόμενο ιδεολογικής και πολιτικής έκπτωσης, παρά την οποιαδήποτε πρόσκαιρη θεαματικότητα. Ο δομικά συντηρητικός τηλεοπτικός ετεροκαθορισμός είναι απολύτως συγκροτητικός. Τα γλωσσικά του παίγνια είναι εθιστικά. Όσοι πασχίζουν να τα προσοικειωθούν, καταντούν να αποδέχονται καταστατικά όλους τους κανόνες της πολυαποσπασματικής μονοφωνίας, αναγόμενοι τελικά στη νεοφιλελεύθερη πολιτική αντίληψη. Ίσως να μην είναι ορατοί οι δούρειοι ίπποι των σημαινόντων, ωστόσο αυτό είναι το clou, μόλις ανοίξει κανείς ευλαβικά τα κουτάκια της τηλεοπτικής θεωρητικής κωδικοποίησης. «Όπως τα φαντάσματα παλιά από το παρελθόν ερχόντουσαν, έτσι και τώρα από το μέλλον θά 'ρθουν», κατά τον Χάινερ Μύλλερ. Διότι η τηλεοπτική συνθήκη είναι το ρυθμιστικό τους σώμα.
Ανάμεσα στην τηλεοπτικοποίηση του φθαρμένου συστήματος εξουσίας και την υπό διαμόρφωση αριστερή πρόταση διακυβέρνησης, «χαίνει ένα διάστημα»: ο αντιφατικός αλλά υπαρκτός χώρος της αυθόρμητης κοινωνικής διαμαρτυρίας. Η έμφαση της Αριστεράς πρέπει να δοθεί σε εμπειρίες θεμελιωμένες εκεί όπου τέμνονται η πολιτική και ο πολιτισμός, ώστε η -ιδεολογικά έκθετη στην εικονομία- κοινωνική διαμαρτυρία να συγκροτηθεί σε πολιτική δημιουργικότητα δημοκρατικού κοινωνικού ελέγχου. Αντί να κυνηγάμε το φάντασμα της «αριστερής εικονομίας», ας ενσαρκώσουμε τον αριστερό κριτικό λόγο σε αριστερή πολιτική πράξη.
* Ο Ν. Σκοπλάκης είναι ιστορικός
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου