Του Δημητρη Τζανακοπουλου*, απο την Αυγη...
Η ελληνική Αριστερά, καθ' όλη τη διάρκεια της μεταπολίτευσης, ευρισκόμενη σε κατάσταση άμυνας, δεν είχε ούτε τη δυνατότητα, αλλά ίσως ούτε και την ανάγκη, να διαμορφώσει ένα ολοκληρωμένο κυβερνητικό σχέδιο, ένα πολιτικό πρόγραμμα επί παντός του επιστητού. Ο πολιτικός της ρόλος ήταν εντελώς διαφορετικός, αφορούσε την προσπάθεια να ολοκληρώνει τους πολιτικούς και οικονομικούς αγώνες των κυριαρχούμενων τάξεων στο πολιτικό επίπεδο,
να λειτουργεί σαν ηχείο των αγώνων αυτών στο εσωτερικό του πολιτικού και των υπόλοιπων μηχανισμών του κράτους, να οργανώνει τις λαϊκές αντιστάσεις. Αυτή ήταν, για να το θέσουμε με έναν φαινομενικά οξύμωρο τρόπο, μια αναγκαστική επιλογή για την Αριστερά. Οι συνθήκες δεν επέτρεπαν μια διαφορετική γραμμή πλεύσης· το σημείο από το οποίο κοιτούσαμε την κοινωνία δεν μας επέτρεπε κάτι άλλο.
Αυτό δεν σημαίνει ότι η Αριστερά δεν διαμόρφωνε προγραμματικές προτάσεις, το αντίθετο μάλιστα. Προτάσεις για την υγεία, την παιδεία, το φορολογικό σύστημα, την Τοπική Αυτοδιοίκηση πάντοτε γίνονταν αντικείμενο επεξεργασίας. Δεν αποτελούσαν όμως οργανικό κομμάτι ενός συνολικού πολιτικού σχεδίου ανατροπής και μετάβασης. Αυτό που παρατηρούνταν ήταν, λοιπόν, αφενός η παραγωγή προγραμματικών επεξεργασιών σε πεδία όπου οι δυνάμεις μας ήταν επαρκείς για κάτι τέτοιο, αλλά και μια αρκετά εκτεταμένη ενασχόληση με στρατηγικά ζητήματα της μετάβασης στον σοσιαλισμό, που ήταν μεν χρήσιμη, αλλά πολλές φορές απογειωνόταν από τις πραγματικές συνθήκες και τον συσχετισμό δύναμης.
Σήμερα οι συνθήκες είναι εντελώς διαφορετικές. Η θέση από την οποία κοιτάμε πλέον την κοινωνία και το πολιτικό σύστημα μας εξαναγκάζει να χρησιμοποιήσουμε τα συμπεράσματα των στρατηγικών μας αναζητήσεων ώστε να αποκτήσουμε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο αναφοράς για την συγκρότηση συνολικού κυβερνητικού προγράμματος. Το πρώτο συμπέρασμα που εκτιμώ ότι όλοι μας εξάγουμε είναι ότι, την επόμενη μέρα από μια πιθανή συγκρότηση κυβέρνησης της Αριστεράς, το κράτος που θα παραλάβουμε θα είναι το αστικό κράτος. Δηλαδή μια διοικητική δομή που θα έχει τη σφραγίδα, νομική, πολιτική, ιδεολογική, της αστικής τάξης και των πολιτικών της εκπροσώπων. Αυτή δεν θα είναι η μικρότερη δυσκολία που θα συναντήσουμε.
