Ηπερίπτωση του Μαντέλα αποδεικνύει ότι η υπερβολή στον έπαινο μπορεί εν τέλει να λειτουργήσει ως πολύ αποτελεσματικότερο μέσο παραποίησης της Ιστορίας από την μήνιν ή τη λήθη. Για όσους αγνοούν τα στοιχειώδη για τη διαδρομή του και τον αγώνα που έδωσαν οι μαύροι της Νότιας Αφρικής, ο νεκρός πλέον ηγέτης φαντάζει σαν ένα μίγμα χριστιανού αγίου και σταρ της βιομηχανίας του θέαματος και της ανθρωπιστικής ιδεολογίας του συρμού.
Σε ένα άρθρο του στους «Τάιμς της Νέας Υόρκης», ο Σλαβόι Ζίζεκ έγραψε πως η μετατροπή του Μαντέλα σε ακίνδυνη και συναινετική εικόνα αποτελεί σύμπτωμα ήττας, της αποτυχίας του να αλλάξει την κοινωνική μοίρα των μαύρων και να θέσει τέλος στο κοινωνικό απαρτχάιντ που συνεχίζει να διαιρεί τη νοτιοαφρικανική κοινωνία. Υπάρχει αναμφίβολα μια μεγάλη δόση αλήθειας σε αυτή τη διαπίστωση. Ο Μαντέλα αφήνει πίσω του μια χώρα με αβυσσαλέες κοινωνικές αντιθέσεις, με το εισοδηματικό χάσμα μεταξύ λευκών και μαύρων να είναι της τάξης του ένα προς έξι και τις κοινωνικές ανισότητες να παραμένουν στο επίπεδο που ήταν όταν καταργήθηκε το καθεστώς του θεσμοποιημένου φυλετικού διαχωρισμού. Η αγροτική μεταρρύθμιση δεν έχει καν αρχίσει, το χάσμα σε υγεία και εκπαίδευση είναι τεράστιο, ενώ ακόμη και οι στοιχειώδεις ανάγκες, όπως η πρόσβαση σε ηλεκτρικό και νερό, παραμένουν άλυτα προβλήματα για την πλειονότητα όσων ζουν στις παραγκούπολεις των μεγάλων πόλεων.
Αυτό όμως που σίγουρα έχει αλλάξει στο κοινωνικό τοπίο είναι η άνοδος μιας νέας μαύρης αστικής τάξης, κυρίως μέσω του μηχανισμού του Black Economic Empowerment που άνοιξε με διοικητικό τρόπο το κεφάλαιο των μεγάλων εταιρειών σε μαύρους, κατά κανόνα σε στελέχη του κυβερνώντος από το 1994 Αφρικανικού Εθνικού Κονγκρέσου (ANC), του κόμματος του Μαντέλα και βασικού φορέα του απελευθερωτικού αγώνα. Κορυφαίο ίσως παράδειγμα είναι ο Σίριλ Ραμαπόζα, ο χαρισματικός πρώην ηγέτης του συνδικάτου των μεταλλωρύχων, που είναι σήμερα πάμπλουτος και εδρεύει στο συμβούλιο της εταιρείας Λονμίν, της εταιρείας απ' όπου ξεκίνησαν οι απεργίες του περυσινού καλοκαιριού που αντιμετωπίστηκαν με την πιο αιματηρή καταστολή που γνώρισε η χώρα από τη δεκαετία του 1970 (34 νεκροί στα ορυχεία του Μαρικάνα).
Ολα αυτά αποτελούν πλέον κοινό τόπο στη Νότια Αφρική και εξηγούν τις αποδοκιμασίες με τις οποίες το πλήθος υποδέχθηκε τον νυν πρόεδρο της χώρας Ζούμα, χαρακτηριστικό εκπρόσωπο της τάξης των μαύρων νεόπλουτων που κυβερνούν σήμερα στο όνομα του ιστορικού ρόλου που έπαιξαν στον αγώνα κατά του απαρτχάιντ. Και όμως, το ίδιο πλήθος είναι αυτό που τιμά τον Μαντέλα, παρά τον κεντρικό ρόλο που έπαιξε στη διαδικασία της μετάβασης που κατέληξε στο μεγάλο συμβιβασμό και στο σημερινό αδιέξοδο.
Πώς εξηγείται αυτό το παράδοξο; Ας θυμίσουμε εδώ μερικά γεγονότα που έχουν απωθηθεί από τον ορυμαγδό των τελευταίων ημερών. Ο Μαντέλα συνελήφθη το 1962 και καταδικάστηκε σε ισόβια ως συνιδρυτής του ένοπλου τμήματος του ANC «Δόρυ του Εθνους». Στην ιστορική απολογία του στο δικαστήριο υπερασπίζεται με ηρεμία και αποφασιστικότητα την επιλογή του ένοπλου αγώνα, εξηγώντας ότι η βία αποτελεί την αναπόφευκτη απάντηση στην καθημερινή βία και τον εξευτελισμό που υφίσταται η μαύρη πλειοψηφία, καθώς και στο κλείσιμο όλων των δυνατοτήτων της νόμιμης πάλης. «Χωρίς βία», τονίζει ο Μαντέλα, «δεν μπορεί να ανοίξει ο δρόμος για να νικήσει η πάλη του αφρικανικού λαού ενάντια στο καθεστώς της λευκής κυριαρχίας». Και συνεχίζει εξηγώντας γιατί από όλες τις μορφές βίας το «Δόρυ του Εθνους» επέλεξε αυτή του αντάρτικου, το οποίο και θα συνεχίσει και μετά τη σύλληψή του, έως και το τέλος της δεκαετίας του 1980. Τέλος, ο Μαντέλα υπερασπίστηκε σθεναρά την οργανική συμμαχία του ANC με το Κομμουνιστικό Κόμμα, που έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο σε όλα τα στάδια και τις μορφές πάλης του αγώνα κατά του απαρτχάιντ.
Αυτόν τον Μαντέλα επιδιώκουν λοιπόν να «θάψουν» όσοι φτιάχνουν σήμερα την αποστειρωμένη εικόνα του συναινετικού σοφού. Και μαζί μ' αυτόν θέλουν να ξεχαστεί και το γεγονός ότι οι ηγέτες της Δύσης -με τους Νίξον, Ρίγκαν και Θάτσερ στην πρώτη γραμμή- για δεκαετίες θεωρούσαν το ANC «τρομοκρατική» και «ελεγχόμενη από τους κομμουνιστές» οργάνωση, ενώ οι καπιταλιστές των χωρών τους έκαναν χρυσές δουλειές με το νοτιοαφρικανικό καθεστώς. Μόνο η πίεση της διεθνούς κοινής γνώμης και ο αντίκτυπος της αδιάκοπης και κυριολεκτικά αιματοβαμμένης κινητοποίησης των νοτιαφρικανικών μαζών οδήγησαν σε μια όψιμη αλλαγή στάσης, όταν είχε πλέον ουσιαστικά κριθεί η τύχη του απαρτχάιντ.
Γιατί όσο αλήθεια κι αν είναι ότι ο απελευθερωτικός αγώνας έμεινε ανολοκλήρωτος, άλλο τόσο είναι ότι δεν ηττήθηκε. Και αυτό ακριβώς είναι που γιορτάζουν τα ατελείωτα πλήθη που αποτίνουν τον ύστατο φόρο τιμής στο νεκρό ηγέτη: ο Μαντέλα θα συνεχίσει να εμπνέει τους απελευθερωτικούς αγώνες του μέλλοντος.
* Καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο King's College του Λονδίνου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου