«Ας ξεχάσουμε τις ιδεολογίες»...

Του ΟΔΥΣΣΕΑ ΙΩΑΝΝΟΥ, απο την Ελευθεροτυπια...

«ΕΙΔΑΜΕ πού μας έχουν φτάσει οι ιδεολογίες, ας τις ξεχάσουμε να πάμε παρακάτω». Μια φρασούλα, μια σταλιά -από όλες τις απόψεις-, που εσχάτως έχει αρχίσει να διακινείται ευρέως ως νέα θεωρία. Δεν θα ξεκινήσω από τη διαπίστωση αιώνων, πως όσοι κατά καιρούς ασπάστηκαν αυτό το «δόγμα» είχαν πολύ συγκεκριμένη ιδεολογία. Θα πάω ανάποδα, ψάχνοντας να βρω το δίκιο μιας τέτοιας παραδοχής.

Θα συμφωνήσω πως η λαχτάρα για έναν άλλο κόσμο από μόνη της δεν είναι ιδεολογία, είναι δήλωση. Ιδεολογία είναι ο τρόπος μας, ο καθημερινός τρόπος που οδηγεί σε έναν άλλο κόσμο. Δεν έχει μεγάλη σημασία αν ονειρεύεσαι μία κοινωνία ισότητας, δικαιοσύνης και αδελφοσύνης, όταν δικαιολογείς δόγματα περί παράπλευρων αναγκαίων απωλειών του τύπου «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα». Ο δρόμος δικαιώνει τον προορισμό και όχι το ανάποδο. Τις ιδεολογίες δεν τις δηλώνεις. Δεν διαλέγεις από τον μπουφέ, ή από το ράφι, και τις φοράς σαν διακριτικά στις επωμίδες, επιδεικνύοντάς τες, θεωρώντας πως έχεις ορίσει τον οριστικό αυτοπροσδιορισμό σου. Είναι η ρευστή σχέση σου με τον κόσμο και τον εαυτό σου.
Το δίπολο δεν περιορίζεται σε Σοσιαλισμό-Καπιταλισμό (όσοι το πιστεύουν αυτό, στην ουσία εκείνοι είναι που ακυρώνουν τις ιδεολογίες και δικαιώνουν τη φράση του τίτλου), αλλά προσπαθούν να ανιχνεύσουν ακόμη και την πιο μικρή απόχρωση, την ελάχιστη αμφιβολία. Δεν παραγνωρίζω βέβαια πως ο τρόπος παραγωγής, διανομής, δικαιοσύνης, παιδείας, συνθήκες εργασίας, είναι ο βασικός στίβος επάνω στον οποίο συγκρούονται συμφέροντα και ιδέες, αλλά η ιδεολογία είναι πολύ περισσότερα.
Αρα, είναι πολύ πιθανό οι αγκυλώσεις σου σε συγκεκριμένα μοτίβα αντίδρασης, πολιτικής πάλης και διαλόγου να σε οδηγούν πολλές φορές στις πλέον αντιδραστικές πρακτικές. Να έχεις στυλώσει τα πόδια σε κάτι που φαινόταν δίκαιο και ανθρωπιστικό, σύμφωνα με τις «γραφές» άλλων εποχών, αλλά σήμερα να είναι απλώς το απομεινάρι ενός αδικαίωτου αγώνα περασμένων δεκαετιών. Υπό αυτήν την έννοια, ναι, οι ιδεολογίες είναι πολύ πιθανό να είναι τροχοπέδη.
Ή μάλλον όχι οι ιδεολογίες -κάπου εδώ τρυπώνει η παρανόηση- αλλά η εκτίμηση και η σιγουριά σου πως μόνο ο δικός σου τρόπος είναι σωστός και όλοι οι άλλοι είναι απλώς αιρέσεις που θολώνουν και υπονομεύουν τον όποιο αγώνα. Σε αυτές τις ακλόνητες θέσεις βασίζεται και ο φανατισμός, ο οποίος πράγματι συνήθως λειτουργεί υπέρ όσων δεν επιθυμούν την παραμικρή αλλαγή.
Ομως από αυτήν τη «στρέβλωση» μέχρι τη διατύπωση πως η ιδεολογία κρατάει πίσω τον άνθρωπο και τις κοινωνίες, η απόσταση είναι ακριβώς η ίδια που μας χωρίζει από τους πιθήκους. Ακυρώνει τη σκέψη, την τέχνη, το αίσθημα, το πάθος, όλες τις ποιότητες του ανθρώπου που δεν είναι μετρήσιμες, που δεν μπορούν να ελεγχθούν από συναρτήσεις.
ΕΠΙΣΗΣ, αυτή η πονηρή φράση υπαινίσσεται και τη λήθη. «Πάμε να μηδενίσουμε το κοντέρ, πάμε να υποκριθούμε όλοι πως γεννηθήκαμε χθες». Το «πάμε να ξεχάσουμε τις ιδεολογίες» είναι ταυτόσημο με το «πάμε να ξεχάσουμε την Ιστορία». Και πώς ακριβώς θα γίνει αυτό; Φαντάζομαι με ένα ποτήρι κρασί στο χέρι, στην ακρογιαλιά, με τον ήλιο να πέφτει στο βάθος σαν ένα μεγάλο ζουμερό πορτοκάλι...