Το απρόβλεπτο χτύπησε πάλι. Στην Κωνσταντινούπολη και με ταχύτητα αστραπής και στα άλλα αστικά κέντρα της Τουρκίας. Τρεις νεκροί, έως τώρα που γράφω αυτές τις γραμμές. Συνεχής διαδήλωση, δακρυγόνο, βαναυσότητες της αστυνομίας. Και στο επίκεντρο όλων αυτών ένα πρόσωπο-σύμβολο ισχύος εδώ και χρόνια. Ο εξοχότατος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Ο συνετός και μετριοπαθής, έλεγαν πολλοί, δεξιοί, κεντρώοι σοσιαλδημοκράτες, ακόμα και αριστεροί. Ο καθένας πρόβαλε το δικό του είδωλο: Άλλοι τον αποτελεσματικό συνδυασμό συντηρητικών αξιών και επιχειρηματικότητας. Και άλλοι, στον προοδευτικό χώρο, μιλούσαν για το θάρρος του ηγέτη που εναντιώνεται στο βαθύ κράτος ή επιδεικνύει "πυγμή" στις ΗΠΑ και το Ισραήλ. Μέχρι προσφάτως τουλάχιστον.
Τα γεγονότα τρέχουν και τίποτα δεν έχει κατακαθίσει ακόμα. Μαζί τους τρέχουν, μάλλον ταχύτερα, και τα σενάρια, οι υποθέσεις, οι υποψίες. Μήπως πρόκειται για συνωμοσία σκοτεινών κύκλων τύπου "Εργκενεκόν"; Χτύπημα για το Κουρδικό ή για τη στάση του Ερντογάν στη συριακή κρίση; Μήπως έχουμε παρέμβαση "ξένων κέντρων", πράγμα που φυσικά ήταν και η πρώτη κουβέντα και του ίδιου του Ερντογάν; Όπως θα περίμενε κανείς, έσπασε ο κρουνός των εικασιών, που συχνά μεταμφιέζονται σε στιβαρές αναλύσεις.
Ας σταθούμε όμως στο ίδιο το φαινόμενο. Στο ότι δηλαδή ένα σημαντικό κομμάτι του λαού και κυρίως των νέων της Τουρκίας ταράζει τις ισορροπίες και ανατρέπει τις παραδοσιακές γραμμές της ανάλυσης για το "μετριοπαθές Ισλάμ" που κυβερνά εδώ και χρόνια. Μα, λένε πολλοί, από αυτό τον ξεσηκωμό μπορεί να κερδίσουν άλλες εκδοχές αυταρχισμού, με ριζώματα στον στρατό ή σε δυσαρεστημένες μερίδες της κοσμικής ιθύνουσας τάξης. Τίποτα δεν αποκλείεται. Δεν υπάρχει στην Ιστορία καμιά κοινωνική δράση που να στέκεται ιδεωδώς πάνω από όλα τα συμφέροντα, τις ανταγωνιζόμενες βλέψεις και τις δεύτερες σκέψεις ποικίλων "παικτών". Όλοι σχεδιάζουν ή λένε ότι σχεδιάζουν πάνω στην πυρίκαυστη ύλη της Ιστορίας, εκεί ιδίως όπου διακόπτεται η συνηθισμένη ροή της πολιτικής και οικονομικής ζωής. Πολύ περισσότερο όταν, στη συγκεκριμένη περιοχή και συγκυρία οι επιμέρους δυναμικές, οι επιδιώξεις και τα αιτήματα δεν φτιάχνουν συμπαγή και ευκρινή "στρατόπεδα".
Παρά όμως το δυσανάγνωστο των εξελίξεων, πρέπει να σταθούμε σε μία βασική διάσταση. Να αναγνωρίσουμε ότι η αντίσταση μέρους της τουρκικής κοινωνίας στον πολιτισμικό πατερναλισμό, στον έλεγχο της γνώμης και της ζωής τους είναι καλό σημάδι. Μαζί με τους αγώνες για το περιβάλλον, για την προστασία δημόσιων χώρων με συμβολική σημασία. Το ξέσπασμα αυτό δείχνει κοινωνία με ζωντανές αντιθέσεις και ηθικά αποθέματα. Γι' αυτό και θύμωσα προχθές ακούγοντας σχολιαστή στη τηλεόραση, από τους ειδικούς μάλιστα, να μιλά για εξέγερση των οπαδών του δυτικού life-style. Τα λόγια του, που είχαν μια χροιά ειρωνείας, μου θύμισαν το πρόσωπο του Ερντογάν όταν αποκήρυσσε τον "μπελά" των κοινωνικών δικτύων. Θα ήθελα να πω στον σχολιαστή ότι δεν παίζει κάποιος την υγεία του και τη ζωή του για το κραγιόν στις αεροσυνοδούς ή για ανεμπόδιστο tweeter. Αυτός ο κόσμος της Ταξίμ και των άλλων Ταξίμ δεν θέλει να χάσει βασικές ελευθερίες στο όνομα της "ευημερίας" ή της "προστασίας" τις οποίες υπόσχεται ο Τούρκος πρωθυπουργός και το σύστημά του. Διότι γνωρίζει ότι δίπλα και γύρω από τις φιλοδοξίες ενός Ερντογάν πλέκονται και άλλες, πολύ πιο απειλητικές, αξιώσεις πολιτικής και θρησκευτικής κηδεμονίας με απολυταρχικό χαρακτήρα.
Είναι αυτή η επιθυμία κομμάτι και των δικών μας σκέψεων; Απαντώ ναι, δίχως να έχω ιδέα για τις κοντινές, πόσο μάλλον τις απώτερες συνέπειες του κλονισμού στην Κωνσταντινούπολη, στην Άγκυρα ή στη Σμύρνη.
Το ναι που απαντώ δεν έχει να κάνει με τη μυθοποίηση κάθε εξέγερσης ή της λεγόμενης "εποχής των ταραχών", οι οποίες άλλωστε ούτε ενοποιούνται αυθαίρετα ούτε μπορεί να κριθούν ομοιόμορφα. Λέω μόνο ότι η σημερινή ξεσηκωμένη Τουρκία μοιάζει τουλάχιστον να αρθρώνει λόγο, να βγάζει νόημα: δεν θέλει Σουλτάνους, ακόμα και αν ένας "Σουλεϊμάν" διαδήλωσε κι αυτός μαζί της. Και τούτο είναι καλό νέο.