του Χρηστου Λασκου, απο το Red NoteBook...
Πολλά έχουν γραφεί τα τελευταία χρόνια για την Δεκεμβριανή εξέγερση του 1944. Και σίγουρα πολλά περισσότερα μένει να ειπωθούν. Γιατί, μ’ όλο που ξέρουμε για τον Παπαντρέα, το ΚΚΕ, τον ΕΛΑΣ, τους όμηρους και τους εκτελεσμένους, τα καθάρματα που χτύπησαν στις 3 Δεκεμβρίου το νεκρό κορίτσι στο Σύνταγμα, τα αεροπλάνα που χτυπούσαν συνοικίες, την Σκομπία και τους φόβους της, το Σκόμπυ και το πουλί του, κάτι καθοριστικό φαίνεται να λείπει –ή να αποκρύπτεται– στην πρόσληψη των γεγονότων.
Νομίζω πως το θέμα μας δεν είναι πια σήμερα αν έπρεπε να γίνουν έτσι ή αλλιώς τα πράγματα, αν το ΚΚΕ έκανε λάθη ή εγκλήματα, αν υπήρχε άλλος δρόμος, αν αυτή ή η άλλη τακτική θα τροχοδρομούσε αλλιώς την ιστορία. Θέλω να πω, δεν είναι το θέμα μας οι ασκήσεις «υποθετικής ιστορίας», στο μέτρο που και οι «λύσεις» τους δεν μπορεί παρά να είναι υποθετικές.
Ο Ελεφάντης έχει ισχυριστεί πως ο Δεκέμβρης υπήρξε «το κορυφαίο σημείο της πύρινης δεκαετίας του ’40-’50», η πιο στρατηγική στιγμή της μεγαλύτερης λαϊκής έκρηξης που γνώρισε στην ιστορία του ο ελληνικός κοινωνικός σχηματισμός. Και, στην πραγματικότητα, σφράγισε οριστικά την ήττα. Όπως έγραψε ο ίδιος, «η εαμική παράταξη στα Δεκεμβριανά δεν έχασε μόνο μια μάχη, τη μάχη της Αθήνας, αλλά τον πόλεμο, και μαζί μ’ αυτόν τις προοπτικές που επαγγέλονταν».
Το ζήτημα είναι, βέβαια, τι επεδίωκε η εαμική παράταξη, ή καλύτερα, τι επεδίωκε η ηγεσία της. Γιατί σίγουρα δεν επεδίωκε την επανάσταση. Και υπάρχουν πολλά στοιχεία που μας το δείχνουν.
Στα μεταπολιτευτικά χρόνια, η Αριστερά επεδίωξε να το επισημάνει αυτό με χίλιους τρόπους. Με δεδομένο, μάλιστα, πως οι εθνοσυμφιλιωτικές αφηγήσεις κυριάρχησαν στις ερμηνείες της ματωμένης δεκαετίας, δεν αναδείχτηκε ποτέ ιδιαίτερα η κοινωνική βάση της δεκεμβριανής εξέγερσης. Με αποτέλεσμα την καταφυγή «σ’ ένα ερμηνευτικό σχήμα που μεταμφίεσε την κοινωνική επανάσταση σε απλή προέκταση του αντιστασιακού αγώνα της Κατοχής» [1].
Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η κοινωνική πόλωση στη διάρκεια της Κατοχής και της Απελευθέρωσης είχε λάβει παροξυσμικές διαστάσεις. Όπως δεν υπάρχει αμφιβολία και πως οι πλούσιοι Αθηναίοι, όχι μόνο οι προσφάτως πλουτίσαντες, αλλά και οι παλιοί –και οι νοικοκυραίοι, γενικότερα– ένιωθαν έντονη την απειλή αυτών των λεφουσιών, της πλέμπας που κινούνταν χαρούμενη, σχεδόν εκστασιασμένη, τις μέρες της Απελευθέρωσης στο αθηναϊκό κέντρο, όπου προφανώς «δεν είχε καμιά θέση». Οι βιομήχανοι, μάλιστα, είχαν έντονο το βίωμα της αμφισβήτησης του διευθυντικού δικαιώματος ήδη από την τελευταία περίοδο της Κατοχής [2].
Από την άλλη μεριά, η ίδια η πλέμπα φαίνονταν να αντιλαμβάνεται τις εξελίξεις με το δικό της τρόπο, ως μοναδική ευκαιρία για τη δική της επανάσταση. Γι’ αυτό και ο εκλεπτυσμένος αντικομμουνιστής Γιώργος Θεοτοκάς έγραφε στο ημερολόγιό του στις 14 Οκτωβρίου του 1944: «Στον αέρα υπάρχει Ρωσική Επανάσταση, μα και Γαλλική Επανάσταση και Κομμούνα του Παρισιού […]».
Μ’ όλο, λοιπόν, που το ΚΚΕ έκανε ό,τι μπορούσε για να συγκρατήσει το πράγμα «εντός πλαισίου», τα Δεκεμβριανά βιώθηκαν μαζικά ως επαναστατικό συμβάν. Η εργατική τάξη και μέρος των εξαθλιωμένων μικροαστικών στρωμάτων αυτό κατάλαβε. Και νομίζω καλά κατάλαβε. Δεν ήταν οι πατριώτες απέναντι στους δωσίλογους, πλέον. Δεν υπήρχε πια γερμανόφιλη και αγγλόφιλη μερίδα της αστικής τάξης. Η τελευταία είχε σαφή συνείδηση για το τι παίζονταν, ανεξαρτήτως των ίδιων των προθέσεων του ΚΚΕ και του ΕΑΜ. Όταν το κοινωνικό ζήτημα ένθεν κακείθεν αποκαλύφθηκε γυμνό, δεν υπήρχαν περιθώρια για συμφιλιωτικές λύσεις. Και οι αστικές δυνάμεις το αντιλήφθηκαν πολύ καλύτερα, κι έγιναν αρραγής δύναμη, μια γροθιά χωρίς πολλά πολλά.
Στις συνθήκες αυτές, μάλλον, καμιά λαϊκομετωπική στρατηγική δεν μπορούσε να είναι αποτελεσματική. Δεν ξέρω, βέβαια, αν αυτό δικαιώνει τον γραμματέα του ΕΑΜ, τον Θανάση Χατζή, ο οποίος έγραψε για «νικηφόρα επανάσταση που χάθηκε». Νομίζω, ωστόσο, πως η τύφλωση μπροστά στα πραγματικά κοινωνικά διακυβεύματα στο όνομα μειζονων αγαθών, «πατριωτικών, ανορθωτικών και άλλων» δεν υπήρξε και ο καλύτερος οδηγός.
Το βέβαιο είναι αυτό που ξέρουμε. Πως, δηλαδή, η απειλή μιας «εκδίκησης της γυφτιάς» δεν ήταν διαπραγματεύσιμη από την «καλή κοινωνία» της εποχής και τους πολιτικούς της ταγούς. Γερμανοτσολιάδες και αγγλόφιλοι, έξαλλοι εθνικόφρονες και φιλελεύθεροι του κώλου, αρραγώς κατασπάραξαν την πλέμπα.
Ίσως αυτό το τελευταίο κάτι να μας λέει για σήμερα. Στο μέτρο που μια ορισμένη εκδίκηση της γυφτιάς είναι και πάλι επαπειλούμενη, και δεδομένου ότι «αυτοί» είναι απίστευτα συνειδητοί ταξικά, ας έχουμε το νου μας. Δεν ορρωδούν προ ουδενός.
Νομίζω πως το θέμα μας δεν είναι πια σήμερα αν έπρεπε να γίνουν έτσι ή αλλιώς τα πράγματα, αν το ΚΚΕ έκανε λάθη ή εγκλήματα, αν υπήρχε άλλος δρόμος, αν αυτή ή η άλλη τακτική θα τροχοδρομούσε αλλιώς την ιστορία. Θέλω να πω, δεν είναι το θέμα μας οι ασκήσεις «υποθετικής ιστορίας», στο μέτρο που και οι «λύσεις» τους δεν μπορεί παρά να είναι υποθετικές.
Ο Ελεφάντης έχει ισχυριστεί πως ο Δεκέμβρης υπήρξε «το κορυφαίο σημείο της πύρινης δεκαετίας του ’40-’50», η πιο στρατηγική στιγμή της μεγαλύτερης λαϊκής έκρηξης που γνώρισε στην ιστορία του ο ελληνικός κοινωνικός σχηματισμός. Και, στην πραγματικότητα, σφράγισε οριστικά την ήττα. Όπως έγραψε ο ίδιος, «η εαμική παράταξη στα Δεκεμβριανά δεν έχασε μόνο μια μάχη, τη μάχη της Αθήνας, αλλά τον πόλεμο, και μαζί μ’ αυτόν τις προοπτικές που επαγγέλονταν».
Το ζήτημα είναι, βέβαια, τι επεδίωκε η εαμική παράταξη, ή καλύτερα, τι επεδίωκε η ηγεσία της. Γιατί σίγουρα δεν επεδίωκε την επανάσταση. Και υπάρχουν πολλά στοιχεία που μας το δείχνουν.
Στα μεταπολιτευτικά χρόνια, η Αριστερά επεδίωξε να το επισημάνει αυτό με χίλιους τρόπους. Με δεδομένο, μάλιστα, πως οι εθνοσυμφιλιωτικές αφηγήσεις κυριάρχησαν στις ερμηνείες της ματωμένης δεκαετίας, δεν αναδείχτηκε ποτέ ιδιαίτερα η κοινωνική βάση της δεκεμβριανής εξέγερσης. Με αποτέλεσμα την καταφυγή «σ’ ένα ερμηνευτικό σχήμα που μεταμφίεσε την κοινωνική επανάσταση σε απλή προέκταση του αντιστασιακού αγώνα της Κατοχής» [1].
Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η κοινωνική πόλωση στη διάρκεια της Κατοχής και της Απελευθέρωσης είχε λάβει παροξυσμικές διαστάσεις. Όπως δεν υπάρχει αμφιβολία και πως οι πλούσιοι Αθηναίοι, όχι μόνο οι προσφάτως πλουτίσαντες, αλλά και οι παλιοί –και οι νοικοκυραίοι, γενικότερα– ένιωθαν έντονη την απειλή αυτών των λεφουσιών, της πλέμπας που κινούνταν χαρούμενη, σχεδόν εκστασιασμένη, τις μέρες της Απελευθέρωσης στο αθηναϊκό κέντρο, όπου προφανώς «δεν είχε καμιά θέση». Οι βιομήχανοι, μάλιστα, είχαν έντονο το βίωμα της αμφισβήτησης του διευθυντικού δικαιώματος ήδη από την τελευταία περίοδο της Κατοχής [2].
Από την άλλη μεριά, η ίδια η πλέμπα φαίνονταν να αντιλαμβάνεται τις εξελίξεις με το δικό της τρόπο, ως μοναδική ευκαιρία για τη δική της επανάσταση. Γι’ αυτό και ο εκλεπτυσμένος αντικομμουνιστής Γιώργος Θεοτοκάς έγραφε στο ημερολόγιό του στις 14 Οκτωβρίου του 1944: «Στον αέρα υπάρχει Ρωσική Επανάσταση, μα και Γαλλική Επανάσταση και Κομμούνα του Παρισιού […]».
Μ’ όλο, λοιπόν, που το ΚΚΕ έκανε ό,τι μπορούσε για να συγκρατήσει το πράγμα «εντός πλαισίου», τα Δεκεμβριανά βιώθηκαν μαζικά ως επαναστατικό συμβάν. Η εργατική τάξη και μέρος των εξαθλιωμένων μικροαστικών στρωμάτων αυτό κατάλαβε. Και νομίζω καλά κατάλαβε. Δεν ήταν οι πατριώτες απέναντι στους δωσίλογους, πλέον. Δεν υπήρχε πια γερμανόφιλη και αγγλόφιλη μερίδα της αστικής τάξης. Η τελευταία είχε σαφή συνείδηση για το τι παίζονταν, ανεξαρτήτως των ίδιων των προθέσεων του ΚΚΕ και του ΕΑΜ. Όταν το κοινωνικό ζήτημα ένθεν κακείθεν αποκαλύφθηκε γυμνό, δεν υπήρχαν περιθώρια για συμφιλιωτικές λύσεις. Και οι αστικές δυνάμεις το αντιλήφθηκαν πολύ καλύτερα, κι έγιναν αρραγής δύναμη, μια γροθιά χωρίς πολλά πολλά.
Στις συνθήκες αυτές, μάλλον, καμιά λαϊκομετωπική στρατηγική δεν μπορούσε να είναι αποτελεσματική. Δεν ξέρω, βέβαια, αν αυτό δικαιώνει τον γραμματέα του ΕΑΜ, τον Θανάση Χατζή, ο οποίος έγραψε για «νικηφόρα επανάσταση που χάθηκε». Νομίζω, ωστόσο, πως η τύφλωση μπροστά στα πραγματικά κοινωνικά διακυβεύματα στο όνομα μειζονων αγαθών, «πατριωτικών, ανορθωτικών και άλλων» δεν υπήρξε και ο καλύτερος οδηγός.
Το βέβαιο είναι αυτό που ξέρουμε. Πως, δηλαδή, η απειλή μιας «εκδίκησης της γυφτιάς» δεν ήταν διαπραγματεύσιμη από την «καλή κοινωνία» της εποχής και τους πολιτικούς της ταγούς. Γερμανοτσολιάδες και αγγλόφιλοι, έξαλλοι εθνικόφρονες και φιλελεύθεροι του κώλου, αρραγώς κατασπάραξαν την πλέμπα.
Ίσως αυτό το τελευταίο κάτι να μας λέει για σήμερα. Στο μέτρο που μια ορισμένη εκδίκηση της γυφτιάς είναι και πάλι επαπειλούμενη, και δεδομένου ότι «αυτοί» είναι απίστευτα συνειδητοί ταξικά, ας έχουμε το νου μας. Δεν ορρωδούν προ ουδενός.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου