Ιστορία είναι η αφήγηση γεγονότων. Η χρησιμότητα που της αποδίδεται διαφέρει από εποχή σε εποχή.
Άλλοτε δίναμε έμφαση στα σταθερά στοιχεία, τώρα δίνουμε έμφαση στα στοιχεία που αλλάζουν. Στο μεταξύ, προέκυψε μια γενική αλλαγή του τρόπου σκέψης. Ώς τα τέλη του 18ου αιώνα όλοι νόμιζαν ότι τα είδη δεν αλλάζουν. Έκτοτε μάθαμε ότι αλλάζουν. Στην ανθρώπινη ιστορία οι συνέπειες της αλλαγής υπήρξαν επίσης εντυπωσιακές.

Γιατί έριξε ο Καίσαρ τη δημοκρατία; Διότι, όπως όλοι, αγαπούσε την εξουσία. Γιατί τότε να γίνει αυτοκράτορας αυτός ειδικά, όχι κάποιος άλλος; Η φύση του ήταν ισχυρή κι ευνοήθηκε από τις συνθήκες (κρίση της ρωμαϊκής δημοκρατίας, κατοχή της αρχηγίας του ρωμαϊκού στρατού, ρωμαϊκή κυριαρχία στον κόσμο). Οι παραδοσιακές εξηγήσεις στην ιστορία συνέθεταν πάντα αυτά τα τρία στοιχεία: ανθρώπινη φύση, διαφορετική ένταση των κοινών στοιχείων, συγκυρία.
Όσο κυριαρχούσε αυτή η αντίληψη, η ιστορία προσέφερε διδάγματα. Μαθαίναμε τι να κάνουμε σε μια συγκεκριμένη περίπτωση με βάση το τι είχαν πράξει άλλοι σε άλλες ανάλογες. Ο Θουκυδίδης θεωρούσε την Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου ένα κτήμα ες αεί γιατί πάντα θα συμβαίνουν παρόμοια γεγονότα, «όσο δεν αλλάζει η ανθρώπινη φύση». Ήταν φυσικό αυτή η αντίληψη να ευνοεί τον συντηρητισμό. Αφού μόνον η πείρα μπορεί ν' αποκαλύψει τι αρμόζει στην ανθρώπινη φύση, οι καινοτομίες πρέπει ν' αποφεύγονται, έλεγε ο Έντμουντ Μπερκ κατά της Γαλλικής Επανάστασης, απηχώντας την αντίληψη ότι η Ιστορία καταγράφει μια σειρά εκφάνσεων της ανθρώπινης φύσης.
Όταν, όμως, μετά τη δεκαετία της Γαλλικής Επανάστασης, πάψαμε να θεωρούμε ότι αυτά που δεν αλλάζουν εξηγούν αυτά που αλλάζουν, όσο κι αν θεωρήσουμε ότι αυξομειώνεται η έντασή τους στο κάθε άτομο, όσο διαφορετικές κι αν υποτεθούν οι συγκυρίες, η Ιστορία έγινε το πεδίο των καινοτομιών, όχι της επανάληψης παρόμοιων συμβάντων. Τότε ο Έγελος λέει: «Το μόνο δίδαγμα που άντλησε ποτέ κανείς από την Ιστορία είναι ότι κανείς δεν άντλησε ποτέ κανένα δίδαγμα από την Ιστορία».
Τότε η Ιστορία άλλαξε στρατόπεδο. Σύμφωνα με την παλαιά έννοια Ιστορίας, η κατάργηση της δουλείας και η ισότητα των φύλων υπήρξαν επικίνδυνες καινοτομίες που δεν στηρίζονταν στην ιστορική πείρα. Σύμφωνα με τη νέα έννοια Ιστορίας, απαιτούνταν από την ιστορική πρόοδο. Σύμφωνα με την παλιά έννοια Ιστορίας, καλό είναι να κυβερνούν όσοι έχουν ήδη κυβερνήσει κι έχουν πείρα. Σύμφωνα με τη νέα, στη χώρα μας απαιτείται να πάψουν να κυβερνούν οι ίδιοι που την κατέστρεψαν, όση πείρα κι αν απέκτησαν έτσι...

* Ο Γιώργος Φαράκλας διδάσκει Πολιτική Φιλοσοφία στο Πάντειο