ΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗ, απο την Αυγη...
«Αυτό κάνουν όλοι» δήλωσαν, σαν καλοί επαγγελματίες, τα αφεντικά της NSA, της Υπηρεσίας Εθνικής Ασφαλείας των Ηνωμένων Πολιτειών. Με άλλα λόγια, δεν πρέπει να θυμώνουμε, δεν πρέπει να σκανδαλιζόμαστε με όλα αυτά τα ερεβώδη που έρχονται στο φως. Γιατί βεβαίως ο σκοπός αγιάζει τα μέσα. Από καταβολής, ο σκοπός αγιάζει τα μέσα. Δεν το είπαν ευθέως, αλλά αυτό ήταν το μήνυμά τους στο πόπολο: το αγαθό της ασφάλειας δικαιολογεί «παρεκκλίσεις» από αυστηρά πρωτόκολλα και θεσμικούς φραγμούς. Στο κάτω κάτω, τι είναι αυτό το κράτος δικαίου εξόν από γραφειοκρατία και ανώφελες συζητήσεις; Εμείς είμαστε η καθαρή δράση, εσείς είστε οι κουβέντες, είπαν ουσιαστικά οι επικεφαλής.
Μου ήλθε στο νου μια καλή αμερικανική σειρά με τον τίτλο Homeland. Παίζεται στην ελληνική τηλεόραση αυτόν τον καιρό και το στόρι της αφορά τον πόλεμο των αμερικανικών υπηρεσιών με την ισλαμιστική τρομοκρατία. Εκεί, λοιπόν, στο Homeland, τα δείχνει όλα και τα δικαιολογεί όλα: τα ειδικά βασανιστήρια στον ανακρινόμενο -με τη συνοδεία death metal θορύβου- αλλά κυρίως τη σαρωτική χρήση των πιο ευφάνταστων τεχνολογιών. Και φυσικά οι παρακολουθούμενοι είναι bad guys, αληθινά επικίνδυνοι τύποι. Το σενάριο μοιάζει υπερβολικά με την αφήγηση που ακούσαμε από τα χείλη των αρχι-πρακτόρων.
Ήλθαν ωστόσο ο Σνόουντεν και η ευρωπαϊκή ερευνητική δημοσιογραφία που αποκάλυψαν το πραγματικό πρόσωπο της κυβερνο-επιτήρησης. Το γεγονός δηλαδή ότι ο παγκόσμιος ιστός ελέγχου και κατασκοπείας έχει πολλαπλές στοχεύσεις: ότι είναι σημαντικό κομμάτι της εξωτερικής πολιτικής και των διεθνών οικονομικών σχέσεων και όχι απλώς μια υπόθεση αντι-τρομοκρατίας. Και κυρίως, ότι οι διαστάσεις της παρακολούθησης απλών πολιτών είναι ασύλληπτες. Η επιτήρηση των «υπόπτων» έχει γίνει σάρωμα ολόκληρων πληθυσμών και φιλτράρισμα εκατομμυρίων επικοινωνιακών πράξεων.
Όλα αυτά δίνουν αρχικά την εικόνα μιας ισχύος που δεν ξέρει πια τι να κάνει με τις δυνατότητές της. Αυτή είναι η εκδοχή την οποία ψέλλισε ο Ομπάμα: το ότι έχουμε αυτές τις τεχνολογικές δυνατότητες, είπε με λιγάκι θυμόσοφο ύφος, δεν σημαίνει ότι πρέπει και να τις δοκιμάζουμε. Ως εάν η NSA να αποτελείται από κάποιους τρελαμένους της πληροφορικής που ξέφυγαν λιγάκι, αντί για υπηρεσία του κράτους.
Φυσικά κανείς δεν τον πιστεύει. Για να είμαστε ακριβείς, στον σύγχρονο κυβερνο-πόλεμο κανείς δεν πιστεύει κανέναν, κανείς δεν εμπιστεύεται φιλίες, συμμαχίες, ιστορικούς και πολιτικούς δεσμούς.
Αλλά αυτή η εκδοχή της ισχύος που ξεχειλίζει και ξεπερνά τα «θεμιτά όρια» -ποια είναι άραγε αυτά;- είναι απολύτως παραπλανητική. Το αντίθετο φαίνεται πιθανότερο: η Αμερική βρίσκεται σε πτώση. Παλεύει με τη χρεωκοπία, την αποσύνθεση της μεσαίας τάξης, τις ανισότητες που ροκανίζουν το κλαδί του κεντρώου φιλελευθερισμού ο οποίος υπήρξε η υπόσχεση του Αμερικανού προέδρου. Η Ρωσία του Πούτιν δείχνει τα δόντια της, όπως φάνηκε καλά στη συριακή κρίση, ενώ η Ευρώπη αντιμετωπίζει την απειλή των δεξιών ευρωσκεπτικισμών της κρίσης σε κατάσταση παράλυσης.
Αμερικανική ανασφάλεια λοιπόν και όχι η αλαζονεία της παλιάς υπερδύναμης, αυτού του ιμπεριαλισμού που υπάρχει και δεν υπάρχει, που επιζεί περισσότερο στην αντιαμερικανική φαντασία και στα νοσταλγικά κείμενα των νεοσυντηρητικών διανοούμενων παρά στο υπαρκτό αμερικανικό παρόν.
Να όμως που η ανασφάλεια και η στρατηγική αμηχανία μπορεί να είναι εξίσου επικίνδυνες με την αυτοπεποίθηση και την οίηση. Είναι επικίνδυνες γιατί δεν μπορούν να επινοήσουν ούτε καν μια πειστική δικαιολογία. Το «όλοι τα κάνουν αυτά τα πράγματα» είναι γελοίο ως λόγος δικαιολόγησης της γενικευμένης υποκλοπής και κατασκοπείας. Αλλά μέσα στη γελοιότητα και τον κυνισμό της τούτη η θέση περί ενοχής των πάντων στοχεύει κάπου: σε αυτόν τον θρυμματισμένο πολίτη που έχει ήδη εξοικειωθεί, μέσα από τα διάφορα Homeland και τις λαϊκές μυθοπλασίες αυτού του είδους, με το αξίωμα ότι όλοι είναι ύποπτοι σε έναν κόσμο λυσσαλέων ανταγωνισμών.
Σε τελική ανάλυση, η φιλοσοφία της NSA είναι ο τεχνολογικός Λεβιάθαν στην υπηρεσία της «αυτοσυντήρησης». Είναι ο Χομπς εναντίον του Καντ, η ωμή πραγματικότητα της εξουσίας, η οποία λοιδορεί τις ηθικές και πολιτικές ανησυχίες όσων δεν καταλαβαίνουν τι σημαίνει κυριαρχία.
Το πιο ανησυχητικό είναι όμως η σιωπή μέσα σε αυτόν τον θόρυβο. Η σιωπή που ανέχεται, που σπεύδει στη λησμονιά και μουδιάζει τη σκέψη.
«Αυτό κάνουν όλοι» δήλωσαν, σαν καλοί επαγγελματίες, τα αφεντικά της NSA, της Υπηρεσίας Εθνικής Ασφαλείας των Ηνωμένων Πολιτειών. Με άλλα λόγια, δεν πρέπει να θυμώνουμε, δεν πρέπει να σκανδαλιζόμαστε με όλα αυτά τα ερεβώδη που έρχονται στο φως. Γιατί βεβαίως ο σκοπός αγιάζει τα μέσα. Από καταβολής, ο σκοπός αγιάζει τα μέσα. Δεν το είπαν ευθέως, αλλά αυτό ήταν το μήνυμά τους στο πόπολο: το αγαθό της ασφάλειας δικαιολογεί «παρεκκλίσεις» από αυστηρά πρωτόκολλα και θεσμικούς φραγμούς. Στο κάτω κάτω, τι είναι αυτό το κράτος δικαίου εξόν από γραφειοκρατία και ανώφελες συζητήσεις; Εμείς είμαστε η καθαρή δράση, εσείς είστε οι κουβέντες, είπαν ουσιαστικά οι επικεφαλής.
Μου ήλθε στο νου μια καλή αμερικανική σειρά με τον τίτλο Homeland. Παίζεται στην ελληνική τηλεόραση αυτόν τον καιρό και το στόρι της αφορά τον πόλεμο των αμερικανικών υπηρεσιών με την ισλαμιστική τρομοκρατία. Εκεί, λοιπόν, στο Homeland, τα δείχνει όλα και τα δικαιολογεί όλα: τα ειδικά βασανιστήρια στον ανακρινόμενο -με τη συνοδεία death metal θορύβου- αλλά κυρίως τη σαρωτική χρήση των πιο ευφάνταστων τεχνολογιών. Και φυσικά οι παρακολουθούμενοι είναι bad guys, αληθινά επικίνδυνοι τύποι. Το σενάριο μοιάζει υπερβολικά με την αφήγηση που ακούσαμε από τα χείλη των αρχι-πρακτόρων.
