Τουρκία : για μια "Δημοκρατία" εκτός εισαγωγικών;

του Γαβριηλ Χαριτου...

"Γιατί όταν μιλάς για τον Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ τον αποκαλείς απλώς – Μουσταφά Κεμάλ-  ; Γιατί δεν τον λες με το πλήρες του όνομα, δηλαδή :  Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ;"

Τότε, πριν περίπου πέντε χρόνια, είχα ξαφνιαστεί από αυτήν την ερώτηση που μου απηύθυνε ελαφρώς ενοχλημένη μία πολύ καλή φίλη, αριστερή και συνομήλική μου Τουρκάλα εκπαιδευτικός.

Το φιλικό κλίμα της κουβέντας αποκαταστάθηκε γρήγορα όταν της εξήγησα ότι στην Ελλάδα ο πιο γνωστός "Μουσταφά Κεμάλ" ήταν μόνο ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, οπότε περαιτέρω επεξήγηση θα ήταν περιττή.  Πολλώ μάλλον ότι η παράλειψη του τίτλου "Ατατούρκ" δεν είχε σκοπό να μειωθεί η ιστορική του αξία ως "Πατέρας του Τουρκικού Έθνους" .

Χρειάστηκαν να περάσουν χρόνια, να αρχίσουν οι παλλαϊκές διαδηλώσεις κατά του σχεδίου ανάπλασης του Πάρκου Γκεζί και βέβαια η τελευταία σιωπηρή διαδήλωση διαμαρτυρίας του "Ακίνητου Άνδρα" για να καταλάβω πόσο απαραίτητη ήταν για την συνομιλήτριά μου εκείνη η -αυτονόητη για μένα- εξήγηση.

Τον λένε  Erdem Gunduz, είναι  χορογράφος και η σιωπηρή του διαμαρτυρία στην Κωνσταντινούπολη έκανε τον γύρο του κόσμου.

Τα μάτια του στυλωμένα στην προτομή του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ,  που δεσπόζει στην πρόσοψη του ομώνυμου Πνευματικού Κέντρου, σε απόσταση αναπνοής από το Πάρκο Γκεζί.  Ένα κτήριο τετράγωνο, επιβλητικό, σχεδιασμένο κατά τα πρότυπα των κρατικών κτηρίων της δεκαετίας του '70. Ένα κτήριο-σύμβολο του Κεμαλισμού, το οποίο, σύμφωνα με τις εξαγγελίες της κυβέρνησης Ερντογάν, πρόκειται να κατεδαφισθεί και στη θέση του να ανεγερθεί ένα σύγχρονο εμπορικό κέντρο.

Η σιωπηρή αυτή πολιτική διαμαρτυρία δημιούργησε ακόμα έναν ισχυρό πονοκέφαλο στις κατασταλτικές δυνάμεις που είχαν επιφορτισθεί να τερματίσουν με κάθε τρόπο τις διαμαρτυρίες μιας εξαιρετικά πολυσυλλεκτικής και ανομοιογενούς  μερίδας της Τουρκικής κοινής γνώμης. Παράλληλα όμως, αυτή η ακίνητη προσήλωση προς την προτομή του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ καταδεικνύει ξεκάθαρα το αντίπαλο δέος προς την ηγεσία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και εκφράζεται με αυτό που έχει επικρατήσει να ονομάζεται "Κεμαλισμός". Μία έννοια που περιέργως, στην Τουρκία του καλοκαιριού του 2013 προβάλλεται συνονόματη ή έστω πολύ συγγενής της έννοιας της "Δημοκρατίας", με ό,τι αυτό συνεπάγεται μία τέτοια εντύπωση. 

Ο "Ακίνητος Άνδρας", ηλικίας 30-40 ετών, μεγάλωσε με πανταχού παρούσα την προτομή του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, τις ρήσεις του στα δημόσια κτήρια, στα  σχολικά βιβλία, στις πλατείες, στους δρόμους, στις εφημερίδες, στα παραμεθόρια φυλάκια. Τουλάχιστον μία φορά στα παιδικά του χρόνια θα επισκέφθηκε με το σχολείο του το μαυσωλείο Ανίτ Καμπίρ στην Άγκυρα. Εκεί θα είδε με δέος τα προσωπικά του ρούχα, τις σημειώσεις του, τα βιβλία που διάβαζε, το μισοάδειο ποτήρι ουΐσκυ πάνω στο γραφείο του, μέχρι και το κέρινο ομοίωμα του αγαπημένου του σκύλου. Μπορεί η ασυνήθιστη για τα ευρωπαϊκά δεδομένα, μονολιθική και σχεδόν μυθική προσωπολατρεία να παραξενεύει τον μέσο δυτικό που δεν χρειάζεται περαιτέρω επεξηγήσεις για το τι σημαίνει "κοινοβουλευτισμός" , "εκλογές", και "εκλεγμένη ηγεσία". Παρ' όλ' αυτά όμως, αυτή η ιδιότυπη πολιτική θεοποίηση, συνυφασμένη με την σύγχρονη Τουρκική εθνική συνείδηση,  δεν εμπόδισε τον "Ακίνητο Άνδρα" να πιστεύει πως η "Δημοκρατία" του Κεμαλισμού, ήταν η πολιτικώς ορθή Τουρκική Δημοκρατία, που σήμερα απειλείται. Αυτό τουλάχιστον δείχνει ο τόπος και ο τρόπος της αμίλητης διαμαρτυρίας του.

το κέρινο ομοίωμα του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ
στο Μαυσωλείο Ανίτ Καμπίρ της Άγκυρας

Άραγε, η ακίνητη προσήλωση στη θέα της προτομής του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ αποτελεί τη "δημοκρατική απάντηση" στην επιδιωκόμενη πολιτειακή επικράτηση του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και των επιλογών του; 

Πόσο διαφέρουν στην ουσία τους οι κρατικές πρακτικές που επιδιώκει να επιβάλει το ΑΚΡ στο όνομα της Ισλαμικής ηθικής, με αυτές που επιβλήθηκαν από τον ιδρυτή της Τουρκικής Δημοκρατίας  στο όνομα του Τουρκικού εθνικισμού;

Κατά πόσον ο Κεμαλισμός είναι συνώνυμος με την έννοια της "Δημοκρατίας", ως υγιής αντίποδας στη σημερινή κυβερνητική αυθαιρεσία του ΑΚΡ;

Κατά πόσον τελικά η ευαίσθητη, πηγαία και καθαρά "Κεμαλική ακίνητη διαμαρτυρία" θα μπορέσει να αποκρυσταλλωθεί σε ένα πηγαίο δημοκρατικό αίτημα που δεν θα χαρακτηρίζεται από τις πάμπολλες, βαθιά αντιδημοκρατικές κεμαλικές πολιτειακές παρακαταθήκες, όπως η ύπαρξη στρατιωτικού βαθέως Κράτους, η ύπαρξη πανίσχυρου παρακράτους, η δημιουργία και διατήρηση πομπωδών μαυσωλείων με σκοπό τη θεοποίηση πολιτικών ηγετών ή η πανταχού αναγραφή αγιοποιημένων ρήσεων που εμπνεύσθηκε κάποιος Πατέρας του Έθνους;

Δεν εναπόκειται στον εξωτερικό παρατηρητή να απαντήσει στα σημαντικά αυτά ερωτήματα. Η γνώμη του άλλωστε δεν θα είχε καμία ουσιαστική σημασία και κανένα αποτέλεσμα στην πράξη.

Εναπόκειται αποκλειστικά και μόνο στην Τουρκική κοινωνία να αποφασίσει εάν επιθυμεί να παραμείνει στο τωρινό μοντέλο διακυβέρνησης, σύμφωνα με το οποίο θα θεοποιούνται κατά περιόδους εκάστοτε "Πατέρες", ή θα αποφασίσει να θέσει το πολιτικό της κατεστημένο σε πραγματικά θεσμικές δημοκρατικές βάσεις.

το Πολιτιστικό Κέντρο Ataturk στην Κωνσταντινούπολη, Πλατεία Τακσίμ

Δυστυχώς, η καθ΄όλα συγκινητική και πηγαία "ακίνητη διαμαρτυρία" του Erdem Gunduz, αλλά και τόσων άλλων ανώνυμων διαδηλωτών, δείχνει πόσο δύσκολος αποδεικνύεται στην πράξη ένας θαρραλέος απεγκλωβισμός του Τουρκικού πολιτικού συστήματος από το ψευτοδίλημμα της προστασίας ή μη της υστεροφημίας του Ηγέτη Ατατούρκ και της δικής του "Δημοκρατίας". 

Μιας "Δημοκρατίας", στο όνομα της οποίας διώχθηκαν βίαια οι εθνικές και θρησκευτικές μειονότητες στο εσωτερικό της χώρας, ενώ παράλληλα νομιμοποιήθηκε 'δημοκρατικά'  μία προσωπολατρεία, επιφέροντας πλείστες συνέπειες σε όποιον θα τολμούσε να  αμφισβητήσει.

Κατά συνέπεια, δεν θα ήταν υπερβολικό να αναλογισθούμε πως, εάν ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ ζούσε σήμερα, είναι πολύ πιθανόν να μην ήταν σε θέση καν να αντιληφθεί  ποια είναι εκείνα τα "δημοκρατικά ιδεώδη" που τίθενται σε κίνδυνο από τις πρακτικές του ΑΚΡ και τις πράξεις του Ηγέτη του.

Άραγε η πλειοψηφία των Τούρκων  διαδηλωτών επιζητεί τον απεγκλωβισμό της από το ιδεώδες της "Δημοκρατικής προσωπολατρείας", ανεξάρτητα ποιός Ηγέτης και ποια πολιτική εξουσία θα εξυπηρετούνται ανά εποχή;

Εάν η συλλογική απάντηση σε αυτό το βασικό ερώτημα αποδειχθεί πως είναι 'Ναι' , τότε πράγματι, η Τουρκική κοινωνία είναι έτοιμη να κάνει ένα σπουδαίο βήμα προς μία Δημοκρατία - εκτός εισαγωγικών.