Εγκώμιο ενός προδότη

του Νικολα Σεβαστακη, απο τα Ενθεματα...

Έντουαρντ Σνόουντεν. Ένας «προδότης της πατρίδας του» και των κρατικών σκοπιμοτήτων. Αποκάλυψε ένα υπερπρόγραμμα-πέπλο παρακολούθησης εκατομμυρίων επικοινωνιακών δεδομένων. Ένα πλέγμα ελέγχου της αλληλογραφίας, των συζητήσεων, των τηλεφωνικών συνδιαλέξεων αναρίθμητων πολιτών σε όλο τον κόσμο. Έφερε σε δύσκολη θέση τις αρχές της χώρας του και τον ίδιον τον Πρόεδρο Ομπάμα.

Αποστάτης, λοιπόν. Που ωστόσο δεν αποστάτησε από την «Υπηρεσία Εθνικής Ασφαλείας» και την κυβέρνησή του για χάρη μιας άλλης υπηρεσίας, μιας ξένης κυβέρνησης ή ενός ανταγωνιστικού δικτύου. Αλλά αποφάσισε να αποστατήσει προς την ανθρωπότητα. Να απευθυνθεί στην ανθρωπότητα η οποία, σύμφωνα με μια ισχυρή παράδοση σκέψης, συνιστά ένα αφηρημένο πλάσμα, μια κενή έννοια.

Κάθε φορά όμως που εμφανίζεται από το πουθενά ένας τέτοιος άνθρωπος στον ορίζοντα, ένας «ικανός για θυσία» όπως θα έγραφε ο Γιαν Πάτοτσκα, πολλοί λένε: και τι μας είπε δηλαδή που δεν το ξέραμε; Σε τι μας φώτισε ο έρμος, λες και δεν υποψιαζόμαστε εδώ και χρόνια τη δράση των πολυδαίδαλων δικτύων παρακολούθησης από κρατικές υπηρεσίες, ιδιωτικές εταιρίες, χειριστές δεδομένων; Έτσι βέβαια ακυρώνεται η σημασία αυτών των ετερόδοξων της πράξης και της μαρτυρίας τους. Και πολλοί ανάμεσά μας προσπερνούμε τούτες τις σπάνιες περιπτώσεις αφού τις καταχωρίσουμε ως «άνευ σημασίας» σε σχέση με το μεγάλο κάδρο της πολιτικής και τα στρατηγικά της παιχνίδια.

Προφανώς η απόφαση να πει κανείς «όχι» όταν όλα συνηγορούν στο να μην πει κουβέντα, στο να κρατήσει τον όρκο του, δεν αλλάζει τον κόσμο. Δεν αλλάζει τις δομές εξουσίας, τις ορατές και τις αθέατες. Προσφέρει όμως κάτι πολύτιμο: το θάρρος του «προδότη» αποκαθιστά, έστω προσωρινά, το νόημα των λέξεων. Ο Σνόουντεν μίλησε χαρακτηριστικά για τις «βασικές ελευθερίες» και την «ιδιωτικότητα». Δεν μίλησε γλώσσα ξένη προς το κράτος του, προς τα συνταγματικά κεκτημένα και τον (αμερικανικό) κοινό νου. Με την πράξη του, αυτός ο αφανής άνθρωπος μέσα σε έναν κόσμο φτιαγμένο από σκιές, αποκτά ένα πρόσωπο. Και οι λέξεις του, λέξεις όπως βασικές ελευθερίες και ιδιωτικότητα, κοινόχρηστες και κουρασμένες, ανακτούν στο στόμα του την κριτική τους δύναμη. Γίνονται προς στιγμή αιχμηρές και δραστικές. Κάπως έτσι ο συγκεκριμένος άνθρωπος παύει να είναι ένας «πρώην πράκτορας» για τον οποίον ψάχνουν ερεθιστικά στοιχεία οι ρεπόρτερ των Μέσων. Γίνεται υποκείμενο που αναλαμβάνει μια ευθύνη και ονοματίζει ένα δεινό, έναν μεγάλο ηθικό και πολιτικό κίνδυνο της εποχής μας. Δεν «δίνει ονόματα» όπως κάνουν οι πράκτορες, αλλά παίζει τη ζωή του προειδοποιώντας όλους εμάς τους άλλους για μια βαθύτερη απώλεια.

Τα μυστικά που μας αποκάλυψε ο Σνόουντεν διαφέρουν ουσιαστικά από τις «πληροφορίες» τις οποίες διακινούν οι εραστές των συνομωσιών και άλλοι δήθεν γνώστες των μεγάλων μυστικών. Ο γνήσιος αποστάτης δεν αναφέρεται σε συνωμοσίες αλλά στον επονείδιστο πραγματικό σφετερισμό ενός αγαθού, του αγαθού της δημόσιας ασφάλειας. Αμφισβητεί με την πράξη του τη λογική του «σκοπού που αγιάζει τα μέσα». Κάνει ένα άλμα έξω από τα καθιερωμένα της πολιτικής του κοινότητας ή του επαγγελματικού του σιναφιού για να προτρέψει τους άλλους να ενδιαφερθούν, να ανησυχήσουν, να δράσουν, ενδεχομένως. Αντίθετα, οι λάτρεις των συνομωσιών προωθούν, εκουσίως ή όχι, την παραίτηση των πολιτών μπροστά στις μυστικές δυνάμεις που ορίζουν τη μοίρα τους.

Η προδοσία της οποίας πλέκω τώρα το εγκώμιο είναι εντέλει ένας τρόπος να λέει κανείς την αλήθεια όταν το «φυσικό» θα ήταν οι φτηνές δικαιολογίες και οι θλιβερές υπεκφυγές. Και γι’ αυτό λέω ότι τούτος ο τελευταίος «προδότης» της πατρίδας του, με το πρόσωπο μεταεφήβου κομπιουτερά και τη σύντομη διαδρομή στα ερέβη των μυστικών υπηρεσιών, αξίζει το χαιρετισμό μας. Και τον σεβασμό μας…

Ο Νικόλας Σεβαστάκης διδάσκει στο Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ.