Γιατί ξημεροβραδιάζεται ο κόσμος στην πλατεία Ταξίμ;

του Βαγγελη Κεχριωτη, απο τα Ενθεματα...

6.6.2013. Οι αναλύσεις που γίνονται, τις μέρες αυτές, σχετικά με τα αίτια που οδήγησαν στην κοινωνική έκρηξη στην Τουρκία μπορούν να καταταχθούν σε δύο κατηγορίες. Από τη μια είναι εκείνοι που διαπιστώνουν την προσπάθεια εξισλαμισμού και συντηρητικοποίησης της κοινωνίας, επιχείρημα που βασίζεται κυρίως στην πρόσφατη νομοθετική ρύθμιση περί περιορισμού της δημόσιας χρήσης του αλκοόλ, την προσπάθεια απαγόρευσης των εκτρώσεων πέρυσι το καλοκαίρι, την ηθικόλογη ρητορεία του Ερντογάν και των συνεργατών του. Από την άλλη, είναι εκείνοι που διαπιστώνουν το έλλειμμα δημοκρατίας που διαπερνά τους θεσμούς, από τη Βουλή ως τα δημαρχιακά συμβούλια: μια αλαζονική αντίληψη στηριγμένη σε έναν ξεπερασμένο ορισμό της δημοκρατίας, με βάση τον οποίο όποιος εξασφαλίσει την πλειοψηφία στις εκλογές αδιαφορεί για οποιαδήποτε άλλη άποψη, ενώ η κάθε μορφή ακτιβισμού, από τη συνδικαλιστική δράση έως τη διεκδίκηση δημόσιου χώρου, κηρύσσεται περίπου παράνομη. Και στα δύο επιχειρήματα, η διαφορετικότητα προβάλεται ως αξία αυτή καθεαυτή.

Στην πρώτη περίπτωση, η έμφαση δίνεται στην πολιτισμική διαφορετικότητα, στο δικαίωμα να διάγει κανείς στην καθημερινότητά του όπως επιθυμεί, στα δικαιώματα των γυναικών κλπ., ενώ στη δεύτερη τονίζεται η διαφορά στις πολιτικές πεποιθήσεις, όχι όσον αφορά την κομματική ένταξη, αλλά τις αρχές και τις εφαρμογές της δημοκρατίας.

Πλατεία Ταξίμ

Και οι δύο αναγνώσεις είναι βάσιμες, ωστόσο υπάρχει κάτι που χρειάζεται να τονιστεί ξανά. Αν οποιαδήποτε ερμηνεία περιοριστεί στον ισλαμικό κίνδυνο, κινδυνεύει να υιοθετήσει ξεπερασμένες διατυπώσεις που εδώ και μια δεκαετία επαναφέρει, με διάφορους τρόπους, η κεμαλική αντιπολίτευση και το τμήμα αυτό των ηγετικών ομάδων που έχασαν την κυριαρχία τους εξαιτίας των πολιτικών της κυβέρνησης Ερντογάν. Επιπλέον, κινδυνεύει να αποκλείσει τη δυνατότητα σύγκρισης της εξέγερσης αυτής με άλλες αντίστοιχες στον δυτικό κόσμο, από την Νέα Υόρκη ως την Αθήνα. Ακόμη και η αντιστοίχιση Τάξιμ-Ταχρίρ, που δεν επιθυμούν καθόλου οι κεμαλιστές, μπορεί να λειτουργήσει εδώ ως επιχείρημα για την –φυσιολογική, για μεγάλο τμήμα του δυτικού κόσμου– αντιμετώπιση της Τουρκίας ως τμήμα της Μέσης Ανατολής. Με την έννοια αυτή, το παραπάνω ερμηνευτικό σχήμα εξυπηρετεί συντηρητικές αναγνώσεις της εξέγερσης.

Είναι σημαντικό, αντιθέτως, να τονιστεί πως ο αγώνας στο Ταξίμ έχει ως πρόταγμά του την καταγγελία του ελλείμματος δημοκρατίας, πόσο μάλλον που στα πρώτα της χρόνια της, κατά γενική ομολογία, η κυβέρνηση Ερντογάν είχε στο ενεργητικό της μια σειρά ανοίγματα που ξηλώθηκαν, ένα ένα, στο κλίμα αυταρχισμού των τελευταίων ετών. Είναι κοινός τόπος πως οι εκρήξεις συνήθως συμβαίνουν όταν μια περίοδο σχετικής βελτίωσης την ακολουθεί απότομη ανάσχεση. Περί αυτού ακριβώς πρόκειται. Γι’ αυτό, ενώ καλό είναι να αποφευχθούν τα καλούπια τύπου Ταχρίρ ή Occupy Wall Street, ωστόσο είναι απαραίτητο να διαφυλαχθεί ο δια-εθνικός χαρακτήρας της ανάλυσης, που θα μας επιτρέψει να βγάλουμε συμπεράσματα και να κάνουμε αναγωγές σε χώρες με χριστιανική πλειοψηφία όπου το έλλειμμα δημοκρατίας μπορεί να είναι εξίσου υψηλό και οι κατασταλτικοί μηχανισμοί της εξουσίας εξίσου βίαιοι. Σκεφτείτε, για παράδειγμα, τη Ρωσία.

Από την άλλη, είναι νομίζω σαφές πως όσο και αν το κίνημα στην Τουρκία αυτή τη στιγμή προσπαθεί να παράγει τις αφηγήσεις που θα το συνδέσουν με το παρελθόν, τη γενιά του ’68, τη βία της δεκαετίας του’70, το πραξικόπημα του ’80, αυτό που είδαμε τις τελευταίες δέκα μέρες είναι περισσότερο εικόνες από το μέλλον, παρά από το παρελθόν. Εικόνες από τεχνολογικά άρτιες, καταναλωτικές κοινωνίες, στις οποίες η ανάπτυξη μετριέται με τους δείκτες του χρηματιστηρίου και τις επενδύσεις. Από κοινωνίες όπου η ασφάλεια και η τάξη θα αποτελούν ικανές συνθήκες για την περιστολή των βασικότερων δικαιωμάτων, στις οποίες η δυνατότητα να αναζητήσει κανείς ουσιαστική ποιότητα ζωής, με σεβασμό στο περιβάλλον, με στοιχειώδη γνώση των ουσιών που καταναλώνει, σχέσεις αλληλεγγύης και συλλογικότητας μεταξύ των πολιτών θα τείνουν να συρρικνώνεται όλο και περισσότερο. Ενάντια σε αυτήν τη προοπτική ξημεροβραδιάζεται ο κόσμος στο Ταξίμ. Ο αγώνας τους είναι ο αγώνας που δεν μπόρεσαν να ολοκληρώσουν άλλες κοινωνίες όπως η ελληνική στο πρόσφατο παρελθόν, αλλά και ο αγώνας που αργά η γρήγορα θα κληθούν να ξαναδώσουν στο μέλλον.

Ο Βαγγέλης Κεχριώτης διδάσκει Ιστορία στο Πανεπιστήμιο του Βοσπόρου.