Ο παγκόσμιος πόλεμος κατά των φτωχών...

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΑΤΡΟΥΓΚΑΛΟΥ*, απο την Ελευθεροτυπια...

Οπως η εντολή «ου φονεύσεις» θέτει σαφή όρια προκειμένου να εξασφαλίσει την αξία της ανθρώπινης ζωής, έτσι και εμείς σήμερα πρέπει να πούμε «δεν θα φονεύσεις» και σε μια οικονομία αποκλεισμού και ανισότητας. Αυτή η οικονομία σκοτώνει. (...) Ολα σήμερα υπακούουν στους νόμους του ανταγωνισμού και της επιβίωσης του ισχυρότερου, όπου ο δυνατός τρέφεται από τους αδύναμους.
Πάπας Φραγκίσκος Α', Evangelii Gaudium, 2013, 53.

Το προηγούμενο δεκαήμερο ήμουν στην Ινδία, προκειμένου να διδάξω ένα μεταπτυχιακό μάθημα στη Νομική Σχολή του Ν. Δελχί. Είχα την ευκαιρία να δω από κοντά την πραγματικότητα μιας χώρας που, μαζί με την Κίνα, εμφανίζεται από τους οπαδούς του νεοφιλελευθερισμού ως καθαρή περίπτωση επιτυχίας της πολιτικά ανεξέλεγκτης παγκοσμιοποίησης. Και από πολλές απόψεις είναι. Οι ρυθμοί ανάπτυξης της οικονομίας κάνουν τους Δυτικούς να παθαίνουν ονειρώξεις, ο αριθμός των δισεκατομμυριούχων ολιγαρχών τους συναγωνίζεται και ξεπερνά αυτόν των αραβικών χωρών και της Ρωσίας και, επιπλέον, απέκτησαν μαζικές μεσαίες τάξεις που τείνουν να διευρύνονται.
Και όμως, οι λαϊκές μάζες της Ινδίας εξακολουθούν να ζουν σε άθλιες συνθήκες και να πεθαίνουν από την πείνα. Γιατί συμβαίνει αυτό; Για τη συμβατική σοφία, όταν το ΑΕΠ (η «πίτα») αυξάνεται, ο πλούτος θα διαχυθεί προς τα κάτω και οι πιο αδύναμοι θα ωφεληθούν και αυτοί, έστω από τα ψίχουλά της (το περίφημο «trickle-down» effect). Τίποτα τέτοιο δεν προκύπτει. Οπως είπε και ο Πάπας Φραγκίσκος σε μια πρόσφατη συνέντευξη στη «La Stampa», αντί να ξεχειλίσει το ποτήρι της οικονομίας, μόλις το νερό φτάνει στο στόμιο, αυτό με ένα μαγικό τρόπο μεγαλώνει και τίποτα δεν φτάνει προς τους φτωχούς.

Τα παραπάνω δεν ισχύουν μόνο για το εσωτερικό της Ινδίας. Ακόμη και το κλείσιμο της ψαλίδας ανάμεσα στη Δύση και τον Τρίτο Κόσμο δεν είναι ίδιο για όλα τα κράτη-παρίες. Η Αφρική, ιδίως, παραμένει η μαύρη τρύπα της παγκοσμιοποίησης. Από τις πενήντα φτωχότερες χώρες του κόσμου, είκοσι τρεις έχουν σήμερα χαμηλότερο μέσο εισόδημα από ό,τι το 1990¹. Και δίπλα στην αβυσσαλέα φτώχεια, ο απύθμενος πλούτος: Τα περιουσιακά στοιχεία των τριών μόνο κορυφαίων δισεκατομμυριούχων έφτασαν να είναι ανώτερα από το συνδυασμένο ΑΕΠ όλων των λιγότερο αναπτυγμένων χωρών και των 600 εκατομμυρίων ανθρώπων του πληθυσμού τους.
Οσο και να μη συγκρίνονται οι ανέγγιχτοι της Ινδίας με τους ανέργους της Δύσης, είναι και οι δύο θύματα της ίδιας πολιτικής αντίστροφης αναδιανομής πλούτου (από τους φτωχούς προς τους πλουσίους) που δεσπόζει πλανητικά τις τρεις τελευταίες δεκαετίες και που αποτελεί την ουσία του νεοφιλελευθερισμού. Οπως παροιμιωδώς παραδέχεται ο δεύτερος πλουσιότερος άνθρωπος στον κόσμο, ο W. Buffett, «στον ταξικό αγώνα που διεξάγεται, η τάξη μου είναι αυτή που κερδίζει». Πράγματι, ένας παγκόσμιος πόλεμος μαίνεται παντού κατά των φτωχών του κόσμου.
Η βασική διαφορά είναι ότι στη Δύση και η μεσαία τάξη είναι θύμα του ακήρυχτου αυτού πολέμου. Το κύριο χαρακτηριστικό των κυρίαρχων νεοφιλελεύθερων πολιτικών είναι ο έντονα ταξικός τους χαρακτήρας: ενώ το κράτος πρόνοιας, μέσω της ρύθμισης της αγοράς και της καθιέρωσης των κοινωνικών δικαιωμάτων, άμβλυνε τις κοινωνικές ανισότητες, περιορίζοντας, ώς ένα βαθμό, την οικονομική και πολιτική ισχύ των κυρίαρχων τάξεων, ο νεοφιλελευθερισμός επιδιώκει την αναβίωση των προνομίων και της αχαλίνωτης οικονομικής και πολιτικής τους δύναμης.
Και είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικός: Το 2008, τη χρονιά της κρίσης, η κοινωνική ανισότητα έφτασε στη Δύση στο απόγειό της. Ιδίως στην Αμερική σημειώθηκε η μεγαλύτερη απόκλιση εισοδημάτων υπέρ των πλουσιότερων στρωμάτων του πληθυσμού που έχει ποτέ καταγραφεί στην Ιστορία, ανώτερη και από αυτή πριν από το μεγάλο κραχ του 1929. Το εισόδημα του 1% των υπερπλουσίων αντιστοιχεί πλέον στο ένα τέταρτο περίπου του συνόλου του αμερικανικού ΑΕΠ. Το ίδιο 1% καρπώθηκε το 58% του συνόλου της μεγέθυνσης της οικονομίας μεταξύ του 1976 και της κρίσης.
Τα μνημόνια δεν αποτελούν παρά μία στιγμή του πολέμου αυτού, που στην Ευρώπη συμπυκνώνεται στο δίλημμα: νεοφιλελευθερισμός ή κοινωνικό κράτος. Στη σύρραξη τούτη δεν υπάρχουν άμαχοι, ούτε αθώοι ούτε ουδέτεροι. Ο καθένας πρέπει να διαλέξει το στρατόπεδό του. Εδώ διάλεξε ο Πάπας...
¹ Παραλείπω τις παραπομπές στα στοιχεία, τις οποίες αναλυτικά παραθέτω στο βιβλίο μου «Η κρίση και η διέξοδος», εκδόσεις Λιβάνη, Αθήνα 2012.
*Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου ΔΠΘ