Ας μείνουμε στο ιδεολογικό και το νομικό κομμάτι της συζήτησης. Η διοικητική δομή του κράτους χαρακτηρίζεται από μια γραφειοκρατική, συγκεντρωτική και αταξική δομή, ο τρόπος συγκρότησης της οποίας έχει σαν αποτέλεσμα να αντιμετωπίζει την κοινωνία ως άθροισμα τυπικά ίσων και ελεύθερων πολιτών. Το νομικό πλαίσιο που την υποστηρίζει και τη ρυθμίζει έχει ως βασική του αρχή ότι το κράτος δεν επιτρέπεται να υπηρετεί σκοπούς αλλά να δημιουργεί το πλαίσιο ώστε οι μεμονωμένοι πολίτες να ορίζουν για τους εαυτούς τους ποιους σκοπούς, θεωρούν άξιους να υπηρετηθούν. Αυτό μπορεί να μοιάζει εξαιρετικά θεωρητικό και αφηρημένο, έχει όμως πολύ συγκεκριμένα πολιτικά και ιδεολογικά, δηλαδή πρακτικά αποτελέσματα. Η φιλελεύθερη αυτή σκοπιά, αν και σχετικοποιημένη στα κράτη ειδικά της Δυτικής Ευρώπης, σε σχέση με τις ΗΠΑ για παράδειγμα, έχει σαν αποτέλεσμα η ρύθμιση ολόκληρων πεδίων της καθημερινής ζωής να ρυθμίζονται σε τελευταία ανάλυση από την αγορά. Τα σχετικά παραδείγματα αφθονούν: ΜΜΕ, μεταφορές, ενέργεια, βιομηχανική και αγροτική παραγωγή και άλλα. Το κράτος δεν νοείται ως υπηρέτης σκοπών, αλλά ως εγγυητής του πλαισίου της αγοράς.
Το στοίχημα για την Αριστερά είναι να καταφέρει ένα ισχυρό πλήγμα σε αυτόν τον τύπο κράτους, στις ίδιες τις καθημερινές πρακτικές του, πολιτικές και διοικητικές, και στους διαχωρισμούς που τις συντηρούν, όπως, για παράδειγμα, είναι ο διαχωρισμός μεταξύ δημοσίου και ιδιωτικού, τα κρατικά καθορισμένα όρια του οποίου ορίζουν και τις δυνατότητες παρέμβασης της κυβέρνησης. Ο παραδοσιακός αφορισμός του Μαρξ, ότι η δημοκρατία σταματά έξω από την πύλη του εργοστασίου, ισχύει πάντοτε, αλλά ελαφρώς μετατοπισμένος. Η δημοκρατία στις μέρες μας σταματά έξω από τις πόρτες της διοίκησης και των υπουργείων. Από 'κει αναλαμβάνουν οι τεχνοκράτες - διαχειριστές.
*Ο Δημήτρης Τζανακόπουλος είναι νομικός.
Η ελληνική Αριστερά, καθ' όλη τη διάρκεια της μεταπολίτευσης, ευρισκόμενη σε κατάσταση άμυνας, δεν είχε ούτε τη δυνατότητα, αλλά ίσως ούτε και την ανάγκη, να διαμορφώσει ένα ολοκληρωμένο κυβερνητικό σχέδιο, ένα πολιτικό πρόγραμμα επί παντός του επιστητού. Ο πολιτικός της ρόλος ήταν εντελώς διαφορετικός, αφορούσε την προσπάθεια να ολοκληρώνει τους πολιτικούς και οικονομικούς αγώνες των κυριαρχούμενων τάξεων στο πολιτικό επίπεδο,
να λειτουργεί σαν ηχείο των αγώνων αυτών στο εσωτερικό του πολιτικού και των υπόλοιπων μηχανισμών του κράτους, να οργανώνει τις λαϊκές αντιστάσεις. Αυτή ήταν, για να το θέσουμε με έναν φαινομενικά οξύμωρο τρόπο, μια αναγκαστική επιλογή για την Αριστερά. Οι συνθήκες δεν επέτρεπαν μια διαφορετική γραμμή πλεύσης· το σημείο από το οποίο κοιτούσαμε την κοινωνία δεν μας επέτρεπε κάτι άλλο.
Αυτό δεν σημαίνει ότι η Αριστερά δεν διαμόρφωνε προγραμματικές προτάσεις, το αντίθετο μάλιστα. Προτάσεις για την υγεία, την παιδεία, το φορολογικό σύστημα, την Τοπική Αυτοδιοίκηση πάντοτε γίνονταν αντικείμενο επεξεργασίας. Δεν αποτελούσαν όμως οργανικό κομμάτι ενός συνολικού πολιτικού σχεδίου ανατροπής και μετάβασης. Αυτό που παρατηρούνταν ήταν, λοιπόν, αφενός η παραγωγή προγραμματικών επεξεργασιών σε πεδία όπου οι δυνάμεις μας ήταν επαρκείς για κάτι τέτοιο, αλλά και μια αρκετά εκτεταμένη ενασχόληση με στρατηγικά ζητήματα της μετάβασης στον σοσιαλισμό, που ήταν μεν χρήσιμη, αλλά πολλές φορές απογειωνόταν από τις πραγματικές συνθήκες και τον συσχετισμό δύναμης.
Σήμερα οι συνθήκες είναι εντελώς διαφορετικές. Η θέση από την οποία κοιτάμε πλέον την κοινωνία και το πολιτικό σύστημα μας εξαναγκάζει να χρησιμοποιήσουμε τα συμπεράσματα των στρατηγικών μας αναζητήσεων ώστε να αποκτήσουμε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο αναφοράς για την συγκρότηση συνολικού κυβερνητικού προγράμματος. Το πρώτο συμπέρασμα που εκτιμώ ότι όλοι μας εξάγουμε είναι ότι, την επόμενη μέρα από μια πιθανή συγκρότηση κυβέρνησης της Αριστεράς, το κράτος που θα παραλάβουμε θα είναι το αστικό κράτος. Δηλαδή μια διοικητική δομή που θα έχει τη σφραγίδα, νομική, πολιτική, ιδεολογική, της αστικής τάξης και των πολιτικών της εκπροσώπων. Αυτή δεν θα είναι η μικρότερη δυσκολία που θα συναντήσουμε.
Ας μείνουμε στο ιδεολογικό και το νομικό κομμάτι της συζήτησης. Η διοικητική δομή του κράτους χαρακτηρίζεται από μια γραφειοκρατική, συγκεντρωτική και αταξική δομή, ο τρόπος συγκρότησης της οποίας έχει σαν αποτέλεσμα να αντιμετωπίζει την κοινωνία ως άθροισμα τυπικά ίσων και ελεύθερων πολιτών. Το νομικό πλαίσιο που την υποστηρίζει και τη ρυθμίζει έχει ως βασική του αρχή ότι το κράτος δεν επιτρέπεται να υπηρετεί σκοπούς αλλά να δημιουργεί το πλαίσιο ώστε οι μεμονωμένοι πολίτες να ορίζουν για τους εαυτούς τους ποιους σκοπούς, θεωρούν άξιους να υπηρετηθούν. Αυτό μπορεί να μοιάζει εξαιρετικά θεωρητικό και αφηρημένο, έχει όμως πολύ συγκεκριμένα πολιτικά και ιδεολογικά, δηλαδή πρακτικά αποτελέσματα. Η φιλελεύθερη αυτή σκοπιά, αν και σχετικοποιημένη στα κράτη ειδικά της Δυτικής Ευρώπης, σε σχέση με τις ΗΠΑ για παράδειγμα, έχει σαν αποτέλεσμα η ρύθμιση ολόκληρων πεδίων της καθημερινής ζωής να ρυθμίζονται σε τελευταία ανάλυση από την αγορά. Τα σχετικά παραδείγματα αφθονούν: ΜΜΕ, μεταφορές, ενέργεια, βιομηχανική και αγροτική παραγωγή και άλλα. Το κράτος δεν νοείται ως υπηρέτης σκοπών, αλλά ως εγγυητής του πλαισίου της αγοράς.
Το στοίχημα για την Αριστερά είναι να καταφέρει ένα ισχυρό πλήγμα σε αυτόν τον τύπο κράτους, στις ίδιες τις καθημερινές πρακτικές του, πολιτικές και διοικητικές, και στους διαχωρισμούς που τις συντηρούν, όπως, για παράδειγμα, είναι ο διαχωρισμός μεταξύ δημοσίου και ιδιωτικού, τα κρατικά καθορισμένα όρια του οποίου ορίζουν και τις δυνατότητες παρέμβασης της κυβέρνησης. Ο παραδοσιακός αφορισμός του Μαρξ, ότι η δημοκρατία σταματά έξω από την πύλη του εργοστασίου, ισχύει πάντοτε, αλλά ελαφρώς μετατοπισμένος. Η δημοκρατία στις μέρες μας σταματά έξω από τις πόρτες της διοίκησης και των υπουργείων. Από 'κει αναλαμβάνουν οι τεχνοκράτες - διαχειριστές.
*Ο Δημήτρης Τζανακόπουλος είναι νομικός.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου