Με αφορμή το γεγονός αυτών των ημερών, το Συνέδριο του νέου, ενιαίου ΣΥΡΙΖΑ, αναλογίζομαι ποιους αντιπάλους έχει η Αριστερά σε ένα άλλο επίπεδο: όχι δηλαδή ποιοι είναι οι άμεσοι και γνωστοί της πολιτικοί αντίπαλοι -στην κυβέρνηση και έξω από αυτήν-, αλλά ποιες διακινδυνεύσεις προκύπτουν έξω από την κεντρική πολιτική σκηνή και τα αντίστοιχα κοινωνικά μέτωπα. Λέω λοιπόν ότι ο μεγαλύτερος κίνδυνος σχετίζεται με μιαν ατμόσφαιρα και όχι με κάτι συγκεκριμένο, που αφορά, λόγου χάρη, τη μια ή την άλλη στροφή, είτε προς τον «ριζοσπαστισμό» είτε προς το «κέντρο». Οι άλλοι αντίπαλοι της Αριστεράς είναι, με άλλα λόγια, όλα όσα έχουν τραυματίσει την εμπιστοσύνη των ανθρώπων στην πολιτική. Μιλώ για μια ψυχική ρήξη όχι με τούτη ή την άλλη πολιτική ή κομματική έκφραση, αλλά με την πολιτική προσδοκία συνολικά και βέβαια με το κομματικό φαινόμενο ως συστατικό στοιχείο της πολιτικής στην ευρωπαϊκή νεωτερικότητα. Αντίπαλος της Αριστεράς είναι, κατά συνέπεια, η ίδια η μισερή καχυποψία, η οποία δεν έχει σχέση με τον υγιή σκεπτικισμό και την κριτική αμφιβολία, αλλά με ένα απορριπτικό μένος. Αυτό το μένος απόρριψης συνοδεύει πια τη βεβαιότητα όλο και περισσότερων πολιτών περί καθολικής διαφθοράς και σήψης, πεποίθηση που γιγαντώνεται όσο περισσότερο οι ευρωπαϊκές κοινωνίες (και όχι μόνο η δική μας) γίνονται δημοκρατίες της απογοήτευσης.
Ποιο είναι το αποτέλεσμα των ρηγμάτων εμπιστοσύνης στις σύγχρονες κοινωνίες; Ένα παράδειγμα μας δίνει η σημερινή κατάσταση στη Γαλλία, χώρα η οποία βρίσκεται στην πύλη εισόδου στην οικονομική κρίση και όχι στη δική μας προχωρημένη κατάσταση ύφεσης. Εκεί λοιπόν η ταχεία και μαζική απογοήτευση από τον Ολάντ και την κυβέρνηση δεν φτιάχνει ρεύμα προς τα αριστερά, αλλά προς το νέο Εθνικό Μέτωπο της Μαρίν Λε Πεν. Ψηφοφόροι των Σοσιαλιστών στρέφονται προς τα εκεί και όχι προς το Μέτωπο της Αριστεράς. Αυτό είναι ένα από τα καυτά θέματα συζήτησης εδώ και καιρό στη Γαλλία. Η απαξίωση του πολιτικού συστήματος, η ηθική ανυποληψία των ελίτ και τα σκάνδαλα φοροδιαφυγής οδηγούν στην αποσταθεροποίηση της Κεντροδεξιάς και στην εξασθένηση της Κεντροαριστεράς. Όχι προς την κατεύθυνση μιας κοινωνικής και δημοκρατικής εναλλακτικής, αλλά προς την εθνικο-κοινωνική δημαγωγία του σύγχρονου, πιο «εξημερωμένου», λεπενισμού.
Κάνω αυτή τη σκέψη γιατί έχω την εντύπωση ότι πολλοί διατηρούν ακόμα την πεποίθηση ότι η απώλεια εμπιστοσύνης στους «από πάνω» δουλεύει εντέλει υπέρ της Αριστεράς. Και ότι ο ΣΥΡΙΖΑ, ως δύναμη της αξιωματικής αντιπολίτευσης, δεν έχει παρά να αξιοποιήσει, με πιο αποτελεσματικό τρόπο, τόσο το σάστισμα και το στρίμωγμα του πολιτικού κέντρου όσο και τους θυμούς που γεννάει η κυβερνητική πολιτική σε διάφορες κοινωνικές κατηγορίες. Αυτή η ιδέα μού φαίνεται ωστόσο ότι παραβλέπει τις απρόβλεπτες συνέπειες της κρίσης. Όσοι την υιοθετούν φαίνεται να σκέφτονται με τους όρους της δεκαετίας του '80, όταν το στραπάτσο του ενός μεταφραζόταν σχεδόν αυτόματα σε πλεονέκτημα του άλλου.
Έχουμε όμως μπει για τα καλά σε εποχές σύνθετων και αλλοπρόσαλλων δυναμικών. Η κρίση εμπιστοσύνης, που σε μεγάλα τμήματα του πληθυσμού γίνεται ένας ιδιόμορφος μηδενισμός, ένα κύμα ασπόνδυλης απέχθειας για όλους και για όλα, απειλεί τη δημοκρατία. Και ό,τι απειλεί τη δημοκρατία πολύ δύσκολα μπορεί να γεννήσει κάτι καλό για την Αριστερά, τουλάχιστον για μια Αριστερά που έχει εξοφλήσει τους λογαριασμούς της με μεσσιανικές και ολοκληρωτικές αντιλήψεις του παρελθόντος.
Η ανάκτηση του μέλλοντος, για να θυμηθώ εδώ τον φίλο τον Κώστα Σταμάτη, προϋποθέτει πλέον την ανάκτηση της εμπιστοσύνης σε ένα παρόν που θα μπορούσε να αλλάξει, να μεταρρυθμιστεί, να ανασυγκροτηθεί. Αυτό το παρόν είναι η δημοκρατία μας, αυτή η γεμάτη κουσούρια δημοκρατία, που απειλείται εκ των ένδον και χρειάζεται να σταθεί, ξανά, στα πόδια της.