Το κομμένο σκοινί της εκπαίδευσης...

του  Βαγγέλη Καραμανωλάκη, απο τα Ενθεματα...

Έργο του Ρόυ Λιχτενστάιν, 1965

Αν κάτι ήταν πρωτόγνωρο, την προπερασμένη Τετάρτη και Πέμπτη στο αμφιθέατρο Αργυριάδη στα Προπύλαια, δεν ήταν η συνεύρεση και ο διάλογος, ούτε οι ιστορίες που ακούσαμε για τις δυσκολίες των καθηγητών στα σχολεία. Δεν ήταν οι σοκαριστικές αφηγήσεις τους για τις νεοναζιστικές ιδέες και στάσεις που επελαύνουν, τις απειλές που δέχονται, την αδιάφορη, ακόμη και εχθρική, στάση των ιθυνόντων απέναντι στις πρωτοβουλίες τους. Το πρωτόγνωρο δεν ήταν καν  η εντυπωσιακή συμμετοχή των εκπαιδευτικών, κατά εκατοντάδες, το μεσημέρι,  μετά από κάμποσες ώρες διδασκαλίας, και η παραμονή τους στο ασφυκτικά γεμάτο αμφιθέατρο έως το τέλος των εργασιών, αργά το βράδυ.

Το πρωτόγνωρο  και συγκλονιστικό, για όσους βρεθήκαμε εκεί, ήταν η βεβαιότητα ότι το σχολείο  λειτουργεί χάρη σ’ αυτούς τους ανθρώπους που δίνουν καθημερινά τη δική τους μάχη, παρακινημένοι από την αγάπη γι’ αυτό που κάνουν, για τους μαθητές και τις μαθήτριές τους. Μια μάχη που δίνουν τις περισσότερες φορές αβοήθητοι, αποκομμένοι από μια κοινωνία που μοιάζει να αδιαφορεί επί της ουσίας για το τι συμβαίνει στις τάξεις.

Αυτό το «κομμένο σκοινί» θελήσαμε να ξαναπιάσουμε, μιλώντας για τον φασισμό και τη διδασκαλία του στην εκπαίδευση, στο διήμερο που οργάνωσε, στις 13 και 14 Μαρτίου, ο Τομέας Ιστορίας του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Θέλαμε αφενός να διερευνήσουμε τρόπους με τους οποίους μελετάμε σήμερα ένα ιστορικό φαινόμενο που καθόρισε τον 20ό αιώνα, και  αφετέρου να συζητήσουμε για το πώς μιλάμε γι’ αυτό στο σχολείο, εντός της τάξης μα και στο προαύλιο: να δούμε την έλξη που ασκούν συχνά στους μαθητές οι νεοναζιστικές ιδέες, οι ρατσιστικές συμπεριφορές, η βία που τις συνοδεύει. Ιστορικοί, εκπαιδευτικοί, παιδαγωγοί, κοινωνικοί επιστήμονες ανταλλάξαμε, συχνά διαφωνώντας, σκέψεις και ερωτήματα σε έναν ανοιχτό διάλογο.

Έναν ανοιχτό διάλογο επικεντρωμένο στην Ιστορία. Όχι γιατί πιστεύουμε ότι η Ιστορία αλλάζει τον κόσμο. Καμιά ιστορική διδασκαλία δεν μπορεί από μόνη της, όσο σπουδαία και αν είναι, να αλλάξει την ιστορική αντίληψη των ανθρώπων. Είναι καιρός
τώρα που ξέρουμε πια ότι η ιστορία δεν διδάσκει. Άλλωστε, οι πραγματικότητες που ζούμε είναι πολύ σύνθετες για να θεωρήσουμε ότι η αναφορά στην ιστορική εμπειρία αρκεί για να τις αντιμετωπίσουμε ή να πείσουμε για το δίκιο μας. Στην πραγματικότητα, η στάση μας, απέναντι σε όλα αυτά υπερβαίνει τη συζήτηση περί Ιστορίας· εισέρχεται στην επικράτεια των αξιών, των αρχών, του τρόπου που επιλέγουμε να ζήσουμε τη ζωή μας, να διαχειριστούμε την κρίση της. Η εναντίωση στην καταπίεση και την αδικία, η αντίσταση στον φασισμό είναι υπέρτατο δικαίωμα και αξία που σημαδεύει τις ζωές μας και να νοηματοδοτεί με τις πράξεις μας. Ίσως αυτή είναι η μεγαλύτερη ηθική ευθύνη απέναντι σε αυτούς που διδάσκουμε –είτε στο γυμνάσιο και το λύκειο είτε στο πανεπιστήμιο–, και  ίσως είναι αυτό που παρακίνησε εκατοντάδες εκπαιδευτικούς να βρεθούν σε αυτή τη συνάντηση. Γιατί σε αυτή τη διαδικασία η Ιστορία μάς είναι πολύτιμη, όχι μονάχα σαν  γνώση του παρελθόντος, αλλά σαν κριτική σκέψη, σαν νηφάλια και αναστοχαστική προσέγγιση, σαν ανοιχτός και συνεχής διάλογος.

Οι ρομφαίες της κρίσης...

του Βαγγέλη Καραμανωλάκη, απο τα Ενθεματα...

Ξυπνάω το πρωί κι ακούω τον Γιάννη Στουρνάρα να δηλώνει σταθερά αισιόδοξος για την ανάκαμψη που έρχεται. Γυρίζοντας σπίτι, ο Κωστής Χατζηδάκης μιλάει στην τηλεόραση για τον δρόμο της ανάκαμψης που δείχνουν οι διαρθρωτικές αλλαγές. Διαβάζω άρθρα, ακόμη κι ανθρώπων που εκτιμώ, για την ανάγκη ανασυγκρότησης της χώρας, τώρα που μοιάζει να γλίτωσε από τη χρεοκοπία. Ακούω προγραμματικές δηλώσεις, εθνικά σχέδια, υποσχέσεις για το αύριο. Διατρέχω αναλύσεις για το πώς επιτέλους θα μπει από την αρχή μια τάξη, θα ξαναφτιαχτεί η χαμένη ισορροπία.

Έρχεται λοιπόν η πολυπόθητη ανάπτυξη, αυτό μας λένε οι αριθμοί; Δεν το ξέρω, μα δεν το πολυπιστεύω. Μπορεί όμως και να ’ναι αλήθεια, ακόμη κι αν αυτή η ανάπτυξη έρθει πατώντας πάνω στην απαξιωμένη ζωή ανθρώπων που θα έχουν χάσει πολλά από όσα είχαν. Μια «ανάπτυξη με εξαθλίωση», όπως ευφυώς τη χαρακτήρισε την Τρίτη η Μαρία Πετμεζίδου, στο κρίση-μο σεμινάριο της Κοινωνίας-Δημοκρατίας, αφιερωμένο στις κοινωνικές μεταρρυθμίσεις, με συνομιλητές τον Διονύση Γράββαρη, τον Γιάννη Δραγασάκη και τον Δημήτρη Χριστόπουλο.

Ούτως ή άλλως, οι αριθμοί δεν φτάνουν πάντα για να αποτυπώσουν μια κατάσταση. Δεν ξέρω, άλλωστε, ποιοι αριθμοί, ποιες στατιστικές καταγράφουν τον θυμό, την ταπείνωση, την αίσθηση της ντροπής. Αυτή τη βαθιά απελπισία που ορίζει τη ζωή εκείνων των συμπολιτών μας που βρίσκονται καθημερινά εκτός παιχνιδιού, την αίσθηση του φόβου που κυριεύει όλους όσους ξέρουν ότι αύριο μπορεί να είναι η δικιά τους σειρά. Όλα αυτά τα συναισθήματα που γεννούν θυμό και βία, εκείνου που υποτάσσεται καθημερινά για να σώσει ό,τι μπορεί,  διαμορφώνοντας συνάμα μια βαθιά στάση απαξίωσης για ό,τι τον περιβάλλει, για ό,τι τον κυβερνά.

Διαβάζω τις συγκρίσεις με την περίοδο μετά τον Εμφύλιο, τα νέα «Σχέδια Μάρσαλ»· και θαυμάζω την ευκολία των ανθρώπων που βρίσκουν τόσο όμορφα και απλά τις αναλογίες, για κάτι που με τόσο βίαιο τρόπο αναδιατάσσει ολόκληρη την ελληνική κοινωνία. Ακούω όλες τις μεγάλες κουβέντες για την κρίση που θα μας κάνει καλύτερους, για τη συνειδητοποίηση των λαθών, των εγκλημάτων που έχουν γίνει. Καμία κρίση δεν έκανε τους ανθρώπους καλύτερους, σκέφτομαι, ιδίως όταν αρκετοί από εκείνους που κρατούν σήμερα τη ρομφαία του αρχάγγελου είναι όσοι για χρόνια στήριξαν τα λογής τρένα που πέρασαν γεμάτα τάχα μου ευκαιρίες. Τα τρένα που έφυγαν, παίρνοντας μαζί τους και κάθε ίχνος αυτοκριτικής.

Ας το πούμε δυνατά. Καμιά κρίση-τιμωρός δεν έστρεψε αυτομάτως τους ανθρώπους προς την αυτοσυνειδησία. Αντιθέτως, πολύ συχνά, τους έστρεψε, τους στρέφει καθημερινά στην περιχαράκωση, στον φόβο, στην επίθεση εναντίον των υπολοίπων που διεκδικούν την  ίδια απισχνασμένη μερίδα. Στη χάραξη στρατηγικών επιβίωσης, πέρα από λογής λογής φραγμούς. Ποια κοινωνία μπορεί να ονειρεύεται ένα καλύτερο αύριο, όταν τιμωρεί τα παιδιά της, στερώντας τους το δικαίωμα απασχόλησης ή απαξιώνοντας την εργασία τους; Οι νέοι που πυκνώνουν καθημερινά τις τάξεις της Χρυσής Αυγής δεν ήρθαν απ’ το πουθενά, δεν ήταν κάτι το ξεχωριστό, παιδιά ενός άλλου κόσμου. Είναι σάρκα από τη σάρκα του δικού μας κόσμου. Κι όσο σπέρνουμε τους ανέμους ενός καλύτερου αύριο, που λέμε ότι έρχεται μέσα από την κρίση, τότε όλο και πιο σπέρνουμε τις θύελλες που η ίδια η αναξιοπιστία μας γεννά.