«Ακόμα και τα λιόδεντρα αιμορραγούν»...

του Κωστα Αθανασιου, απο τα Ενθεματα...

Ίσως πολλοί να θυμόμαστε τη σκηνή της κηδείας του βετεράνου αγωνιστή στην ταινία Γη και ελευθερία, του Κεν Λόουτς: γύρω από τον τάφο οι γηραιοί σύντροφοί του υψώνουν τις γροθιές, ενώ η εγγονή του ρίχνει πάνω στο φέρετρο το χώμα από την Ισπανία που είχε φέρει ο παππούς της μέσα στο κόκκινο μαντίλι.

Μια σκηνή με αρκετές ομοιότητες με την προηγούμενη εκτυλίχθηκε πρόσφατα, τις τελευταίες μέρες του Φεβρουαρίου, στην Ισπανία, στην κοιλάδα της Χαράμα. Συγγενείς και φίλοι σκόρπισαν στο ισπανικό χώμα τις στάχτες του παλαίμαχου αγωνιστή των Διεθνών Ταξιαρχιών Τζακ Έντουαρντς, που πέθανε τον Ιανουάριο του 2011, σε ηλικία 97 ετών. Ο Τζακ Έντουαρντς έφτασε στην Ισπανία τον Ιανουάριο του 1937. Εντάχθηκε στο Βρετανικό Τάγμα και πολέμησε στις μάχες της Χαράμα (όπου τραυματίστηκε), του Τερουέλ και του Έβρου. Ήταν ο τελευταίος Βρετανός διεθνοταξιαρχίτης που έφυγε από την Ισπανία, τον Ιανουάριο ή τον Μάρτιο του 1939.

   Στην κοιλάδα της Χαράμα έγινε μια από τις πιο σκληρές μάχες του Ισπανικού Εμφυλίου. Σε μια στιγμή που κορυφωνόταν η φασιστική επίθεση, ενώ σε άλλα, «εσωτερικά», μέτωπα είχε αρχίσει ήδη να προβάλλει το φάσμα της αντεπανάστασης, τα φασιστικά στρατεύματα, με τη βοήθεια της ναζιστικής Λεγεώνας Κόνδωρ, προσπάθησαν να καταλάβουν την κοιλάδα κατά μήκος του ποταμού Χαράμα, με σκοπό να αποκόψουν και να περικυκλώσουν τη Μαδρίτη. Η μάχη κράτησε πάνω από είκοσι μέρες, τον Φεβρουάριο του 1937. Μετά από πολύνεκρες συγκρούσεις, ο στρατός των Δημοκρατικών και οι Διεθνείς Ταξιαρχίες κατάφεραν να ανακόψουν την προέλαση των φασιστών και να σταθεροποιήσουν το μέτωπο.

Οι απώλειες και από τις δύο πλευρές ήταν τεράστιες, υπολογίζονται σε πολλές χιλιάδες από κάθε πλευρά. Το Βρετανικό Τάγμα έχασε πάνω από τη μισή δύναμή του (σκοτώθηκαν πάνω από 300 από τους 600 μαχητές του), ενώ μεγάλες απώλειες είχε και το Τάγμα Λίνκολν (τα 2/3 των στρατιωτών του σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν). Στη μάχη της Χαράμα (με το Τάγμα Λίνκολν ή με την 11η Διεθνή Ταξιαρχία) πολέμησαν και έλληνες διεθνιστές αγωνιστές, κάποιοι εκ των οποίων σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν εκεί. Ο Ιρλανδός ποιητής Τσαρλς Ντόνελι, που σκοτώθηκε στη μάχη της Χαράμα, είπε κάποια στιγμή στη διάρκεια της άγριας σύγκρουσης: «ακόμα και τα λιόδεντρα αιμορραγούν»…

   Η μάχη της Χαράμα έμεινε στην ιστορία και χάρη στο τραγούδι JaramaValley, που έγινε γνωστό κυρίως στην εκτέλεση του Γούντι Γκάθρι. Το τραγούδι αυτό υπάρχει σε διάφορες εκδοχές. Τους πρώτους στίχους, πάνω στη μουσική του παραδοσιακού RedRiverValley, έβαλε ο Σκωτσέζος Άλεξ Μακ Ντέιντ, που τραυματίστηκε στη Χαράμα, πολεμώντας στις τάξεις του Βρετανικού Τάγματος, και, τελικά, σκοτώθηκε λίγο μετά, στη μάχη του Μπρουνέτε. Ανάμεσα στις παραλλαγές, ξεχωρίζει –η πιο «μαχητική» και συγκινητική– του Γούντι Γκάθρι: «Υπάρχει μια κοιλάδα στην Ισπανία που λέγεται Χαράμα / είναι ένας τόπος που τον ξέρουμε καλά. / Ήταν το μέρος που πολεμήσαμε τους φασίστες / και είδαμε μια γαλήνια κοιλάδα να μετατρέπεται σε κόλαση. / Ολόκληρος ο κόσμος μοιάζει με τούτη την κοιλάδα που λέγεται Χαράμα / τόσο πράσινη και τόσο λαμπερή και τόσο φωτεινή / κανένας φασίστας δεν μπορεί να μένει στην κοιλάδα μας / ούτε να αναπνέει τον καινούργιο αέρα της ελευθερίας μας».

   Για να γυρίσουμε στον Τζακ Έντουαρντς, έχει ενδιαφέρον μια παρατήρηση που κάνει η ρεπόρτερ της εφημερίδας ElPaís, η οποία σπεύδει να επαναλάβει τη φράση-κλισέ: «Ο Τζακ Έντουαρντς ρίσκαρε τα πάντα για να πολεμήσει σε έναν πόλεμο που δεν ήταν δικός του». Ένας άνθρωπος, λοιπόν, που ρίσκαρε τα πάντα στο όνομα της διεθνιστικής και επαναστατικής αλληλεγγύης, δεν είμαι καθόλου σίγουρος ότι θα συμφωνούσε σε κάτι τέτοιο. Όλοι αυτοί οι αγωνιστές επέλεξαν να πάνε να πολεμήσουν σ’ αυτόν τον πόλεμο γιατί ήξεραν, γιατί ήταν βαθιά βέβαιοι για ένα πολύ απλό πράγμα: ότι ο πόλεμος αυτός ήταν δικός τους.

Πηγές: The Volunteer (περιοδικό των βετεράνων της Ταξιαρχίας Λίνκολν), International Brigades Memorial Trust, ηλεκτρονικό περιοδικό Rebelión, εφημερίδα El País.