του Δημητρη Σεβαστακη, απο την Αυγη...
Στην αναδιάταξη που συντελείται στην Ευρώπη (γιατί η κρίση είναι μορφή αχόρταγης οικονομικής και πολιτικής αναδιανομής) η Ελλάδα παίρνει στη μεν παραγωγή τα logistics κι ένα σχετικά άγονο μέρος τουριστικής βιομηχανίας, στο δε πολιτικό επίπεδο τον κομματικό υποπολιτισμό που βλέπουμε. Η εκπαίδευση είναι δημοσιονομικά επιζήμια, αφού είναι ακριβή και δεν τη χρειάζεται ή δεν την αντέχει η παραγωγική πραγματικότητα και η αγορά. Τη μαζική μορφή εκπαίδευσης που συνδέθηκε με τη μεταπολεμική ανάπτυξη, φαίνεται ότι οι ελίτ την κρίνουν ως λογιστικά περιττή. Μπορεί να αγοραστεί από οποιονδήποτε -από οποιοδήποτε πανεπιστήμιο του εξωτερικού- ακριβά μεν, αλλά πανεύκολα και σίγουρα.
Μεταπολεμικά η εκπαίδευση αποτέλεσε ένα εργαλείο βαθιάς ανάπτυξης αλλά και πολιτισμικού ανακαθορισμού, που αφομοίωσε σε ένα βαθμό την ανισορροπία πόλης -χωριού, βιομηχανίας - αγροτικής οικονομίας που ο εμφύλιος βίαια έφερε. Με κέντρο τα καθυστερημένα προτάγματα του μοντέρνου, η Ελλάδα ενέταξε στο μετεμφυλιακό αναπτυξιακό ιδανικό την εκπαιδευτική διεύρυνση και φιλελευθεροποίηση.
Μια οργανωμένη κοινωνία πρέπει να μορφώνει και η γνωστική διασπορά θα ενσωματωθεί στη ζωή ως παραγωγική ποιότητα και ανάπτυξη. Ειδικά την περίοδο της εικοσαετίας 1980-2000 πολλαπλασιάστηκαν σχολεία, πανεπιστήμια, δάσκαλοι, δημιουργήθηκαν σοβαρές υποδομές, αυξήθηκαν οι μορφωμένοι πολίτες -όχι πάντα οι καλλιεργημένοι. Κεντρικό πεδίο εφαρμογής και μορφωτικής εκφραστικότητας ήταν το Δημόσιο Σχολείο όλων των βαθμίδων.
Η Ελλάδα έγινε μια χώρα υπερκτισμένη και γεροκτισμένη (οι μηχανικοί και τα πολυτεχνεία εκλαΐκευσαν έτσι την επιστημονική γνώση σε γνωστικές εφαρμογές, ενσωμάτωσαν δηλαδή τη γνώση στην πραγματικότητα και την αγορά). Έγινε επίσης μια χώρα με κατοίκους σχετικά υγιείς και με υψηλό προσδόκιμο ζωής (η ιατρική, δηλαδή, διεσπάρη και εκλαϊκεύτηκε μέσω των δομών υγείας, έτσι βοήθησε να ζει περισσότερο και καλύτερα ο πολίτης).
Σε αυτή τη χώρα με το τρύπιο κομματικό κράτος αναπτύχθηκε μια ισχυρή δικαιική (και συχνά δικομανής) κουλτούρα, που όμως το υποκαθιστούσε στον ρυθμιστικό του ρόλο, δημιουργώντας, εκτός από συμφόρηση στα δικαστήρια, και κάποιες σημαντικές κοινωνικές ισορροπίες (άρα οι νομικοί συμμετείχαν στην αγορά και την πραγματικότητα όπως οι ιατροί και οι μηχανικοί). Η επιστήμη πλούτισε την πραγματικότητα (έστω αν πλούτισε υπερβολικά -και αισχρά- μερικούς από τους διακόνους ή προμηθευτές της).
Κρατάμε τη μεγάλη εικόνα. Το wide, όχι το zoom. Ο αντιφατικός και ανακόλουθος «σχεδιασμός» της χώρας πύκνωνε από αυτό που έδινε η εκπαίδευση. Εκδοτικοί οίκοι ήταν ανθηροί και βιώσιμοι, που σημαίνει ότι η αναγνωστική ένταση μεγάλωνε, το κοινό που διάβαζε (έστω μυθιστόρημα παραλίας) διευρυνόταν. Να σημειώσουμε φυσικά ότι, συγχρόνως με τη μορφωτική άνθηση αντιστρόφως οι κομματόσκυλοι λειτουργοί του κράτους γίνονταν όλο και πιο αγενείς, τα ηλίθια τηλεοπτικά όντα πρώτευαν στις τηλεθεάσεις και το μεγαλύτερο μέρος της τηλεοπτικής ύλης αφαίρεσε κάθε στοιχείο πολιτισμικής γραφής από το πάλκο της.
Η πολιτική και επιχειρηματική ελίτ της χώρας μας αποφάσισε αυτή την «περιττολογία» να τη διορθώσει. Εξαφανίζει τη δημόσια εκπαίδευση ιδιωτικοποιώντας, αποσυλλογικοποιώντας το κόστος της. Ο Παπανούτσος σήμερα θα ήταν ένας γραφικός και ιδιότροπος σπασίκλας. Ο Γληνός ένα φονταμενταλιστής της πολυμάθειας και του γνωστικού «λαϊκισμού». Ο Ρίτσος, ο Ελύτης, ο Κουν κι ο Χατζιδάκις θα ήταν τα τεμπέλικα μοντέλα θολοκουλτουριάρηδων που δεν εργάζονται και εισφοροδιαφεύγουν. (Όχι Σακκάς, μόνον Σάκης).
Η Αριστερά, αλλά και σοβαρές ανεξάρτητες πνευματικές δυνάμεις ή ακόμα πνευματικοί άνθρωποι της λόγιας, μη νεοφιλελεύθερης Δεξιάς, του Κέντρου (όχι οι εκατοντάδες εξαγορασμένοι παραδιανοούμενοι των εκάστοτε κυβερνητικών στασιδιών) δίνουν σήμερα μια μάχη οπισθοφυλακής. Οι δομές εκπαίδευσης, οι μορφές τους, ιδιωτικοποιούνται συμμετρικά με τον τρόπο που μαζικοποιήθηκαν και αποκεντρώθηκαν. Άτσαλα, άναρχα, άτακτα. Όμως αυτό που συνέβη, η άστοχη (π.χ.) χωροταξικά ίδρυση ενός πανεπιστημίου, η γνωστική διόγκωση του σχολείου, τα επικαλυπτόμενα, χοντρά ή ισχνά (αναλόγως) γνωστικά αντικείμενα είναι προβλήματα μιας τάξης, αλλά η εξαφάνιση της γνωστικής συνθήκης είναι πρόβλημα άλλης τάξης.
Ε, λοιπόν, με αυτή την Άλλη τάξη πραγμάτων έχουμε να κάνουμε. Οι ελληνικές ελίτ, που θεωρούν ότι η σαβούρα του πλοίου είναι το σχολείο, το μαθησιακό κεφάλαιο, η εμπράγματη ευαισθησία και οι λογικοί μηχανισμοί, δεν είναι διαχειρίσιμο πολιτικό μέγεθος. Είναι αλλού, πατούν σε άλλον αξιακό κώδικα. Τα τελευταία, ειδικά, χρόνια τις «μεταρρυθμιστικές» απόπειρες τις κάνουν άνθρωποι που δεν έχουν ανοίξει βιβλίο στη ζωή τους ή που κουβαλούν ένα βαθύ τραύμα άδικης απόρριψης. Αυτό εξηγεί τις εμπάθειες που ενσωματώνουν οι διάφορες ρυθμίσεις στον εκπαιδευτικό χώρο.
Όμως η ειλημμένη απόφαση της καταστροφής έχει σημασία κι όχι οι λεπτομέρειες της σκοτεινιάς της. Ακριβώς γι' αυτό δεν μπορείς να μεταχειρίζεσαι τα ίδια, προβλέψιμα πολιτικά εργαλεία για να αντιπαρατεθείς με κάτι που βρίσκεται κυτταρικά αλλού. Μέσα σ' αυτό το οδυνηρό «αλλού» πρέπει να ξαναχτιστούν τίμιες συνέργειες, πνευματικές συνεργασίες, να ανασυνταχθούν πεποιθήσεις και να στοιχειοθετηθεί μια ανεξίκακη και τολμηρή πολιτική και πνευματική πολυμέρεια.
* O Δημήτρης Α. Σεβαστάκης είναι ζωγράφος, αν. καθηγητής ΕΜΠ
dsevastakis@arch.ntua.gr
Στην αναδιάταξη που συντελείται στην Ευρώπη (γιατί η κρίση είναι μορφή αχόρταγης οικονομικής και πολιτικής αναδιανομής) η Ελλάδα παίρνει στη μεν παραγωγή τα logistics κι ένα σχετικά άγονο μέρος τουριστικής βιομηχανίας, στο δε πολιτικό επίπεδο τον κομματικό υποπολιτισμό που βλέπουμε. Η εκπαίδευση είναι δημοσιονομικά επιζήμια, αφού είναι ακριβή και δεν τη χρειάζεται ή δεν την αντέχει η παραγωγική πραγματικότητα και η αγορά. Τη μαζική μορφή εκπαίδευσης που συνδέθηκε με τη μεταπολεμική ανάπτυξη, φαίνεται ότι οι ελίτ την κρίνουν ως λογιστικά περιττή. Μπορεί να αγοραστεί από οποιονδήποτε -από οποιοδήποτε πανεπιστήμιο του εξωτερικού- ακριβά μεν, αλλά πανεύκολα και σίγουρα.Μεταπολεμικά η εκπαίδευση αποτέλεσε ένα εργαλείο βαθιάς ανάπτυξης αλλά και πολιτισμικού ανακαθορισμού, που αφομοίωσε σε ένα βαθμό την ανισορροπία πόλης -χωριού, βιομηχανίας - αγροτικής οικονομίας που ο εμφύλιος βίαια έφερε. Με κέντρο τα καθυστερημένα προτάγματα του μοντέρνου, η Ελλάδα ενέταξε στο μετεμφυλιακό αναπτυξιακό ιδανικό την εκπαιδευτική διεύρυνση και φιλελευθεροποίηση.
Μια οργανωμένη κοινωνία πρέπει να μορφώνει και η γνωστική διασπορά θα ενσωματωθεί στη ζωή ως παραγωγική ποιότητα και ανάπτυξη. Ειδικά την περίοδο της εικοσαετίας 1980-2000 πολλαπλασιάστηκαν σχολεία, πανεπιστήμια, δάσκαλοι, δημιουργήθηκαν σοβαρές υποδομές, αυξήθηκαν οι μορφωμένοι πολίτες -όχι πάντα οι καλλιεργημένοι. Κεντρικό πεδίο εφαρμογής και μορφωτικής εκφραστικότητας ήταν το Δημόσιο Σχολείο όλων των βαθμίδων.
Η Ελλάδα έγινε μια χώρα υπερκτισμένη και γεροκτισμένη (οι μηχανικοί και τα πολυτεχνεία εκλαΐκευσαν έτσι την επιστημονική γνώση σε γνωστικές εφαρμογές, ενσωμάτωσαν δηλαδή τη γνώση στην πραγματικότητα και την αγορά). Έγινε επίσης μια χώρα με κατοίκους σχετικά υγιείς και με υψηλό προσδόκιμο ζωής (η ιατρική, δηλαδή, διεσπάρη και εκλαϊκεύτηκε μέσω των δομών υγείας, έτσι βοήθησε να ζει περισσότερο και καλύτερα ο πολίτης).
Σε αυτή τη χώρα με το τρύπιο κομματικό κράτος αναπτύχθηκε μια ισχυρή δικαιική (και συχνά δικομανής) κουλτούρα, που όμως το υποκαθιστούσε στον ρυθμιστικό του ρόλο, δημιουργώντας, εκτός από συμφόρηση στα δικαστήρια, και κάποιες σημαντικές κοινωνικές ισορροπίες (άρα οι νομικοί συμμετείχαν στην αγορά και την πραγματικότητα όπως οι ιατροί και οι μηχανικοί). Η επιστήμη πλούτισε την πραγματικότητα (έστω αν πλούτισε υπερβολικά -και αισχρά- μερικούς από τους διακόνους ή προμηθευτές της).
Κρατάμε τη μεγάλη εικόνα. Το wide, όχι το zoom. Ο αντιφατικός και ανακόλουθος «σχεδιασμός» της χώρας πύκνωνε από αυτό που έδινε η εκπαίδευση. Εκδοτικοί οίκοι ήταν ανθηροί και βιώσιμοι, που σημαίνει ότι η αναγνωστική ένταση μεγάλωνε, το κοινό που διάβαζε (έστω μυθιστόρημα παραλίας) διευρυνόταν. Να σημειώσουμε φυσικά ότι, συγχρόνως με τη μορφωτική άνθηση αντιστρόφως οι κομματόσκυλοι λειτουργοί του κράτους γίνονταν όλο και πιο αγενείς, τα ηλίθια τηλεοπτικά όντα πρώτευαν στις τηλεθεάσεις και το μεγαλύτερο μέρος της τηλεοπτικής ύλης αφαίρεσε κάθε στοιχείο πολιτισμικής γραφής από το πάλκο της.
Η πολιτική και επιχειρηματική ελίτ της χώρας μας αποφάσισε αυτή την «περιττολογία» να τη διορθώσει. Εξαφανίζει τη δημόσια εκπαίδευση ιδιωτικοποιώντας, αποσυλλογικοποιώντας το κόστος της. Ο Παπανούτσος σήμερα θα ήταν ένας γραφικός και ιδιότροπος σπασίκλας. Ο Γληνός ένα φονταμενταλιστής της πολυμάθειας και του γνωστικού «λαϊκισμού». Ο Ρίτσος, ο Ελύτης, ο Κουν κι ο Χατζιδάκις θα ήταν τα τεμπέλικα μοντέλα θολοκουλτουριάρηδων που δεν εργάζονται και εισφοροδιαφεύγουν. (Όχι Σακκάς, μόνον Σάκης).
Η Αριστερά, αλλά και σοβαρές ανεξάρτητες πνευματικές δυνάμεις ή ακόμα πνευματικοί άνθρωποι της λόγιας, μη νεοφιλελεύθερης Δεξιάς, του Κέντρου (όχι οι εκατοντάδες εξαγορασμένοι παραδιανοούμενοι των εκάστοτε κυβερνητικών στασιδιών) δίνουν σήμερα μια μάχη οπισθοφυλακής. Οι δομές εκπαίδευσης, οι μορφές τους, ιδιωτικοποιούνται συμμετρικά με τον τρόπο που μαζικοποιήθηκαν και αποκεντρώθηκαν. Άτσαλα, άναρχα, άτακτα. Όμως αυτό που συνέβη, η άστοχη (π.χ.) χωροταξικά ίδρυση ενός πανεπιστημίου, η γνωστική διόγκωση του σχολείου, τα επικαλυπτόμενα, χοντρά ή ισχνά (αναλόγως) γνωστικά αντικείμενα είναι προβλήματα μιας τάξης, αλλά η εξαφάνιση της γνωστικής συνθήκης είναι πρόβλημα άλλης τάξης.
Ε, λοιπόν, με αυτή την Άλλη τάξη πραγμάτων έχουμε να κάνουμε. Οι ελληνικές ελίτ, που θεωρούν ότι η σαβούρα του πλοίου είναι το σχολείο, το μαθησιακό κεφάλαιο, η εμπράγματη ευαισθησία και οι λογικοί μηχανισμοί, δεν είναι διαχειρίσιμο πολιτικό μέγεθος. Είναι αλλού, πατούν σε άλλον αξιακό κώδικα. Τα τελευταία, ειδικά, χρόνια τις «μεταρρυθμιστικές» απόπειρες τις κάνουν άνθρωποι που δεν έχουν ανοίξει βιβλίο στη ζωή τους ή που κουβαλούν ένα βαθύ τραύμα άδικης απόρριψης. Αυτό εξηγεί τις εμπάθειες που ενσωματώνουν οι διάφορες ρυθμίσεις στον εκπαιδευτικό χώρο.
Όμως η ειλημμένη απόφαση της καταστροφής έχει σημασία κι όχι οι λεπτομέρειες της σκοτεινιάς της. Ακριβώς γι' αυτό δεν μπορείς να μεταχειρίζεσαι τα ίδια, προβλέψιμα πολιτικά εργαλεία για να αντιπαρατεθείς με κάτι που βρίσκεται κυτταρικά αλλού. Μέσα σ' αυτό το οδυνηρό «αλλού» πρέπει να ξαναχτιστούν τίμιες συνέργειες, πνευματικές συνεργασίες, να ανασυνταχθούν πεποιθήσεις και να στοιχειοθετηθεί μια ανεξίκακη και τολμηρή πολιτική και πνευματική πολυμέρεια.
* O Δημήτρης Α. Σεβαστάκης είναι ζωγράφος, αν. καθηγητής ΕΜΠ
dsevastakis@arch.ntua.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου