Αλέξης Οικονομίδης, Περιοδικο Χρονος...
Τις μέρες αυτών των εορτών, που μας επιφυλάσσουν πάντοτε την πολυτέλεια της ελπίδας, οι περισσότερες ευχές που άκουσα να ανταλλάσσονται απηχούσαν την προσδοκία μιας μεγάλης αλλαγής. Δεν ξέρω αν όντως θα συμβεί μέσα στο 2014, ούτε τι ακριβώς θα είναι. Στην πραγματικότητα, κανείς δεν γνωρίζει· οι ακραίες καταστάσεις είναι και οι λιγότερο προβλέψιμες ως προς την εξέλιξη και την κατάληξή τους. Μπορούμε ωστόσο να θεωρούμε βέβαιο ότι η αναζήτηση της εναλλακτικής λύσης –«η αναρώτηση περί της άλλης οδού», όπως έγραφε πρόσφατα ο Νίκος Ξυδάκης, προσδίδοντάς της και χαρακτηριστικά υπαρξιακής αγωνίας– θα εμφανιστεί πιεστική στον δημόσιο χώρο.
Εναλλακτική όμως ως προς τι; Η συνήθης απάντηση «μα ως προς το μνημόνιο» προφανέστατα δεν επαρκεί. Ήταν ανεπαρκής ακόμη και τους πρώτους μήνες της μνημονιακής εμπειρίας, καθώς επέτρεπε να επιβιώνει η επιθυμία μιας επιστροφής στο παρελθόν ως να ήταν αποδεκτό στο σύνολό του. Διατηρούσε ωστόσο, τότε, μια λογική συνέπεια: αυτήν της αποτροπής, της ανάσχεσης των καταιγιστικά βίαιων, άδικων και ισοπεδωτικών μέτρων, που έβαιναν προς εφαρμογή. Είχε κάποιο νόημα όσο το μνημόνιο ήταν, ακόμη, ο όγκος των νομικών εγγράφων που γνωστός εικαστικός είχε την ιδέα να συγκεντρώσει και να εκθέσει σαρκαστικά σε χοντρούς, δερματόδετους τόμους, εικονογραφημένους με τα σκοτεινά χαρακτικά του Γκόγια.1
Σήμερα, δεν είναι αυτό.
Σήμερα, το μνημόνιο, περισσότερο από ένα ογκώδες σώμα δανειακών συμβάσεων, εφαρμοστικών νόμων και πράξεων νομοθετικού περιεχομένου, είναι παραγωγικές δυνάμεις που έχουν ήδη καταστραφεί ή αδρανούν και απαξιώνονται, κοινωνικοί δεσμοί και σχέσεις που αποδιαρθρώνονται, θεσμοί που εκφυλίζονται και ατονούν, εργασιακές, προνοιακές και δημοκρατικές εγγυήσεις που καταργούνται, πόνος ανθρώπων και απόγνωση. Είναι βαθιοί μετασχηματισμοί που συντελέστηκαν και άλλοι που βρίσκονται εν εξελίξει. Είναι μια νέα πραγματικότητα, ριζικά διαφορετική από εκείνη του πρόσφατου παρελθόντος. Η Ελλάδα του 2014 είναι ένας άλλος τόπος.
Η ανεργία, για παράδειγμα, δεν είναι μόνο ένα ποσοστό, το υψηλότερο έστω που έχει καταγραφεί σε ανεπτυγμένη χώρα και σε συνθήκες ειρήνης, δείκτης μιας σφοδρής κρίσης και μέτρο της παρεπόμενης κοινωνικής οδύνης. Ποσοστό ιλιγγιώδες μεν, που θα μπορούσε όμως σχετικά εύκολα να περιοριστεί αν μια επόμενη κυβέρνηση καταργούσε τους εφαρμοστικούς νόμους των υφεσιακών επιλογών. Με την οικονομία σε υποχώρηση για έβδομο συνεχή χρόνο, με ένα διογκούμενο μέρος των πάγιων στοιχείων της να καταστρέφεται και να χάνεται οριστικά, με το ποσοστό των ανέργων στο 34,1%2 και το ποσοστό των μακροχρονίως ανέργων στο 71% του συνόλου,3 διαμορφώνεται πλέον –έχει ήδη διαμορφωθεί– μια νέα συνθήκη.
Και η συνθήκη αυτή καθορίζει ασφαλώς το οδυνηρό παρόν, μορφώνει όμως, ταυτόχρονα, κι ένα εξίσου οδυνηρό μέλλον. Το μέλλον των ίδιων των ανέργων –για τη μεγάλη πλειονότητα των οποίων η πιθανότητα του οριστικού αποκλεισμού από την αγορά εργασίας αυξάνεται δραματικά– όσο και εκείνο των παιδιών τους. Εγκαθιστά μορφές φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού γνωστές ήδη από την εξέλιξη των βιομηχανικών κοινωνιών αλλά περιθωριακές μέχρι πρόσφατα στην Ελλάδα, που στεγανοποιούν τα ταξικά όρια, ακυρώνουν την κοινωνική κινητικότητα και εγγράφονται, αν όχι στον γενετικό κώδικα των ανθρώπων, οπωσδήποτε σ’ εκείνον της κοινωνικής τους τάξης. Μια εκτεταμένη και επίμονη φτώχεια, που θα κληροδοτείται από τη μια γενιά στην άλλη, ακόμη και όταν υπάρξει οικονομική μεγέθυνση.
Πρόκειται για αλλαγές που αγγίζουν τον ίδιο τον πυρήνα του κοινωνικοοικονομικού σχηματισμού. Τι σημαίνει, αλήθεια, «μισθωτή εργασία», η βασική αυτή παραγωγική σχέση της αστικής κοινωνίας, για το ενάμισι εκατομμύριο των ανέργων, από τους οποίους μάλιστα οι 7 στους 10 αναζητούν εργασία για περισσότερους από 12 μήνες; Τι σημαίνει για τους περισσότερους από διακόσιες χιλιάδες υποαπασχολούμενους που εργάζονται λίγες ώρες την εβδομάδα εξασφαλίζοντας ένα μηνιαίο εισόδημα 300 ευρώ; Και τι σημαίνει για το ένα εκατομμύριο των απασχολουμένων που εργάζονται μεν, αλλά δεν αμείβονται τακτικά, αντιμετωπίζοντας καθυστέρηση στην καταβολή του μισθού τους από έναν μήνα έως και έναν χρόνο;4
Η κρίση, επομένως, δεν είναι πια η οξεία και σχετικά σύντομης διάρκειας διαταραχή της «κανονικής τάξης». Παγιώνεται ως η νέα κανονικότητα. Και το μνημόνιο, περισσότερο από ένα αποτυχημένο οικονομικό πρόγραμμα, αποδεικνύεται ένα επιτυχημένο κοινωνικό σχέδιο. Αποδιάρθρωσε όχι την «ελληνική ιδιαιτερότητα» αλλά το ίδιο το μεταπολεμικό υπόδειγμα του κοινωνικού κράτους δικαίου, στη θέση του οποίου διαμορφώνει ένα άλλο, διαφορετικό. Αν η Ελλάδα υπήρξε «το πειραματόζωο» για το οποίο τόσοι και από τόσο διαφορετικές πλευρές έχουν μιλήσει, υπήρξε γι’ αυτόν τον λόγο: δοκιμάστηκε αρχικά εδώ, και στη συνέχεια αλλού, στον ευρωπαϊκό Νότο και όχι μόνο, η κοινωνική μηχανική ενός μείζονος μετασχηματισμού στον ρόλο του κράτους και στην υπόσταση των κοινωνικών αγαθών, στις σχέσεις κεφαλαίου και εργασίας, στις αξίες των κοινωνιών και τις συνειδήσεις των ανθρώπων.
Σε αυτό το νέο υπόδειγμα του «δεν υπάρχει κοινωνία, δεν υπάρχουν συλλογικά αγαθά, δεν υπάρχει κράτος ως εγγυητής δικαιωμάτων, υπάρχει μόνον επιχειρηματική ασυδοσία», εναλλακτική λύση δεν μπορούν να αποτελέσουν η έστω και τεκμηριωμένη αποκάλυψη των προθέσεων, η ολοένα και οξύτερη καταγγελία των μέτρων, η περιγραφή της ανθρωπιστικής κρίσης η πιο σκοτεινή, η υπόσχεση για αποκατάσταση των θυμάτων στην προτέρα τους θέση. Ο καταγγελτικός λόγος έχει στομώσει προ πολλού, κανείς δεν περιμένει από κάποιον άλλον να του αφηγηθεί την προσωπική του τραγωδία, και το βέλος του χρόνου, πολύ απλά, δεν μπορεί να αναστραφεί, ακόμη και αν αυτό ήταν επιθυμητό. Και το κρισιμότερο: τίποτε από αυτά δεν απαντά στο πιεστικό αίτημα των καιρών για την ανάσχεση της εξελισσόμενης καταστροφής και την ανασυγκρότηση της χώρας –ανασυγκρότηση παραγωγική, κοινωνική, περιβαλλοντική, πολιτισμική, ηθική…– με δικαιοσύνη, αλληλεγγύη, βιωσιμότητα.
Η Αριστερά οφείλει πρωτίστως στην κοινωνία, αλλά και στον εαυτό της, έναν προγραμματικό λόγο που να ανταποκρίνεται στο αίτημα αυτό. Δεν θα τον ονόμαζα «μετα-μνημονιακό», καθώς ο όρος, πέρα από την πολιτική του φόρτιση από τους εραστές του μνημονίου, πάσχει πραγματολογικά: η συζήτηση για ένα τρίτο μνημόνιο δεν έχει ακόμη κριθεί, μέτρα που θεσμοθετήθηκαν από τα προηγούμενα ωριμάζουν σταδιακά και τίθενται σε εφαρμογή, και μνημονιακές δεσμεύσεις προβλέπονται σε βάθος χρόνου και μετά την ολοκλήρωση του χρηματοδοτικού προγράμματος. Υπάρχουν πολλά ακόμη που πρέπει να αποτρέψουμε, εκκινώντας παράλληλα την πορεία της ανασυγκρότησης.
Θα μιλούσα για έναν προγραμματικό λόγο που περιγράφει, ταυτόχρονα, το «όραμα» και τον «οδικό χάρτη». Που, αν και οφείλει να απαντήσει επειγόντως στα προβλήματα επιβίωσης των αδύναμων και επανεκκίνησης της οικονομίας, δεν περιορίζεται σ’ αυτά, αλλά ανοίγεται στον μεγάλο ορίζοντα των πολλαπλών αναγκών των ανθρώπων, κινώντας τους προς μια νέα συνθήκη ελευθερίας, αξιοπρέπειας, αλληλεγγύης και δημιουργίας. Που δεν αποκρύπτει, αλλά αντιθέτως αναδεικνύει, τη δεινή δυσκολία του εγχειρήματος. Η επίγνωση αυτή, άλλωστε, είναι απολύτως αναγκαία για να υπάρξει ώριμη η κοινωνική και πολιτική πλειοψηφία της αλλαγής, στην οποία παρέπεμπαν οι εορταστικές ευχές των ημερών.
Μια ενδεχόμενη «αντιμνημονιακή» πλειοψηφία της οργής και της απόγνωσης θα έπρεπε να μας τρομάζει – αν μη τι άλλο, με την απόλυτη προβλεψιμότητά της: Η σύντομη κατάληξη της ίδιας στην αποτυχία και της χώρας σε ένα εφιαλτικό αδιέξοδο θα ήταν προδιαγεγραμμένη…
Χρειάζεται ένας νέος προγραμματικός λόγος για να υπάρξει μια ώριμη κοινωνική και πολιτική πλειοψηφία της αλλαγής
Τις μέρες αυτών των εορτών, που μας επιφυλάσσουν πάντοτε την πολυτέλεια της ελπίδας, οι περισσότερες ευχές που άκουσα να ανταλλάσσονται απηχούσαν την προσδοκία μιας μεγάλης αλλαγής. Δεν ξέρω αν όντως θα συμβεί μέσα στο 2014, ούτε τι ακριβώς θα είναι. Στην πραγματικότητα, κανείς δεν γνωρίζει· οι ακραίες καταστάσεις είναι και οι λιγότερο προβλέψιμες ως προς την εξέλιξη και την κατάληξή τους. Μπορούμε ωστόσο να θεωρούμε βέβαιο ότι η αναζήτηση της εναλλακτικής λύσης –«η αναρώτηση περί της άλλης οδού», όπως έγραφε πρόσφατα ο Νίκος Ξυδάκης, προσδίδοντάς της και χαρακτηριστικά υπαρξιακής αγωνίας– θα εμφανιστεί πιεστική στον δημόσιο χώρο.Εναλλακτική όμως ως προς τι; Η συνήθης απάντηση «μα ως προς το μνημόνιο» προφανέστατα δεν επαρκεί. Ήταν ανεπαρκής ακόμη και τους πρώτους μήνες της μνημονιακής εμπειρίας, καθώς επέτρεπε να επιβιώνει η επιθυμία μιας επιστροφής στο παρελθόν ως να ήταν αποδεκτό στο σύνολό του. Διατηρούσε ωστόσο, τότε, μια λογική συνέπεια: αυτήν της αποτροπής, της ανάσχεσης των καταιγιστικά βίαιων, άδικων και ισοπεδωτικών μέτρων, που έβαιναν προς εφαρμογή. Είχε κάποιο νόημα όσο το μνημόνιο ήταν, ακόμη, ο όγκος των νομικών εγγράφων που γνωστός εικαστικός είχε την ιδέα να συγκεντρώσει και να εκθέσει σαρκαστικά σε χοντρούς, δερματόδετους τόμους, εικονογραφημένους με τα σκοτεινά χαρακτικά του Γκόγια.1
Σήμερα, δεν είναι αυτό.
Σήμερα, το μνημόνιο, περισσότερο από ένα ογκώδες σώμα δανειακών συμβάσεων, εφαρμοστικών νόμων και πράξεων νομοθετικού περιεχομένου, είναι παραγωγικές δυνάμεις που έχουν ήδη καταστραφεί ή αδρανούν και απαξιώνονται, κοινωνικοί δεσμοί και σχέσεις που αποδιαρθρώνονται, θεσμοί που εκφυλίζονται και ατονούν, εργασιακές, προνοιακές και δημοκρατικές εγγυήσεις που καταργούνται, πόνος ανθρώπων και απόγνωση. Είναι βαθιοί μετασχηματισμοί που συντελέστηκαν και άλλοι που βρίσκονται εν εξελίξει. Είναι μια νέα πραγματικότητα, ριζικά διαφορετική από εκείνη του πρόσφατου παρελθόντος. Η Ελλάδα του 2014 είναι ένας άλλος τόπος.
Η ανεργία, για παράδειγμα, δεν είναι μόνο ένα ποσοστό, το υψηλότερο έστω που έχει καταγραφεί σε ανεπτυγμένη χώρα και σε συνθήκες ειρήνης, δείκτης μιας σφοδρής κρίσης και μέτρο της παρεπόμενης κοινωνικής οδύνης. Ποσοστό ιλιγγιώδες μεν, που θα μπορούσε όμως σχετικά εύκολα να περιοριστεί αν μια επόμενη κυβέρνηση καταργούσε τους εφαρμοστικούς νόμους των υφεσιακών επιλογών. Με την οικονομία σε υποχώρηση για έβδομο συνεχή χρόνο, με ένα διογκούμενο μέρος των πάγιων στοιχείων της να καταστρέφεται και να χάνεται οριστικά, με το ποσοστό των ανέργων στο 34,1%2 και το ποσοστό των μακροχρονίως ανέργων στο 71% του συνόλου,3 διαμορφώνεται πλέον –έχει ήδη διαμορφωθεί– μια νέα συνθήκη.
Και η συνθήκη αυτή καθορίζει ασφαλώς το οδυνηρό παρόν, μορφώνει όμως, ταυτόχρονα, κι ένα εξίσου οδυνηρό μέλλον. Το μέλλον των ίδιων των ανέργων –για τη μεγάλη πλειονότητα των οποίων η πιθανότητα του οριστικού αποκλεισμού από την αγορά εργασίας αυξάνεται δραματικά– όσο και εκείνο των παιδιών τους. Εγκαθιστά μορφές φτώχειας και κοινωνικού αποκλεισμού γνωστές ήδη από την εξέλιξη των βιομηχανικών κοινωνιών αλλά περιθωριακές μέχρι πρόσφατα στην Ελλάδα, που στεγανοποιούν τα ταξικά όρια, ακυρώνουν την κοινωνική κινητικότητα και εγγράφονται, αν όχι στον γενετικό κώδικα των ανθρώπων, οπωσδήποτε σ’ εκείνον της κοινωνικής τους τάξης. Μια εκτεταμένη και επίμονη φτώχεια, που θα κληροδοτείται από τη μια γενιά στην άλλη, ακόμη και όταν υπάρξει οικονομική μεγέθυνση.
Πρόκειται για αλλαγές που αγγίζουν τον ίδιο τον πυρήνα του κοινωνικοοικονομικού σχηματισμού. Τι σημαίνει, αλήθεια, «μισθωτή εργασία», η βασική αυτή παραγωγική σχέση της αστικής κοινωνίας, για το ενάμισι εκατομμύριο των ανέργων, από τους οποίους μάλιστα οι 7 στους 10 αναζητούν εργασία για περισσότερους από 12 μήνες; Τι σημαίνει για τους περισσότερους από διακόσιες χιλιάδες υποαπασχολούμενους που εργάζονται λίγες ώρες την εβδομάδα εξασφαλίζοντας ένα μηνιαίο εισόδημα 300 ευρώ; Και τι σημαίνει για το ένα εκατομμύριο των απασχολουμένων που εργάζονται μεν, αλλά δεν αμείβονται τακτικά, αντιμετωπίζοντας καθυστέρηση στην καταβολή του μισθού τους από έναν μήνα έως και έναν χρόνο;4
Η κρίση, επομένως, δεν είναι πια η οξεία και σχετικά σύντομης διάρκειας διαταραχή της «κανονικής τάξης». Παγιώνεται ως η νέα κανονικότητα. Και το μνημόνιο, περισσότερο από ένα αποτυχημένο οικονομικό πρόγραμμα, αποδεικνύεται ένα επιτυχημένο κοινωνικό σχέδιο. Αποδιάρθρωσε όχι την «ελληνική ιδιαιτερότητα» αλλά το ίδιο το μεταπολεμικό υπόδειγμα του κοινωνικού κράτους δικαίου, στη θέση του οποίου διαμορφώνει ένα άλλο, διαφορετικό. Αν η Ελλάδα υπήρξε «το πειραματόζωο» για το οποίο τόσοι και από τόσο διαφορετικές πλευρές έχουν μιλήσει, υπήρξε γι’ αυτόν τον λόγο: δοκιμάστηκε αρχικά εδώ, και στη συνέχεια αλλού, στον ευρωπαϊκό Νότο και όχι μόνο, η κοινωνική μηχανική ενός μείζονος μετασχηματισμού στον ρόλο του κράτους και στην υπόσταση των κοινωνικών αγαθών, στις σχέσεις κεφαλαίου και εργασίας, στις αξίες των κοινωνιών και τις συνειδήσεις των ανθρώπων.
