Τράπεζα θεμάτων: η καταστροφή ως… ευκαιρία!

του Τάσου Χατζηαναστασίου, alfavita...

Η κριτική που ασκείται στο νέο σύστημα εξετάσεων, με βάση το οποίο το 50% των θεμάτων προκύπτει από κλήρωση μέσα από μία ηλεκτρονική τράπεζα, περιορίζεται συχνά στα προφανή αφήνοντας έξω ουσιαστικότερα ζητήματα.

Τα προφανή είναι πρώτα πρώτα η συνήθης, σε κάθε εφαρμοζόμενη για πρώτη φορά «καινοτομία» στην Ελλάδα, έλλειψη οργάνωσης, το γνωστό ελληνικό μπάχαλο και η γενναία δόση ανευθυνότητας που το συνοδεύει: η Τράπεζα «άνοιξε» την τελευταία στιγμή, πολλά θέματα ήταν κακοδιατυπωμένα ή δυσεπίλυτα ενώ βρέθηκαν και κάποια που ήταν εκτός ύλης!

Προβλέψιμες ακόμη είναι και οι δυσκολίες υποστήριξης του συστήματος την επόμενη χρονιά όταν θα εφαρμοστεί και στη Β΄ Λυκείου καθώς η πολυπλοκότητα και κυρίως η εξάρτησή του από τη λειτουργία ηλεκτρονικών συστημάτων το καθιστά ευάλωτο με δεδομένο ότι οι χρήστες του είναι υποχρεωμένοι να βρίσκονται στο σχολείο από τις 6 το πρωί…

Προφανής είναι και η βεβαιότητα ότι θα υπάρξουν αδικίες, γεγονός απαράδεκτο για ένα ανταγωνιστικό σύστημα, καθώς είναι αναπόφευκτό κληρώνονται διαφορετικής δυσκολίας θέματα σε κάθε σχολείο.

Προφανής είναι επίσης ο ταξικός προσανατολισμός του νέου μέτρου, μέσω της αυστηρότερης επιλογής, να υπάρξει επιτέλους διαρροή μαθητών από το Γενικό Λύκειο προς την κατάρτιση στις τεχνικές και επαγγελματικές ειδικότητες, κάτι που καμία μεταρρύθμιση ως τώρα στην Ελλάδα δεν έχει επιτύχει.

Προφανής και προβλέψιμη, τέλος, είναι και η άμεση συνέπεια που θα έχει το νέο μέτρο για τον οικογενειακό προγραμματισμό και τις… ισορροπίες στο σπίτι: πολλαπλασιασμός του άγχους και της πίεσης σε γονείς και παιδιά και αύξηση της ανάγκης για φροντιστήρια και ιδιαίτερα σε περισσότερα μαθήματα και μάλιστα νωρίτερα, μια εξέλιξη με επίσης προφανέστατες τις ταξικές της διαστάσεις.

Και μόνον τα παραπάνω, τα προφανή και αυτονόητα, αποτελούν επαρκείς λόγους για να αγανακτήσουν γονείς και μαθητές και να επιβεβαιωθούν οι έγκαιρες προειδοποιήσεις και αντιδράσεις των καθηγητών που τώρα κουνάνε το κεφάλι με νόημα: «εμείς σας τα λέγαμε αλλά εσείς συνηγορούσατε στην κατασυκοφάντηση και συνεπακόλουθα στην επιστράτευσή μας την περασμένη χρονιά».

Η πρώτη, άμεση, ενστικτώδης αντίδραση ενός μεγάλου αριθμού συναδέλφων, ήταν να θεωρήσουν εαυτούς υπεύθυνους για τις παραπάνω προφανείς συνέπειες της κυβερνητικής πολιτικής και να επιχειρήσουν να τις αμβλύνουν. Κι αφού αυτές αφορούν κυρίως την προαγωγή των μαθητών, η μεν χαριστική βαθμολογία, με την πληθωριστική παραγωγή αριστούχων, που αποτελούσε ως τώρα καθεστώς στη Γ΄ Λυκείου, ξεκινά τώρα από την Α΄ («αφού έτσι θα κάνουν τα διπλανά σχολεία και φυσικά τα ιδιωτικά»). Τα δε κρούσματα «υποβοήθησης» στις εξετάσεις, όπου κάποιοι όταν επιτηρούν ούτε βλέπουν ούτε ακούνε, αυξάνονται ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις η «βοήθεια» αυτή γίνεται πιο ενεργητική... λες και η υψηλότερη βαθμολογία θα μπορούσε ποτέ να άρει την ταξικότητα της εκπαίδευσης.

Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία πως η Τράπεζα Θεμάτων συνιστά έναν καταστροφικό θεσμό. Όχι όμως επειδή εφαρμόζεται με τη συνήθη προχειρότητα και ανευθυνότητα ούτε γιατί ο παράγοντας τύχη παίζει σημαντικό ρόλο, ούτε τέλος επειδή ενδέχεται να αποκαλύψει πως ο βασιλιάς, στην περίπτωσή μας η ελληνική εκπαίδευση, είναι γυμνός και παράγει στρατιές αμόρφωτων, ακαλλιέργητων, «χωρίς μαγκιά και ήθος». Μια τέτοια αποκάλυψη θα ήταν εξάλλου ευπρόσδεκτη αν δεν γινόταν με όρους «σφαγής των νηπίων». Υπάρχουν δυστυχώς πολύ πιο αρνητικές συνέπειες από την εφαρμογή του νέου θεσμού.

Πρώτα πρώτα, η λογική του νέου συστήματος επαναφέρει την απαίτηση για αποστήθιση απίστευτων λεπτομερειών από το σύνολο της διδακτέας ύλης χωρίς να υπάρχει καμία διάκριση μεταξύ των βασικών γνώσεων και των λιγότερο σημαντικών ή και εντελώς ασήμαντων πληροφοριών. Αυτό σημαίνει πως δεν υπάρχει στη σκέψη των εμπνευστών του νέου συστήματος η ανάγκη διατύπωσης συγκεκριμένων γνώσεων που απαιτείται να κατέχει ο νέος πολίτης αυτής της χώρας. Δηλαδή, έχουμε ένα… σύγχρονο σύστημα ελέγχου μη προσδιορισμένων με σαφήνεια γνωστικών στόχων, κάτι σαν το γνωστό επιτραπέζιο παιχνίδι «γνώσεων» Trivial Pursuit δηλαδή!

Έπειτα, η χρησιμοθηρική προσέγγιση της «διδακτέας ύλης» γίνεται πλέον καθεστώς από την Α΄ Λυκείου. Οι μαθητές δηλαδή αντιμετωπίζουν τη γνώση όχι ως το προϊόν του εθνικού και παγκόσμιου πολιτισμού και ως εργαλείο κατανόησης και ερμηνείας του κόσμου, αλλά απλώς ως έναν αριθμό σελίδων, άσχετον με την πραγματική ζωή και τον πολιτισμό του δικού μας και άλλων λαών, χρήσιμο μόνο για την επιτυχία σε μία εξέταση. Έτσι, αυτό που γινόταν ως τώρα ήδη από τη Β, με τις κατευθύνσεις, και σε βαθμό κακουργήματος στη Γ΄ Λυκείου, τώρα γίνεται από την Α΄.

Ο δε συνυπολογισμός του βαθμού προαγωγής από την Α΄ στη Β΄ και από τη Β΄ στη Γ΄ στον τελικό βαθμό πρόσβασης στο Πανεπιστήμιο δίνει τη χαριστική βολή σε μία βαθμίδα που έχει χάσει προ πολλού το χαρακτήρα του σχολείου. Τίποτα δεν θα έχει αξία πια, όλα θα υπολογίζονται αποκλειστικά με βάση το πόσο συμβάλλουν στην επιτυχία στις τελικές εξετάσεις.

Το εξοργιστικό είναι ότι τα προηγούμενα χρόνια δαπανήθηκαν εκατομμύρια ευρώ προκειμένου να πειστούν γονείς και μαθητές, αλλά και να «επιμορφωθούν» οι εκπαιδευτικοί με βάση την αντίληψη πως ο μόχθος για τη μάθηση είναι κάτι το… περιττό, αφού αυτό που προέχει είναι «ο μαθητής να μαθαίνει πώς να μαθαίνει» μέσω της ενίσχυσης της… «αυτενέργειάς» του. Πολυδιαφημισμένος στόχος του «Νέου Σχολείου»: «η τσάντα να μένει στο σχολείο»! Ακόμη και η λέξη: «γνώση» έχει τεθεί περίπου εκτός νόμου αφού με δυσκολία την εντοπίζει κανείς στα κείμενα που αφορούν την επιμόρφωση και την αξιολόγηση των εκπαιδευτικών. Στη θέση της αναμασιούνται κακομεταφρασμένοι ξένοι όροι, όπως «γραμματισμός» και… «μεταγνώση», σπασμένες σκέψεις από ξένες γλώσσες δηλαδή, το ακριβές νόημα των οποίων ελάχιστοι κατανοούν πραγματικά. Μετά λοιπόν από τόση φροντίδα να απαξιωθούν συνολικά η μελέτη, η γνώση και η μάθηση, η Τράπεζα Θεμάτων έρχεται να ολοκληρώσει την καταστροφή καθιστώντας τη μελέτη και την άσκηση, βασανιστική απομνημόνευση και της παραμικρής λεπτομέρειας! Αυτό όμως είναι και το σημείο στο οποίο απαιτείται συγκεκριμένη και συστηματική παρέμβαση από το εκπαιδευτικό κίνημα και την κοινωνία γενικότερα.

Αντί δηλαδή οι εκπαιδευτικοί να εξαντλούν την ενεργητικότητά τους στο πώς θα αντιμετωπίσουν την αναμενόμενη αύξηση του ποσοστού απόρριψης μαθητών στο Λύκειο με… λαθροχειρίες (επιλογή πολλαπλώς επιζήμια παιδαγωγικά και κοινωνικά), είναι προς όφελος των παιδιών και της κοινωνίας να αναδείξουν μία διαφορετική λογική: αυτή που επανατοποθετηθεί τη γνώση σε υψηλή θέση στην κλίμακα αξιών της ελληνικής κοινωνίας («και όλοι να λένε: να ένας σοφός!»). 

Ας αντιμετωπίσουμε λοιπόν την ολοκλήρωση της καταστροφής στη σχέση των εφήβων με τη γνώση που επιφέρει η Τράπεζα Θεμάτων ως ευκαιρία για να επαναπροσδιορίσουμε αυτή τη σχέση, όχι βέβαια με τις ανεύθυνες αρλούμπες της δήθεν αυτενέργειας και της… μεταγνώσης, αλλά με τον προσδιορισμό και τη διεκδίκηση εκπαιδευτικών στόχων στα μέτρα των νέων και σύμφωνης με τις ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας. Στόχων που θα προσφέρουν στους νέους την ευκαιρία και τις δυνατότητες να κατανοούν και να μάθουν για τον κόσμο στον οποίο ζουν, να αναπτύσσουν ισότιμα τις γνωστικές, αισθητικές, καλλιτεχνικές και σωματικές τους ικανότητες, να γνωρίζουν και να αγαπούν τη γλώσσα, την ιστορία και τον πολιτισμό της πατρίδας μας χωρίς συμπλέγματα, αλλά με σεβασμό απέναντι στο «ξένο» και διαφορετικό και τέλος να διαπαιδαγωγηθούν σύμφωνα με τη δημοκρατική αγωνιστική παράδοση, το συλλογικό ήθος και τη θρησκευτική συνείδηση του λαού μας.

Τότε μόνον μπορούμε να μιλήσουμε και για ένα σύστημα ελέγχου εμπέδωσης αυτών των γνώσεων και δεξιοτήτων με δεδομένο όμως ότι το Λύκειο θα αποδεσμευτεί πλέον οριστικά από τη διαδικασία πρόσβασης στην ανώτερη και ανώτατη εκπαίδευση. Γιατί χωρίς να αποκτήσει επιτέλους την αυτοτέλειά του, ως βαθμίδα, το Λύκειο θα εξακολουθήσει να στοιβάζει βαριεστημένους μαθητές που θα προσμένουν το λυτρωτικό χτύπημα του κουδουνιού για να τρέξουν να προλάβουν το φροντιστήριο. Χωρίς να έχουμε καθορίσει τι θέλουμε από τα παιδιά μας να γνωρίζουν και να μπορούν να κάνουν, η συζήτηση για το εξεταστικό σύστημα, δεν έχει κανένα νόημα. Υπό τις παρούσες μάλιστα συνθήκες, το μόνο που μένει είναι η ολοκλήρωση της καταστροφής που συστηματικά συντελείται στον χώρο της παιδείας τα τελευταία χρόνια. Στο χέρι μας είναι να την αποτρέψουμε με τη διατύπωση και διεκδίκηση του δικού μας οράματος για την παιδεία και την κοινωνία.

Τάσος Χατζηαναστασίου, φιλόλογος στο ΕΠΑΛ Ναυπλίου, μέλος ΔΣ ΕΛΜΕ Αργολίδας