Ήλθαν ωστόσο ο Σνόουντεν και η ευρωπαϊκή ερευνητική δημοσιογραφία που αποκάλυψαν το πραγματικό πρόσωπο της κυβερνο-επιτήρησης. Το γεγονός δηλαδή ότι ο παγκόσμιος ιστός ελέγχου και κατασκοπείας έχει πολλαπλές στοχεύσεις: ότι είναι σημαντικό κομμάτι της εξωτερικής πολιτικής και των διεθνών οικονομικών σχέσεων και όχι απλώς μια υπόθεση αντι-τρομοκρατίας. Και κυρίως, ότι οι διαστάσεις της παρακολούθησης απλών πολιτών είναι ασύλληπτες. Η επιτήρηση των «υπόπτων» έχει γίνει σάρωμα ολόκληρων πληθυσμών και φιλτράρισμα εκατομμυρίων επικοινωνιακών πράξεων.
Όλα αυτά δίνουν αρχικά την εικόνα μιας ισχύος που δεν ξέρει πια τι να κάνει με τις δυνατότητές της. Αυτή είναι η εκδοχή την οποία ψέλλισε ο Ομπάμα: το ότι έχουμε αυτές τις τεχνολογικές δυνατότητες, είπε με λιγάκι θυμόσοφο ύφος, δεν σημαίνει ότι πρέπει και να τις δοκιμάζουμε. Ως εάν η NSA να αποτελείται από κάποιους τρελαμένους της πληροφορικής που ξέφυγαν λιγάκι, αντί για υπηρεσία του κράτους.
Φυσικά κανείς δεν τον πιστεύει. Για να είμαστε ακριβείς, στον σύγχρονο κυβερνο-πόλεμο κανείς δεν πιστεύει κανέναν, κανείς δεν εμπιστεύεται φιλίες, συμμαχίες, ιστορικούς και πολιτικούς δεσμούς.
Αλλά αυτή η εκδοχή της ισχύος που ξεχειλίζει και ξεπερνά τα «θεμιτά όρια» -ποια είναι άραγε αυτά;- είναι απολύτως παραπλανητική. Το αντίθετο φαίνεται πιθανότερο: η Αμερική βρίσκεται σε πτώση. Παλεύει με τη χρεωκοπία, την αποσύνθεση της μεσαίας τάξης, τις ανισότητες που ροκανίζουν το κλαδί του κεντρώου φιλελευθερισμού ο οποίος υπήρξε η υπόσχεση του Αμερικανού προέδρου. Η Ρωσία του Πούτιν δείχνει τα δόντια της, όπως φάνηκε καλά στη συριακή κρίση, ενώ η Ευρώπη αντιμετωπίζει την απειλή των δεξιών ευρωσκεπτικισμών της κρίσης σε κατάσταση παράλυσης.
Αμερικανική ανασφάλεια λοιπόν και όχι η αλαζονεία της παλιάς υπερδύναμης, αυτού του ιμπεριαλισμού που υπάρχει και δεν υπάρχει, που επιζεί περισσότερο στην αντιαμερικανική φαντασία και στα νοσταλγικά κείμενα των νεοσυντηρητικών διανοούμενων παρά στο υπαρκτό αμερικανικό παρόν.
Να όμως που η ανασφάλεια και η στρατηγική αμηχανία μπορεί να είναι εξίσου επικίνδυνες με την αυτοπεποίθηση και την οίηση. Είναι επικίνδυνες γιατί δεν μπορούν να επινοήσουν ούτε καν μια πειστική δικαιολογία. Το «όλοι τα κάνουν αυτά τα πράγματα» είναι γελοίο ως λόγος δικαιολόγησης της γενικευμένης υποκλοπής και κατασκοπείας. Αλλά μέσα στη γελοιότητα και τον κυνισμό της τούτη η θέση περί ενοχής των πάντων στοχεύει κάπου: σε αυτόν τον θρυμματισμένο πολίτη που έχει ήδη εξοικειωθεί, μέσα από τα διάφορα Homeland και τις λαϊκές μυθοπλασίες αυτού του είδους, με το αξίωμα ότι όλοι είναι ύποπτοι σε έναν κόσμο λυσσαλέων ανταγωνισμών.
Σε τελική ανάλυση, η φιλοσοφία της NSA είναι ο τεχνολογικός Λεβιάθαν στην υπηρεσία της «αυτοσυντήρησης». Είναι ο Χομπς εναντίον του Καντ, η ωμή πραγματικότητα της εξουσίας, η οποία λοιδορεί τις ηθικές και πολιτικές ανησυχίες όσων δεν καταλαβαίνουν τι σημαίνει κυριαρχία.
Το πιο ανησυχητικό είναι όμως η σιωπή μέσα σε αυτόν τον θόρυβο. Η σιωπή που ανέχεται, που σπεύδει στη λησμονιά και μουδιάζει τη σκέψη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου