«Μέρες του ’65» ή εικόνες από το μέλλον;

Του Δημήτρη Αρβανιτάκη*, απο την Εφημεριδα των Συντακτων...

ΙΟΥΛΙΑΝΑ 1965

Πριν από 48 χρόνια, Ιούλιος του 1965, η «Αποστασία» συγκλόνιζε την πολιτική και κοινωνική ζωή της χώρας. Το Παλάτι και ο βασιλιάς Κωνσταντίνος επέλεξαν να συγκρουστούν με τη νόμιμα εκλεγμένη κυβέρνηση της Ενωσης Κέντρου και τον πρωθυπουργό Γ. Παπανδρέου.
Οι μηχανορραφίες του Παλατιού, οι «αποστάτες» βουλευτές της Ενωσης Κέντρου με επικεφαλής «βαριά ονόματα», όπως των Κ. Μητσοτάκη, Ηλ. Τσιριμώκου και άλλων, ο λαός που ξεχύθηκε στους δρόμους και επί δίμηνο διαδήλωνε υπέρ της δημοκρατίας συνέθεσαν μία από τις πιο ταραγμένες περιόδους της σύγχρονης Ιστορίας. Στρώνοντας ουσιαστικά τον δρόμο στη δικτατορία…

Η αλυσιδωτή σειρά αυθαιρεσιών της εξουσίας, η εξόφθαλμα πραξικοπηματικού τύπου νομοθετική πρακτική, ο εξευτελισμός του Συντάγματος, η σοβούσα κοινωνική δυσαρέσκεια, ο «Ανένδοτος» που έχει κηρύξει ο ΣΥΡΙΖΑ, κάνουν πολλούς να μιλούν για «κλίμα Ιουλιανών», για «Μέρες του ’65». Αλλά, είναι έτσι; Νομίζω πως όχι.
 
Συχνά, η ανάγκη για κατανόηση της πραγματικότητας, για αποκωδικοποίηση των γεγονότων, για ανάγνωση των σκοτεινών δρόμων του μέλλοντος βρίσκει ως πεδίο ασκήσεων το παρελθόν. Ο ανθρώπινος νους –και αυτό δεν είναι ούτε λάθος ούτε ασυνήθιστο– βοηθιέται από την παρελθούσα και άρα ερμηνευμένη και ταξινομημένη πραγματικότητα, ώστε να καταλάβει τον κόσμο, να βάλει μία τάξη στο χάος που λέγεται μέλλον. Η συχνά απλουστευτική όμως ανάγνωση του παρόντος, μέσω της μεταφοράς της παρελθούσης εμπειρίας, μαρτυρεί μία ψευδοϊστορική λογική. Γιατί, αν οι ιστορικές πραγματικότητες έχουν αναλογίες, το πιο σημαντικό είναι να εντοπίζουμε τη διαφορά: την ειδοποιό διαφορά που θα μας επιτρέψει να κατανοήσουμε τη δική μας ιστορική στιγμή.

Στις μέρες του ’65, οι αυθαιρεσίες του Παλατιού και της κυρίαρχης πολιτικής τάξης έρχονταν από το παρελθόν, ήταν απόρροια της «καχεκτικής δημοκρατίας» που είχε εγκαθιδρυθεί στην Ελλάδα του εικοστού αιώνα. Ο φόβος του Παλατιού, των κυρίαρχων πολιτικών δυνάμεων και της οικονομικής ολιγαρχίας απέναντι στην ανάδυση του λαού, όπως αυτή είχε κρυσταλλωθεί με την Αντίσταση και κυρίως με την ισχυροποίηση της ΕΔΑ, η σκληρή σύγκρουση του Εμφυλίου, η σιδερένια γροθιά της Δεξιάς για την επιβολή της, αλλά και η ίδια η αντίληψη που είχαν οι αστικές πολιτικές δυνάμεις για το ποιόν, τα όρια και τα εργαλεία της δημοκρατίας, μπορούν να εξηγήσουν εν πολλοίς τη στάση του κατεστημένου. Σήμερα, όμως;

Η γνώμη μου είναι ότι η σημερινή συμπεριφορά της πολιτικής εξουσίας και των μονοπωλίων του Τύπου πρέπει να κατανοηθεί όχι ως απόρροια της αμέσως προηγούμενης πολιτικής εμπειρίας, αλλά ως εικόνα από το μέλλον, ως προείκασμα της μελλοντικής πολιτικής: και αυτό δεν αφορά μόνο την Ελλάδα.

Η νέα πολιτική είναι η κατάργηση της δημοκρατίας. Οχι «ελευθερία ανάπηρη», που έλεγε ο Μιχάλης Κατσαρός, αλλά «ανελευθερία»: η διαφορά είναι ιλιγγιώδης. Η νέα πολιτική βασίζεται στην κατάργηση του συστήματος των αξιών και των ηθικών, των πολιτικών δηλαδή αξόνων στους οποίους στηρίχτηκε η δημοκρατία στον δυτικό εικοστό αιώνα. Θεωρούμενη ως ιστορική κατάκτηση, η δυτική δημοκρατία παρήγαγε πολιτικό λόγο, κοινωνικές στάσεις, πραγματικότητες που ενείχαν εν πολλοίς και τους τρόπους υπέρβασής τους. Σήμερα δεν βρισκόμαστε σε μία φάση ανάλογη εκείνης των αρχών του εικοστού αιώνα, οπότε η ισχνή ακόμα δημοκρατία «κινδύνεψε να εξαφανιστεί» λόγω της ανάδυσης των ολοκληρωτισμών (Χομπσμπάουμ), ούτε σε μία φάση ανάλογη της χωλής δημοκρατίας της μετεμφυλιακής Ελλάδας. Βρισκόμαστε, εντελώς διαφορετικά, σε μία φάση ολοκληρωτικής απόρριψής της, στην πορεία προς μία δήθεν αποϊδεολογικοποιημένη πολιτική, που θέλει την κατάργηση των λαών, την εκχυδαϊσμένη «κοινή λογική» ως πανάκεια και ως φύλο συκής, την αδιαμεσολάβητη πολιτική διαχείριση του κεφαλαίου και των τεχνοκρατών. Ετσι θα πρέπει να κατανοηθεί η αδιαφορία των εξουσιαστών απέναντι σε κείνο που οι ίδιοι, περισσότερο ως άλλοθι και λιγότερο λόγω αδράνειας, αποκαλούν «λαϊκή βούληση» ή απέναντι σε κείνο το κοινωνικό συμβόλαιο που, μας αρέσει-δεν μας αρέσει, αποτελεί το Σύνταγμα. Αν εξευτελίζουν όλα τα παραπάνω, αυτό δεν πρέπει να ερμηνευτεί ως μία «στιγμή αυθαιρεσίας», ως «έκτακτη κατάσταση», ως στιγμιαία «παρεκτροπή». Είναι λάθος να βλέπουμε τα καθημερινά πραξικοπήματα ως μεμονωμένες κινήσεις. Αυτές είναι απόρροια της νέας πολιτικής, είναι η νέα πολιτική: είναι το μέλλον. Το μοντέλο της Αυτοκρατορίας, αυτό στο οποίο εξελίσσεται η Ε.Ε., δεν μπορεί να αντιστοιχηθεί με τη φιλοσοφία και τα προτάγματα της αστικής δημοκρατίας. Το πολιτικό μοντέλο είναι η τρομοκρατία και η βουβή υπακοή των υπηκόων – ατομικοτήτων. Η Ελλάδα είναι μόνο ένα βήμα στη διαδικασία αυτή.

Αλλά, η νέα πολιτική έχει ανάγκη τον λαό της, δεν γίνεται αλλιώς: έτσι αλλάζει η Ιστορία. Και αυτός ο «λαός» χτίζεται δεκαετίες τώρα. Η «κρίση» είναι μόνο το απόλυτο όπλο των εξουσιαστών, είναι η «περίοδος της γιακωβίνικης Τρομοκρατίας» της νέας αντιδραστικής επανάστασης του κεφαλαίου και των τεχνοκρατών, που βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη, στην κατεύθυνση της παραπέρα εμπέδωσης του «λαού νέου τύπου». Πολύ πριν από τις μέρες μας, ο Τέρι Ιγκλετον εντόπιζε ήδη τη μεγάλη μετάλλαξη. Και αυτή ήταν η νέα έννοια της «διαφορετικότητας», η οποία ερχόταν να αντιπαρατεθεί επιθετικά όσο και δελεαστικά στην έννοια της «καθολικότητας», που υπήρξε το αίτημα της Γαλλικής Επανάστασης: «Η διαφορετικότητα [τα προνόμια δηλαδή του Παλαιού καθεστώτος] ήταν μια αντιδραστική ιδέα, ενώ η ομοιότητα, η ταυτότητα ήταν μια επαναστατική ιδέα [στο 1789]. Αν ήθελες να απορρίψεις τον ελιτισμό ή την απολυταρχία…, έπρεπε να γίνεις οπαδός αυτής της καθολικότητας» (The Illusions of Postmodernism, 1996).

Δεν χρειάζεται να επιμείνουμε. Αυτό το είχε πει νωρίτερα και η Θάτσερ: «Δεν υπάρχουν κοινωνίες, υπάρχουν μόνον άτομα». Αλλά, τα άτομα, που στις μέρες μας θεώρησαν την ατομικότητά τους ως ελευθερία, χτίστηκαν πάνω στην άρνηση των καθολικών αρχών, της συλλογικότητας, της ταξικής ή άλλης αλληλεγγύης. Τα άτομα, ναι, δεν συνιστούν κοινωνία – αλλά αυτά τα άτομα τώρα συντρίβονται: ένα-ένα. Γιατί αυτή είναι η σημερινή «λογική της Ιστορίας». Λοιπόν, είμαστε ήδη αυτός ο «λαός νέου τύπου»; Θα μείνουμε, θα γίνουμε αυτό το «άθροισμα ατόμων»; Αυτοί εκεί αυτό θέλουν – και μέχρι σήμερα σχεδόν τα καταφέρνουν.

………………………………………………………………………………..

* Ιστορικός