Πολιτική τοπολογία...

Το τέχνασμα των άκρων

Δύο ακραίοι

H φιλολογία περί ισοδύναμων άκρων συντείνει ενδεικτικά στις εξής πρακτικές ισοδυναμίες, μεταξύ πολλών άλλων:
- το κατέβασμα της ναζιστικής σημαίας από την Ακρόπολη / το ανέβασμά της
- οι βασανισθέντες στην ΕΣΑ / οι βασανιστές τους
- οι υπερασπιστές αδυνάμων και μειονοτήτων / οι επίδοξοι σφαγείς τους
- οι εργαζόμενοι σε άσυλο προστασίας κακοποιημένων παιδιών και γυναικών / οι κακοποιούντες
- οι αντιναζιστές / οι ναζιστές... κ.ο.κ.
- η πολιτική ανυπακοή / το οργανωμένο έγκλημα

Το παράλογο εδώ είναι τόσο εξεζητημένο που δεν μπορεί να γίνει, καλή τη πίστη συζήτηση, και ως ισχυρισμός "στέκει έξω από τη διάσταση εντός της οποίας μεταξύ ανθρώπων [η συζήτηση] είναι έστω δυνατή - εκτός του Λόγου", όπως έλεγε ο Μαρκούζε στον Χάιντεγκερ όταν ο δεύτερος προσπαθούσε να παίξει το δικολαβίστικο παιχνίδι της ισοδυναμίας του ναζισμού με εκείνους που τον συνέτριψαν. Ακόμα και λιγότερο τραβηγμένες εκδοχές του ίδιου παραμυθιού, όπως έχω σημειώσει στο παρελθόν είναι απλά υστερόβουλες κατασκευές χωρίς συναίσθηση των ιστορικών συμφραζομένων.
Αλλά και στις ήπιες μορφές της ακρολογίας, ελλοχεύει ένας βαθύς παραλογισμός ο οποίος έχει να κάνει με την προβληματική συμμετρία γύρω από ένα ορθολογικό κέντρο. Στην σημερινή συγκυρία, που το πάλαι ποτέ Κέντρο είναι ο ίδιος ο φορέας της πιο ακραίας και καταστροφικής πτώχευσης και εκβαρβαρισμού της κοινωνίας, δεν υπάρχει τίποτα πιο ακραίο από το "Κέντρο" αυτό. Πρόκειται για μια γεωμετρική παραπλάνηση...

Η γεωμετρία

Στην κυρίαρχη ηθικολογική γεωμετρία της πολιτικής οι θέσεις είναι συμμετρικά τοποθετημένες γύρω από ένα σώφρον κέντρο (συν ή πλην τις μικροκλίσεις από τη μια ή από την άλλη) το οποίο περιστοιχίζεται εκατέρωθεν από δύο επικίνδυνα και παράλογα άκρα. Η ηθικοπολιτική αυτή γεωμετρία υποδεικνύει έτσι αμέσως και την σφαλερότητα των άκρων (το κέντρο είναι η εστία του εύλογου) και την συμμετρία τους (αν μπάταρε προς τη μια πλευρά περίσσεια βλαβερότητας, θα έπρεπε να επανατοποθετηθεί το κέντρο ώστε να ισορροπήσει μεταξύ δύο ίσων κακών). Έτσι το κέντρο καθίσταται προνομιακός πολιτικός χώρος εξ ορισμού και τα άκρα, όπως και να βολεύει να τα ορίσει κανείς, ..."ακραία". Η τοποθέτηση είναι ανηγμένη σε έναν άξονα μόνο για λόγους απλοϊκότητας και συσκότισης των διαφοροποιήσεων, για λόγους δηλαδή διευκόλυνσης της πολιτικής σχηματοποίησης. Στην πραγματικότητα ο χώρος των πολιτικών επιλογών είναι πολυδιάστατος, όπως π.χ. υπαινίσσεται με στοιχειώδη τρόπο το κλασικό political compass, χωρικά και χρονικά επικαθορισμένος, και μοιάζει περισσότερο με μια παλλόμενη πολυδιάστατη δυναμική σούπα, παρά με μια εύτακτη ευθεία...

Από μια άποψη η πολιτική προνομιακότητα του Κέντρου είναι ταυτολογία. Το Κέντρο δεν αποτελεί φορέα συγκεκριμένης πολιτικής άποψης, το κέντρο είναι το πολιτικό σημείο εκείνο στο οποίο ισορροπούν οι αντίρροπες κοινωνικές δυνάμεις. Σαν τέτοιο είναι από πλευράς θέσεων εξαιρετικά εύπλαστο: μπορεί να ζητά κρατικοποιήσεις και εκδημοκρατισμό επί Καραμανλή το 1970, αύξηση μισθών και κοινωνικό κράτος επί Ανδρέα το 1980 και περιορισμό του κράτους, άνοιγμα στην ιδιωτική πρωτοβουλία, εργασιακή επισφάλεια και μαζικές ιδιωτικοποιήσεις τις δεκαετίες του 90 και του 00 μέχρι σήμερα. Οι θέσεις του κέντρου δεν είναι παρά ένας δείκτης της έκβασης της ταξικής πάλης σε κάθε χώρα και παγκόσμια. Στόχος κάθε πολιτικού προγράμματος είναι η κατάκτηση και η νοηματοδότηση του "κέντρου".

Ο κόσμος που περιστρέφεται γύρω από το πολιτικό κέντρο και το στηρίζει είναι ο περιλάλητος "μεσαίος χώρος", δηλαδή όλοι όσοι έχουν, ή θεωρούν πως έχουν, επαρκές συμφέρον (ή φόβο ζημίας) για την διατήρηση των πραγμάτων πάνω-κάτω όπως είναι και αντιμετωπίζουν ως κάποιου είδους απειλή την εκτροπή από την εκάστοτε  κανονικότητα. Όπως έχουμε δει, σε συνθήκες κρίσης και κατάργησης του κοινωνικού συμβολαίου, ο χώρος αυτός αδειάζει. Μια κανονική περίπου κατανομή διαλύεται, οι νέες κανονικότητες περιγράφονται από διτροπικές  (με δύο μέγιστα), ή πολυτροπικές κατανομές ενώ και οι συμβάσεις περί της σημασίας των αξόνων της κατανομής μεταβάλλονται. Οι κοινωνικές δυνάμεις σπεύδουν σε "άκρα", σε νέους σχηματισμούς πια, και τα καβαλούν προς την σύγκρουση, παιχνίδι με πολλές δυνατές εκβάσεις. Τα άκρα όμως δεν είναι ισοδύναμα και δεν είναι συμμετρικά. Είναι οι φορείς δυνατοτήτων και σχεδίων συστημικής εξέλιξης, αποκρυστάλλωση των συγκρούσεων όλης της περιόδου που προηγήθηκε που ανανοηματοδοτούνται και συσπειρωνουν γύρω τους μια καινούρια διάταξη κοινωνικών ομάδων στο κρίσιμο σημείο της ιστορικής καμπής. Κουβαλούν μέσα τους σχέδια πορείας για το συλλογικό μέλλον.

Η σημερινή διάταξη

Στην σημερινή πραγματικότητα υφίστανται και οδεύουν προς σύγκρουση αξιακά αντίρροποι χώροι, που εκφράζουν όχι μόνο βαθιά αντιτιθέμενα ταξικά, εντέλει, συμφέροντα αλλά και πολιτισμικές συγκροτήσεις:
Από την μια συγκροτείται ένας πόλος άρνησης της δημοκρατίας, και στήριξης της κοινωνικής ιεραρχικότητας που παίρνει δύο κυρίως μορφές:
- Την τυφλή υπακοή και την κοινωνία-στρατώνα, στον Αρχηγό και την Φυλή, την επίκληση της επιστροφής σε μια (μετανεωτερική) καρικατούρα προνεωτερικότητας, την οποία παρουσιάζουν ως ένα εξιδανικευμένο λαμπρό παρελθόν.
- Ή την "αξιοκρατία", την "τεχνοκρατία" σαν προϋποθέσεις του άρχειν, μεθοδολογίες δηλαδή διαιώνισης προνομίων καταγωγής και θέσης, και περιθωριοποίησης του δημοκρατικού αιτήματος: Μια οικονομολογημένη ολιγαρχία.
Σε συνθήκες πόλωσης οι τάσεις αυτές ενοποιούνται και συγκλίνουν (στην Ελλάδα, στην ΝΔ του Σαμαρά και στο ΠΟΛΑΝ/ΛΑΟΣ που ηγεμονεύει εντός της), μια σύγκλιση και γειτνίαση που δεν είναι καινούρια και που επιβεβαιώνει την φιλοσοφικά κοινή καταγωγή των δύο εκδοχών της Δεξιάς, πέρα από τις κοινωνικές αναφορές.
Συστατικό στοιχείο λοιπόν του δεξιού πόλου, είναι η ολιγαρχική ροπή, η αντιπαλότητα προς τη μαζική δημοκρατία, και την πολιτική αυτοδιάθεση των μαζών, είτε δια μέσου μιας μυθικής επίκλησης στην Εθνική Μοίρα και τους Ηγέτες-φορείς της (πλαισιωμένους από την αστική τάξη βεβαίως, όπως η εμπειρία του Φασισμού και του Ναζισμού στον Μεσοπόλεμο έχει δείξει), είτε δια μέσου μιας εξίσου μυθικής Αξιοκρατίας υπό την ηγεσία Καθαγιασμένων Εnterpreneurs-ιεροφαντών μιας κατάλληλα ορισμένης "πρόοδου".

Στον άλλο πόλο είμαι κι εγώ και θα σας μιλήσω σαν ένοικός του: Είναι ο πόλος που συσπειρώνεται γύρω από το αίτημα για περισσότερη δημοκρατία παντού: όχι απλά την εκλογική δημοκρατία μιας κακορίζικης αντιπροσωπευτικότητας που υποκαθιστά την πολιτική συμμετοχή, αλλά την όσο το δυνατόν πληρέστερη και αμεσότερη απόδοση της εξουσίας σε ισότιμα μέλη κοινωνιών, στους πολίτες. Συσπειρώνεται γύρω από την διεύρυνση των πολιτικών ελευθεριών, ατομικών και συλλογικών. Είναι ο πόλος που στην οριακή του μορφή απαιτεί τουλάχιστον την δικαιολόγηση κάθε εξουσιαστικής πράξης, με όρους υπέρτερης ανάγκης, μείζονος συλλογικού και ατομικού συμφέροντος. Ιστορικά ο πόλος αυτός (ή οι επιμέρους πολιτικές παραδόσεις που τον συνθέτουν) ήταν εκείνος που απαίτησε συγκροτημένα και πολιτικά, ισονομία, στηρίζοντας τα κινήματα που την διεκδικούσαν, πολύ πριν τα κινήματα αυτά ενσωματωθούν σε κάποιου είδους "φιλελεύθερη" ατζέντα, πριν τα επικαλεστεί ως δικά του το "Κέντρο". Η προγραμματική ιστορία της αριστεράς (με την ευρύτερη έννοια) περιλαμβάνει, δεκαετίες πριν καταχωρηθούν στο "αυτονόητα καλό", όλα σχεδόν τα μείζονα κοινωνικά ζητήματα που σηματοδότησαν την μετάβαση στην νεωτερικότητα. Αυτά είναι στο ιστορικό της DNA.
Η σημερινή αριστερά, στην Ελλάδα και αλλού, έρχεται να τοποθετηθεί στο προσκήνιο ύστερα από μια βαριά ιστορική ήττα και ξεκινά από μετριοπαθέστατες, για τα πρόσφατα ιστορικά δεδομένα, θέσεις για την οικονομία, που όμως σήμερα ξαναγίνονται ριζοσπαστικότερες στα σχετικά πολιτικά συμφραζόμενα της πλήρους κατίσχυσης του "εταιρικού κράτους". Είναι εντυπωσιακό που οι ομιλούσες κεφαλές της ντόπιας αντίδρασης, μιλούν για τον ΣΥΡΙΖΑ π.χ. έστω και εμμέσως ως άκρο συμμετρικό του ναζισμού παρότι το πρόγραμμά του είναι σαφώς στα δεξιά εκείνου της μεταπολεμικής Ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας. Οι ανάλογες εξ Εσπερίας κατάρες και αποκηρύξεις, δεν δείχνουν παρά την κατρακύλα της Ευρώπης, και την ανάδειξη σε θέσεις εξουσίας παντού στην ήπειρο των εχθρών του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού μοντέλου. Ο ισχυρισμός συμμετρίας μεταξύ του Κλέμεντ Άτλη (ή εναλλακτικά της Ρόζας Λούξεμπουργ) και του Αδόλφου Χίτλερ, μόνο ως απολογητική του δευτέρου έχει νόημα. Αφήνω βεβαίως ότι το σημερινό Ελληνικό καθεστώς ένα μόνο άκρο εμπράκτως γνωρίζει και στηρίζει με όλα τα μέσα τη ναζιστική συμμορία η οποία αποτελεί, φοβάμαι, και το πολιτικό Plan B του...

Το παγκόσμιο στοίχημα

Μπορούμε να θεωρήσουμε την περίοδο αυτή της συστημικής κρίσης σαν την αρένα της πάλης για το διάδοχο σύστημα. Η κατάληξή της μπορεί να είναι εγγενώς απρόβλεπτη αλλά η φύση της πάλης είναι απολύτως ξεκάθαρη. Βρισκόμαστε μπροστά σε εναλλακτικές επιλογές. Δεν μπορούμε να τις περιγράψουμε στις θεσμικές τους λεπτομέρειες, αλλά μπορεί να εικάσει κανείς το γενικό τους περίγραμμα. Μπορούμε να "επιλέξουμε" συλλογικά ένα νέο σταθερό σύστημα που στην ουσία του θα μοιάζει με το παρόν σύστημα σε κάποια βασικά του χαρακτηριστικά - ένα σύστημα ιεραρχικό, εκμεταλλευτικό και πολωτικό. Υπάρχουν αναμφίβολα πολλές μορφές που θα μπορούσε αυτό να πάρει και ορισμένες από τις μορφές αυτές θα είναι σκληρότερες από το καπιταλιστικό παγκόσμιο σύστημα στο οποίο ζούμε. Εναλλακτικά μπορούμε να επιλέξουμε μια ριζικά διαφορετική μορφή συστήματος, μια που δεν έχει ποτέ υπάρξει στο παρελθόν - ένα σύστημα που θα είναι σχετικά δημοκρατικό και σχετικά εξισωτικό. 

"Crisis of the Capitalist System: Where Do We Go from Here?" Immanuel Wallerstein 2009

Η στιγμή της συστημικής κρίσης και η διακλάδωση που παράγει κατά τα προβλεπόμενα από την Ανάλυση των Παγκόσμιων Συστημάτων του Βαλερστάιν, (ένα εξαιρετικά διαφωτιστικό επεξηγηματικό άρθρο συνολικά, σημειώνω) έχει πλέον παραγάγει στην Ελλάδα το πρότυπό της: ο διπολισμός που περιέγραψα παραπάνω μεταξύ των δυνάμεων της αποδημοκρατικοποίησης και της διευρυμένης ανισότητας από τη μια και της περισσότερης δημοκρατίας και ισότητας από την άλλη έχει πολιτικό όνομα. Πρόκειται για το είδος του διπολισμού που θα επεκταθεί και στις υπόλοιπες χώρες της Δύσης (και όχι μόνο), κατά τον Βαλερστάιν, της οποίας την πρώτη πράξη έχουμε την "χαρά" να ζούμε ήδη στην χώρα μας. Αν αυτός ο μετα-μαρξισμός των ανθρώπων των Παγκοσμίων Συστημάτων έχει βάση (και για μένα είναι το πειστικότερο επεξηγηματικό πλαίσιο για την κατανόηση θεμελιωδών πλευρών του σύγχρονου παγκόσμιου οικονομικού και πολιτικού συστήματος) οι δύο πόλοι που έχουν σχηματιστεί στην Ελλάδα έχουν χαρακτηριστικά και είναι υποχρεωμένοι σε πορείες που είναι ως ένα σημείο ανεξάρτητες των τοπικών εξελίξεων (και του ιστορικού φορτίου των εμμονών, των αδυναμιών και των συμπλεγμάτων κάθε χώρου) και αφορούν τη συζήτηση για την επόμενη ημέρα του πλανήτη. Η ένταση της κρίσης έχει τρέξει εδώ τα πράγματα παραπάνω (αν και επισημαίνω πως στην Ολλανδία π.χ. στην τελευταία δημοσκόπηση που είδα πρώτο και δεύτερο κόμμα αντίστοιχα ήταν το αδελφό κόμμα του ΣΥΡΙΖΑ από τη μια και  το Ολλανδικό ΛΑΟΣ από την άλλη, ενώ στην Ιβηρική συμβαίνουν ανάλογα) και παρότι η χώρα μας είναι μια ήσσονος σημασίας περιφερειακή χώρα, αποκτά την βαρύτητα του πρώτου σημείου μετασχηματισμού της παγκόσμιας πολιτικής τοπολογίας (με την δική της ιστορική ιδιοπροσωπία και τα φορτία) και  προς ανεξερεύνητους χώρους στους οποίους η μυθολογία των άκρων θα αναπλαστεί επικοινωνιακά σε καινούρια παραμύθια για υπηκόους... Πρόκειται, όπως λέει ο Βαλερστάιν, για συγκρούσεις που θα κριθούν συνολικά ως προς την παγκόσμια έκβασή τους σε βάθος 50-70 χρόνων: είμαστε στην αρχή ακόμα των επεισοδίων. Τα παιδιά μας θα μεγαλώσουν μέσα στην αβεβαιότητα και την περιπέτεια των πολέμων κάθε είδους για την μετάβαση...