Σε αυτό το νέο υπόδειγμα του «δεν υπάρχει κοινωνία, δεν υπάρχουν συλλογικά αγαθά, δεν υπάρχει κράτος ως εγγυητής δικαιωμάτων, υπάρχει μόνον επιχειρηματική ασυδοσία», εναλλακτική λύση δεν μπορούν να αποτελέσουν η έστω και τεκμηριωμένη αποκάλυψη των προθέσεων, η ολοένα και οξύτερη καταγγελία των μέτρων, η περιγραφή της ανθρωπιστικής κρίσης η πιο σκοτεινή, η υπόσχεση για αποκατάσταση των θυμάτων στην προτέρα τους θέση. Ο καταγγελτικός λόγος έχει στομώσει προ πολλού, κανείς δεν περιμένει από κάποιον άλλον να του αφηγηθεί την προσωπική του τραγωδία, και το βέλος του χρόνου, πολύ απλά, δεν μπορεί να αναστραφεί, ακόμη και αν αυτό ήταν επιθυμητό. Και το κρισιμότερο: τίποτε από αυτά δεν απαντά στο πιεστικό αίτημα των καιρών για την ανάσχεση της εξελισσόμενης καταστροφής και την ανασυγκρότηση της χώρας –ανασυγκρότηση παραγωγική, κοινωνική, περιβαλλοντική, πολιτισμική, ηθική…– με δικαιοσύνη, αλληλεγγύη, βιωσιμότητα.
Η Αριστερά οφείλει πρωτίστως στην κοινωνία, αλλά και στον εαυτό της, έναν προγραμματικό λόγο που να ανταποκρίνεται στο αίτημα αυτό. Δεν θα τον ονόμαζα «μετα-μνημονιακό», καθώς ο όρος, πέρα από την πολιτική του φόρτιση από τους εραστές του μνημονίου, πάσχει πραγματολογικά: η συζήτηση για ένα τρίτο μνημόνιο δεν έχει ακόμη κριθεί, μέτρα που θεσμοθετήθηκαν από τα προηγούμενα ωριμάζουν σταδιακά και τίθενται σε εφαρμογή, και μνημονιακές δεσμεύσεις προβλέπονται σε βάθος χρόνου και μετά την ολοκλήρωση του χρηματοδοτικού προγράμματος. Υπάρχουν πολλά ακόμη που πρέπει να αποτρέψουμε, εκκινώντας παράλληλα την πορεία της ανασυγκρότησης.
Θα μιλούσα για έναν προγραμματικό λόγο που περιγράφει, ταυτόχρονα, το «όραμα» και τον «οδικό χάρτη». Που, αν και οφείλει να απαντήσει επειγόντως στα προβλήματα επιβίωσης των αδύναμων και επανεκκίνησης της οικονομίας, δεν περιορίζεται σ’ αυτά, αλλά ανοίγεται στον μεγάλο ορίζοντα των πολλαπλών αναγκών των ανθρώπων, κινώντας τους προς μια νέα συνθήκη ελευθερίας, αξιοπρέπειας, αλληλεγγύης και δημιουργίας. Που δεν αποκρύπτει, αλλά αντιθέτως αναδεικνύει, τη δεινή δυσκολία του εγχειρήματος. Η επίγνωση αυτή, άλλωστε, είναι απολύτως αναγκαία για να υπάρξει ώριμη η κοινωνική και πολιτική πλειοψηφία της αλλαγής, στην οποία παρέπεμπαν οι εορταστικές ευχές των ημερών.
Μια ενδεχόμενη «αντιμνημονιακή» πλειοψηφία της οργής και της απόγνωσης θα έπρεπε να μας τρομάζει – αν μη τι άλλο, με την απόλυτη προβλεψιμότητά της: Η σύντομη κατάληξη της ίδιας στην αποτυχία και της χώρας σε ένα εφιαλτικό αδιέξοδο θα ήταν προδιαγεγραμμένη…
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Βασίλης Βλασταράς, Συμπτώματα 2012, δερματόδετοι, βιβλιοδετημένοι τόμοι, 18 x 24 x 6 εκ. ο κάθε τόμος, παραχώρηση του καλλιτέχνη στην AGORA - 4η Μπιενάλε της Αθήνας 2013. (Οι τόμοι περιέχουν τα κείμενα των συμφωνιών που έχουν υπογραφεί ανάμεσα στην τρόικα και τις ελληνικές κυβερνήσεις και διακοσμούνται με τα Los Caprichos του Φρανθίσκο Γκόγια, σειρά 80 χαρακτικών με διασημότερο το 43ο, El sueño de la razón produce monstruos – Ο ύπνος της λογικής γεννάει τέρατα…)
2. Ελληνική Στατιστική Αρχή, στοιχεία για το δεύτερο τρίμηνο του 2013 επικαιροποιημένα κατά το νέο πρότυπο μέτρησης της ανεργίας από τη Eurostat, με συνυπολογισμό 213.900 υποαπασχολουμένων με part time εργασία.
3. Ελληνική Στατιστική Αρχή, στοιχεία για το τρίτο τρίμηνο του 2013.
4. Σύμφωνα με στοιχεία του Ινστιτούτου Εργασίας της Γ.Σ.Ε.Ε., Η Καθημερινή (1.12.2013). Τα στοιχεία αναφέρθηκαν και σε πρόσφατο ρεπορτάζ του BBC, με την παρατήρηση ότι πρόκειται για «μια ιστορία που δεν περιμένεις να ακούσεις σε μια χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 2013. Αλλά στην Ελλάδα του σήμερα υπάρχουν πολλά που σε σοκάρουν…».
1. Βασίλης Βλασταράς, Συμπτώματα 2012, δερματόδετοι, βιβλιοδετημένοι τόμοι, 18 x 24 x 6 εκ. ο κάθε τόμος, παραχώρηση του καλλιτέχνη στην AGORA - 4η Μπιενάλε της Αθήνας 2013. (Οι τόμοι περιέχουν τα κείμενα των συμφωνιών που έχουν υπογραφεί ανάμεσα στην τρόικα και τις ελληνικές κυβερνήσεις και διακοσμούνται με τα Los Caprichos του Φρανθίσκο Γκόγια, σειρά 80 χαρακτικών με διασημότερο το 43ο, El sueño de la razón produce monstruos – Ο ύπνος της λογικής γεννάει τέρατα…)
2. Ελληνική Στατιστική Αρχή, στοιχεία για το δεύτερο τρίμηνο του 2013 επικαιροποιημένα κατά το νέο πρότυπο μέτρησης της ανεργίας από τη Eurostat, με συνυπολογισμό 213.900 υποαπασχολουμένων με part time εργασία.
3. Ελληνική Στατιστική Αρχή, στοιχεία για το τρίτο τρίμηνο του 2013.
4. Σύμφωνα με στοιχεία του Ινστιτούτου Εργασίας της Γ.Σ.Ε.Ε., Η Καθημερινή (1.12.2013). Τα στοιχεία αναφέρθηκαν και σε πρόσφατο ρεπορτάζ του BBC, με την παρατήρηση ότι πρόκειται για «μια ιστορία που δεν περιμένεις να ακούσεις σε μια χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 2013. Αλλά στην Ελλάδα του σήμερα υπάρχουν πολλά που σε σοκάρουν…».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου