Μια φορά κι έναν καιρό, ήταν ο Γκράμσι...

Από τον ΝΙΚΟ ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗ, στην Ελευθεροτυπια...

Δεν ήταν καθόλου λίγοι οι αριστεροί στην Ελλάδα που είχαν απορρίψει το σταλινικό μοντέλο, είτε από το 1968, με την κατάπνιξη της Ανοιξης της Πράγας από τα σοβιετικά τανκς, είτε στη Μεταπολίτευση, με τον επαναπατρισμό των πολιτικών προσφύγων από τις χώρες του Υπαρκτού.

Η αντιπρόταση σ' αυτό το είδος «σοσιαλισμού» (και ακόμη χειρότερα, στις ασιατικές παραλλαγές του, Κίνα ή Καμπότζη) ήταν ο σοσιαλισμός με δημοκρατία και ελευθερία. Απ' όταν λοιπόν, το 1972, άρχισαν οι φοιτητές να διαβάζουν ό,τι προσπαθούσε να απαγορεύσει η χούντα, οι ιδέες του Αντόνιο Γκράμσι φάνηκαν πραγματικά ελκυστικές.
Θα ήταν βέβαια αδύνατον να βγάλει κανείς πέρα έστω ένα μικρό μέρος από το αχανές έργο του Γκράμσι. Θα 'πρεπε να είχαμε παρατήσει τη σχολή κι αργότερα τη δουλειά μας και να διαβάζουμε Γκράμσι νυχθημερόν. Ευτυχώς όμως υπήρχε η δυνατότητα να παρακολουθούμε την εφαρμογή στην πολιτική και την καθημερινή ζωή από το Ιταλικό Κ.Κ., κυρίως στις περιφέρειες ή τους δήμους όπου είχε την πλειοψηφία. Για παράδειγμα, οι αναπλάσεις των ιστορικών κέντρων στην Μπολόνια και άλλες πόλεις τις έκαναν πολύ πιο ανθρώπινες, διασώζοντας ταυτόχρονα ολόκληρα μνημειακά συγκροτήματα, που έτσι εντάχθηκαν στη σύγχρονη ζωή της πόλης χωρίς τσιμεντάρισμα και άλλους ελληνικού τύπου «εκσυγχρονισμούς».
Η προσαρμογή του προτύπου του Γκράμσι στην εκάστοτε πραγματικότητα ήταν η βασική πολιτική επιτυχία του Ενρίκο Μπερλινγκουέρ, που από το 1972 είχε διαδεχθεί τον αρκούντως σταλινικό Παλμίρο Τολιάτι και τον «άχρωμο» Λουίτζι Λόνγκο. Το Ιταλικό Κ.Κ. είχε απ' όλη την Ευρώπη τη μόνη αξιόπιστη αριστερή πρόταση εξουσίας, μακριά από κάθε είδους αυταρχισμό.
Ο ξαφνικός θάνατος του Μπερλινγκουέρ, το 1984, αποτέλεσε σοκ όχι μόνο ως προς την ίδια την απώλεια του ανθρώπου αλλά και ως προς την απώλεια της συνέχειας, την ανυπαρξία διάδοχης κατάστασης.
Το Κ.Κ. άρχισε να πελαγοδρομεί, να ξεμένει από στρατηγική και, προκειμένου να μαζικοποιηθεί, άρχισε τις στροφές προς το κέντρο. Η μετατροπή σε «Δημοκρατικό Κόμμα της Αριστεράς» σχεδόν συνέπεσε με τη λαίλαπα της «Επιχείρησης Καθαρά Χέρια», που το 1992 σάρωσε όλο το δεξιό και κεντρώο κατεστημένο της Ιταλίας. Ενώ τότε θεωρητικά η Αριστερά θα μπορούσε να κυριαρχήσει στο πολιτικό παιχνίδι, αντίθετα στο κενό εξουσίας αφέθηκε να εισβάλει ο Μπερλουσκόνι. Η πρόσκαιρη πρωθυπουργοποίηση του Μάσιμο ντ' Αλέμα και η περαιτέρω στροφή προς το κέντρο συνέβαλαν σε μεγαλύτερη φθορά και τελικά στην επί ενδεκαετία πλήρη κυριαρχία του Σίλβιο. Οταν πια εκλέχθηκε τις προάλλες επικεφαλής, άρα με τους σημερινούς συσχετισμούς έγινε και πρωθυπουργός της χώρας, ο απροσχημάτιστα κεντροδεξιός Ματέο Ρέντσι, στήθηκε το πιο αλλοπρόσαλλο πολιτικό σκηνικό: μια κεντροδεξιά (Ρέντσι), μια πιο κεντροδεξιά (Αλφάνο), μια λαμόγιο-δεξιά (Μπερλουσκόνι, που τον ανέστησε και τον έβαλε ξανά στο παιχνίδι ο ίδιος ο Ρέντσι), μια ψυχοπαθο-δεξιά (Γκρίλο) και μια ακροδεξιά (Λέγκα). Φρατέλι ντ' Ιτάλια, κανένα κόμμα, έστω ένα κομματάκι, κάπως αριστερό;