Κινδυνεύει η δημοκρατία;

του Στέφανου Δημητρίου, απο τα Ενθεματα...

Η αυταρχική διακυβέρνηση

Είναι κοινός τόπος η κρίση της δημοκρατίας. Η κυβέρνηση Σαμαρά συνδέει την άσκηση της κυβερνητικής εξουσίας με την «κατάσταση έκτακτης ανάγκης». Η επίκλησή της είναι ένσκοπη ενέργεια, που σχετίζεται με την παραβίαση μιας αρχής συστατικής για το κοινωνικό κράτος δικαίου: το κράτος δεν δικαιούται να εγκαταλείπει τον ρυθμιστικό ρόλο του και τη συναφή εξουσία, που του αναγνωρίζει το Σύνταγμα, να μεριμνά για την ίση και ευχερή πρόσβαση όλων στα δημόσια κοινωνικά αγαθά, όπως είναι η κοινωνική πρόνοια και ασφάλιση, η παιδεία, η υγεία και η εργασία ως προϋπόθεση για αξιοπρεπή ζωή. Η αποσάθρωση των κοινωνικών δικαιωμάτων προϋποθέτει την επίκληση της «έκτακτης ανάγκης».

Έργο του Φράνσις Μπέικον, 1969

Η ηθικοπολιτική δικαιολόγηση αυτών των δικαιωμάτων γίνεται σε αναφορά προς την αξία της ίσης αξιοπρέπειας και της κοινωνικής αλληλεγγύης. Το εναγκαλιζόμενο με τον εσμό της ακροδεξιάς πρωθυπουργικό επιτελείο κηρύττει τον αναγκαίο περιορισμό αυτών των αρχών, τις οποίες διασύρει ως απολιθώματα της μεταπολίτευσης. Προφανώς και έχουν πρόβλημα με τη μεταπολίτευση όσοι δεν είχαν πρόβλημα με τη χούντα — με τη θρασεία αρωγή των ΜΜΕ, ορισμένα από τα οποία εξακολουθούν να δανείζονται από τις τράπεζες, όταν ένας μικροεπαγγελματίας δεν μπορεί. Ο τελευταίος πρέπει να πιστέψει ότι του φταίνε οι «Μεχμέτ» και οι «Χασάν» — απλώς και μόνο επειδή δεν τους λένε «Γιάννη» ή «Κώστα»–, αυτοί που σταυρώνονται από τους επανακάμψαντες Χίτες, οι οποίοι υψώνουν σβάστικες στις συνοικίες της Αθήνας. Η αυταρχική εκτροπή του νεοφιλελευθερισμού έχει ανάγκη τους νεοναζί της Χρυσής Αυγής, προκειμένου να πλήξει τη δημοκρατία και την Αριστερά, για να επιτύχει την υποταγή της δυσπραγούσας κοινωνίας.

 Η ιδεολογική ταύτιση ΠΑΣΟΚ-Ν.Δ. και η συνεργασία με την Ακροδεξιά

Ας αναρωτηθούμε: η διακυβέρνηση ασκείται δημοκρατικά ή αυταρχικά; Εάν ισχύει το δεύτερο, τότε, ως αξιωματική αντιπολίτευση, καλώς στηρίζουμε όσους δικαίως διαμαρτύρονται. Η ειρηνική διαμαρτυρία είναι έκφραση της δημοκρατικής νομιμότητας και του συλλογικού δημοκρατικού αυτοκαθορισμού. Ο ΣΥΡΙΖΑ εντέλλεται να εκφράσει αυτή την αγανάκτηση, να τη θέσει εντός του αντιπολιτευτικού και προγραμματικού του λόγου και να την αναδείξει στο κοινοβούλιο και την κοινωνία. Όσοι λοιδορούν τον ΣΥΡΙΖΑ, επειδή στηρίζει τη διαμαρτυρόμενη κοινωνία, παραβλέπουν ότι αυτός πράττει με σεβασμό στην αντιπροσωπευτική μορφή του πολιτεύματος. Ο ΣΥΡΙΖΑ, ασκώντας αντιπολίτευση, πράττει το καθήκον του. Αντιπροσωπεύει αυτούς που τον όρισαν αξιωματική αντιπολίτευση.

Έργο του Τζωρτζ Γκρος, 1920

Είναι υπεύθυνη, θεσμική στάση, αναγκαία για την ομαλή λειτουργία του δημοκρατικού μας πολιτεύματος. Το πράττει και η κυβέρνηση; Θα πρέπει να εξετάσουμε πώς κυβερνά, καθώς και το ότι ακύρωσε το μεταπολιτευτικό, καραμανλικό «συμβόλαιο», που προέβλεπε πολιτική αυστηρού διαχωρισμού Κεντροδεξιάς και Ακροδεξιάς: την άκρα Δεξιά η καραμανλική Δεξιά την έθετε εκτός συμμαχιών.

Υφιστάμεθα την επίθεση του κεφαλαίου εναντίον της κοινωνίας, σε όλη την Ευρώπη. Το μεταπολεμικό, κοινωνικό κράτος κόστισε ακριβά στο κεφάλαιο. Τώρα, το κεφάλαιο παίρνει πίσω, στο πολλαπλάσιο, ό,τι αναγκάστηκε να παραχωρήσει. Στην ουσία, ακυρώνει τον μετασχηματισμό του φιλελεύθερου κράτους σε κοινωνικό κράτος. Το τελευταίο δεν υπήρξε χωριστή μορφή κράτους: προέκυψε και έλαβε συνταγματική μορφή ως εξέλιξη του φιλελεύθερου κράτους, με σκοπό την ενσωμάτωση των αρχών της αλληλεγγύης και την εναρμόνισή της με τις φιλελεύθερες αρχές. Είναι ιστορική εξέλιξη που υπήρξε αποτέλεσμα αγώνων. Γι’ αυτό, ο αντιφιλελευθερισμός, όταν στρέφεται κατά του πολιτικού φιλελευθερισμού, δεν είναι αντικαπιταλιστικός ούτε ριζοσπαστικός. Αρκεί να δούμε ότι ο νεοφιλελευθερισμός προκαλεί τη μέγιστη κρατική παρέμβαση, προκειμένου να περιστείλει ατομικά και συλλογικά δικαιώματα ή να κατευθύνει την πορεία μετοχών στο χρηματιστήριο, όπως έκανε, από του βήματος του κοινοβουλίου, ο υπουργός Οικονομικών με τη μετοχή του Ταχυδρομικού Ταμιευτηρίου.

Το κοινωνικό κράτος συνυπήρχε με τις αξίες του πολιτικού φιλελευθερισμού ως προς τον σεβασμό των δικαιωμάτων. Το ότι προσβλέπουμε στον δημοκρατικό σοσιαλισμό και τον ριζοσπαστικό, κοινωνικό μετασχηματισμό δεν σημαίνει ότι θα παραβλέψουμε πως οι αρχές του πολιτικού φιλελευθερισμού και του δημοκρατικού ρεπουμπλικανισμού προσδιορίζουν το περιεχόμενο της δημοκρατίας στον όρο «δημοκρατικός σοσιαλισμός». Ο κυβερνητικός νεοφιλελευθερισμός συμπορεύεται με την άκρα Δεξιά, ώστε συνεργάτες του πρωθυπουργού και υπουργών να δηλώνουν ότι δεν ενδιαφέρονται για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις συναφείς διεθνείς υποχρεώσεις της χώρας ή να αναμέλπουν ύμνους στον Χίτλερ, σε βιβλία. Η εφαρμογή αυτής της πολιτικής προαπαιτεί τη μείζονα κρατική παρέμβαση ως προς τη συρρίκνωση ατομικών και συλλογικών δικαιωμάτων (οι συλλογικές συμβάσεις εργασίας είναι έκφραση της συλλογικής αυτονομίας) και την πλήρη απουσία του κράτους ως προς τη στήριξη συλλογικών κοινωνικών αγαθών.

Η ασκούμενη πολιτική προϋποθέτει την περιστολή των αξιών της δημοκρατίας, ως προς τον συλλογικό αυτοκαθορισμό, και του πολιτικού φιλελευθερισμού ως προς τον σεβασμό των δικαιωμάτων. Αυτό υφίστανται οι πολίτες της Χαλκιδικής. Αυτοί γνωρίζουν τι ακριβώς συνεπάγεται η καταρράκωση των δικαιοκρατικών αρχών. Τώρα, θα το μάθουν και άλλοι. Προσπάθησε να το μάθει το υπουργείο Διοικητικής Μεταρρύθμισης σε όσους εργαζόμενους αναγνωρίστηκε έννομη προστασία, επειδή διεκόπη η σχέση εργασίας τους. Το «μάθημα» περιελάμβανε και τους εργαζόμενους για τους οποίους είχε εκδοθεί σχετική προσωρινή διαταγή. Πρόκειται για τη διά νόμου κατάργηση δικαστικών διαταγών, δηλαδή την κατάργηση της φιλελεύθερης αρχής περί διάκρισης των εξουσιών. Είναι προς τιμήν του Α. Ρουπακιώτη που –προσωρινά, φοβούμαι– ανέκοψε αυτή την αντιφιλελεύθερη υποτροπή. Η αρχή της διάκρισης των εξουσιών είναι φιλελεύθερη και όχι δημοκρατική, όπως η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας. Δεν αφορά, όπως η λαϊκή κυριαρχία, τον δημοκρατικό, πολιτικό αυτοκαθορισμό του λαού. Αφορά τον φιλελεύθερο και δικαιοκρατικό καθορισμό της μορφής του κράτους.

Η επιχειρηθείσα κατάργηση θεμελιωδών συνταγματικών δικαιωμάτων των πολιτών, όπως και η κατάργηση δικαστικών διαταγών, κατά παράβαση της διάκρισης των εξουσιών, σημαίνει ότι πλήττονται και η φιλελεύθερη και η δημοκρατική αρχή της συνταγματικής δημοκρατικής πολιτείας. Η πολιτική του Μνημονίου στρέφεται εναντίων των αρχών του φιλελεύθερου και δημοκρατικού συνταγματισμού. Το κοινωνικό κράτος δικαίου έστρεψε τον φιλελευθερισμό προς τον εξισωτικό, πολιτικό φιλελευθερισμό. Τώρα, διάγουμε την εποχή της αντιμεταρρύθμισης σε όλη την Ευρώπη και η δημοκρατία αποτελεί εμπόδιο.

Συνεπώς, η πολιτική συρρίκνωσης της δημοκρατίας έχει έντονα ταξικά χαρακτηριστικά, παντού. Τέτοια έχει και στη χώρα μας, αλλά επειδή η εγχώρια, επιχειρηματική τάξη αποτελείται κυρίως από κατσαπλιάδες –υπερτραφέντες μέσω της δήωσης του δημοσίου πλούτου– έχει και άλλα γνωρίσματα. Είναι ο κύκλος συμφερόντων που επέβαλε να μην πληρώσουν οι ανωτέρω, αλλά να συντριβούν η μεσαία τάξη και τα ασθενέστερα στρώματα. Η καταβάρθωση των εργασιακών δικαιωμάτων και ο εκβαρβαρισμός των εργασιακών σχέσεων προϋποθέτουν αυταρχική διακυβέρνηση. Η κατάργηση των συλλογικών συμβάσεων και η προταθείσα κατάργηση του δικαιώματος στην απεργία μόνο δημαγωγικά μπορούν να επικαλούνται τη «σωτηρία της πατρίδας». Η πατρίδα δεν κινδυνεύει από τους εργαζόμενους, τους ανέργους και τους συνταξιούχους. Η εν λόγω πολιτική υπηρετεί συγκεκριμένο πλέγμα συμφερόντων. Είναι ο εσμός που λοιδορεί τους ανθισταμένους πολίτες της Χαλκιδικής ως τρομοκράτες και τους χρεώνει τη διασάλευση της τάξης.

Πρόκειται για τον κίνδυνο, του οποίου η επίκληση θα μπορούσε να οδηγήσει ακόμη και στην ενεργοποίηση του άρθρου 48 του Συντάγματος, το οποίο προβλέπει αναστολή διατάξεων σε περιόδους έκτακτης ανάγκης. Έκτακτη ανάγκη είναι η κατάρρευση της κοινωνίας και ο αυταρχικός περιορισμός της δημοκρατίας. Αυτή η πολιτική διασαλεύει τη συνταγματική τάξη και υπονομεύει συντακτικές αρχές της δημοκρατικής πολιτείας. Είναι πλέον σαφές ότι οι αντιμεταρρυθμιστικές παρεμβάσεις έχουν πολιτικούς στόχους: τη δημιουργία εργασιακού καθεστώτος που αρμόζει στον ανωτέρω κύκλο συμφερόντων, τα οποία έχουν ταυτίσει την ευόδωση των σχεδίων τους με την κυβέρνηση της Δεξιάς και των ακροδεξιών της παραφυάδων.

Αυτοί αντιμάχονται την Αριστερά, τον ΣΥΡΙΖΑ. Αυτοί ανέλαβαν τη σκαιά, πολιτική δίωξη της εφημερίδας μας, της Αυγής, καθώς και του περιοδικού Unfollow. Η δίωξη της Αυγής πλήττει ευθέως τον διαβουλευτικό χαρακτήρα της δημοκρατίας. Αυξανομένου του νεοφιλελευθερισμού, εξασθενεί ο πολιτικός φιλελευθερισμός και η δικαιοκρατική συνηγορία υπέρ του ελεγκτικού ρόλου που οφείλει να ασκεί ο Τύπος ως όργανο της δημόσιας πολιτικής διαβούλευσης και αναγκαίο μέσο για την πραγμάτωση του ίσου πολιτικού αυτοκαθορισμού και της ίσης αντιπροσώπευσης των πολιτών. Είναι δίωξη που αντιστρατεύεται το γενικό συμφέρον. Αυτές τις δημοκρατικές αξίες υπερασπιζόταν η Αυγή, με τον Ηλία Ηλιού και τον Τάσο Χαϊνογλου αυτές υπερασπίζεται και τώρα. Δεν άλλαξαν οι υπερασπιστέες αξίες της, αλλά ούτε και οι διώκτες της. Η εκτραπείσα προς τον ακροδεξιό νεοφιλελευθερισμό Δεξιά επιτίθεται στη δημοκρατία.

 Ο ΣΥΡΙΖΑ πρόμαχος της δημοκρατίας και του δημοκρατικού πατριωτισμού

Ο καπιταλισμός χρειάζεται τον φιλελευθερισμό χωρίς δημοκρατία. Χρειάζεται τον οικονομικό –όχι τον πολιτικό– φιλελευθερισμό. Ο πρώτος απολήγει σε αντιδημοκρατικό αυταρχισμό. Πλέον, όποιος είναι με τη δημοκρατία δεν μπορεί παρά να είναι αντικαπιταλιστής. Στη χώρα μας, η μεταλλαγή του κεντρώου χώρου καταφαίνεται από την ιδεολογική συνταύτιση ΠΑΣΟΚ και Ν.Δ. Το ΠΑΣΟΚ απεμπόλησε την ιδρυτική, κενόηχη αναφορά του στον σοσιαλισμό και υιοθέτησε την ιδεολογική ταυτότητα της Δεξιάς, τον λεγόμενο «κοινωνικό φιλελευθερισμό». Αυτές οι δυνάμεις χρειάζονται την αυταρχική εξουσία. Η άσκησή της μπορεί να γίνεται νομίμως ή και κατά παράβαση της δημοκρατικής νομιμότητας. Ο ΣΥΡΙΖΑ οφείλει να υπερασπίζεται τη δημοκρατική νομιμότητα και την αξία του δημοκρατικού αυτοκαθορισμού του λαού. Αυτή είναι η αξία του δημοκρατικού πατριωτισμού και της ρεπουμπλικανικής εννόησης του γενικού συμφέροντος. Η αυταρχική εξουσία ασκείται στο όνομα της ασφάλειας, προς συρρίκνωση των ατομικών και πολιτικών ελευθεριών. Η αυταρχική εξουσία του Μνημονίου αδιαφορεί για τους αντιπροσωπευτικούς θεσμούς και τον ακώλυτο κοινοβουλευτικό διάλογο.

Ξανά για το ΕΑΜ, ξανά για την ΕΔΑ, ξανά για τη συνέχειά τους

Ο ΣΥΡΙΖΑ, αναδεχόμενος την κληρονομιά της σύμφυσης δημοκρατίας και σοσιαλισμού, ελευθερίας και ισότητας, οφείλει να ανοιχτεί στους πολίτες και πρώην ψηφοφόρους του προοδευτικού Κέντρου. Δεν θα μας κάνει λιγότερο αριστερούς αυτό. Και αυτοί κατατρύχονται από τις συνέπειες αυτής της πολιτικής. Και αυτοί είναι μέρος μιας αναγκαίας πολιτικής εθνικής αλληλεγγύης, όπως αυτή που οργάνωσε το ΕΑΜ. Το καθήκον του ΣΥΡΙΖΑ — μαζί με τον σκοπούμενο σοσιαλιστικό μετασχηματισμό– είναι και πατριωτικό. Ο ΣΥΡΙΖΑ θα πρέπει να προασπίσει την βαλλόμενη λαϊκή κυριαρχία, τα υπονομευόμενα κυριαρχικά δικαιώματα, την πληγείσα εθνική, πατριωτική αξιοπρέπεια. Θα πρέπει, όπως έπραξε η ΕΔΑ, να αποτελέσει εγγυητή των αξιών της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας –αλλά και των δικαιωμάτων των εργαζομένων και των ανέργων– των κοινοβουλευτικών θεσμών και του αντιπροσωπευτικού ελέγχου.

Ο ΣΥΡΙΖΑ μπορεί να είναι η δύναμη που θα αναπροσδιορίσει τον δημόσιο χώρο του γενικού συμφέροντος, του δημόσιου αγαθού αλλά και των όρων για μια εθνική στρατηγική. Αυτό είναι το ηθικοπολιτικό καταπίστευμα του δημοκρατικού πατριωτισμού, που μας άφησαν ο Ρήγας, ο Γληνός και το ΕΑΜ. Είναι όμως και η προοπτική της αναγκαίας κοινωνικής εμβάθυνσης της δημοκρατίας: ο δημοκρατικός σοσιαλισμός.

Ο Στέφανος Δημητρίου διδάσκει φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων