του Χρήστου Ηλιάδη απο τα Ενθεματα...
Σα να μην πέρασε μια μέρα από τη δεκαετία του 1950…
Μουσουλμάνοι στην Κομοτηνή, τέλη της δεκαετίας του 1929. Φωτογραφία του Maynard Owen Williams («The National Geographic», Δεκέμβριος 1930)
Στο εξώφυλλο των Επίκαιρων της δεύτερης βδομάδας του Σεπτέμβρη διαβάζουμε τον τίτλο «Ενώ η Αθήνα κοιμάται, Γερμανοί και Τούρκοι στήνουν παράλληλο κράτος στην Θράκη». Στο αντίστοιχο άρθρο, που υπογράφει ο (και νεοπροσληφθείς στην ΕΡΤ) Μ. Κοττάκης, διαβάζουμε: «Όλα “φωνάζουν” ότι οι Τούρκοι έχουν θέσει σε εφαρμογή ένα σχέδιο εικοσαετίας για να ανοίξουν κάποια στιγμή το ζήτημα της τοπικής αυτονομίας».[1]
Ομολογώ ότι η αναφορά στην Γερμανία έχει κάποια πρωτοτυπία, σε επιχειρήματα τα οποία, κατά άλλα, αναπαράγονται αυτούσια και απαράλλαχτα για δεκαετίες τώρα, σχετικά με τον φόβο να «χαθεί» η Θράκη από την «δράση της Τουρκίας» και των «Τούρκων εθνικιστών».
Δεν ξέρω αν η Τουρκία προσπαθεί να κάνει κάτι, κάτω από το τραπέζι, στηΘράκη και τι μπορεί να είναι αυτό, και είμαι επίσης καχύποπτος σε κάθε εξουσιαστική σχέση «μητέρας πατρίδας» που υποτίθεται ότι «προστατεύει» τους «ομογενείς» της με «πατρικό» και «άδολο» ενδιαφέρον. Δεν μπορώ όμως να παίρνω στα σοβαρά τίτλους, επικεφαλίδες, ρεπορτάζ και επιχειρήματα για το «τι αλήθεια συμβαίνει στην Θράκη», τα οποία αναπαράγονται στον κυρίαρχο δημόσιο λόγο σχεδόν αυτούσια για πάνω από πενήντα χρόνια.
Ήταν τον Αύγουστο του 1959 όταν ο Ι. Καψής, νεαρός τότε, δημοσίευσε μια σειρά ανταποκρίσεων από τη Θράκη στα Νέα βλέποντας τον εαυτό του ως έναν δημοσιογράφο «μόνο ενώπιον των τρομοκρατών» και δημιουργώντας αίσθηση στην κοινή γνώμη της εποχής. Με τον εύγλωττο τίτλο «Η Θράκη απειλείται από ομάδα Τούρκων αυτονομιστών», ο μετέπειτα υφυπουργός Εσωτερικών με αρμοδιότητα (και) τα θέματα της Θράκης είδε την περιοχή ως ένα μέρος όπου το τοπικό τουρκικό προξενείο, σε συνεργασία με τοπικούς ηγέτες, «τρομοκρατούν τους Μουσουλμάνους», ενώ «έχουν δημιουργήσει παραστρατιωτικές Οργανώσεις» με στόχο τη νεολαία και ένα σωρό άλλα.
Η Τουρκία, η οποία φυσικά για τον Καψή βρισκόταν πίσω από αυτό το «καλά οργανωμένο σχέδιο», εμφανιζόταν να έχει σαν κύριο στόχο το να επιβάλει βίαια την τουρκική ταυτότητα σε μια «καθαρά Μουσουλμανική μειονότητα», με μακροπρόθεσμο στόχο να μετατρέψει την περιοχή σε μια «νέα Κύπρο». Την ίδια στιγμή, το ελληνικό κράτος όχι μόνο δεν εμπόδιζε την υλοποίηση αυτού του προγράμματος, αλλά είχε «υποταχθεί».[2]
Σα να μην πέρασε μια μέρα από όσα ισχυριζόταν ο Καψής το 1959, διαβάζουμε στα Επίκαιρα ότι η Τουρκία «στήνει παρακρατικές δομές» στη Θράκη, ότι «οργανώνουν λαϊκή πολιτοφυλακή» και ότι «αναβαθμίζει επισήμως τη μειονότητα σε κορυφαίο θέμα εξωτερικής πολιτικής» (επειδή το Τουρκικό ΥπΕξ την αναφέρει στην ιστοσελίδα του, κάτι που συμβαίνει για πάνω από δέκα χρόνια), προετοιμαζόμενη για ένταση με την Ελλάδα.
Πιο πριν, το 2009 σε σειρά τηλεοπτικών εκπομπών σε σταθμό πανελλήνιας εμβέλειας λεγόταν, μεταξύ άλλων, ότι «Η Θράκη χάνεται, η Αθήνα κοιμάται», ότι η περιοχή είναι «ένα Ηφαίστειο που βράζει, που προειδοποιεί για μια μελλοντική εκκωφαντική του έκρηξη» και άλλα ηχηρά παρόμοια. Το «πώς οι Τούρκοι πράκτορες δρουν στην Θράκη» αποτέλεσε για ακόμη μία φορά κεντρικό στοιχείο της αφήγησης, δράση η οποία, σύμφωνα με την κοινή άποψη των παρευρισκομένων «ειδικών», θέλει να πετύχει την αυτονομία της περιοχής και να την μεταβάλει όχι πλέον σε μια νέα Κύπρο (όπως υποστήριζε ο Καψής) αλλά σε ένα νέο Κόσσοβο. Και το κεντρικό ερώτημα που προέκυπτε ήταν το εξής: Γιατί το ελληνικό κράτος δεν παρεμβαίνει ώστε να βάλει τέρμα στις τουρκικές επιδιώξεις;[3]
Στο μεταξύ, παρόμοιες απόψεις έχουν διατυπωθεί ουκ ολίγες φορές από ακαδημαϊκούς και ερευνητές. Ο Χρήστος Γιανναράς αναρωτιόταν πριν μερικά χρόνια για το «μήπως είναι διατεταγμένη η επίσημη ελληνική αδιαφορία» και το αν έχει ερείσματα το σενάριο που θέλει την Αμερική να κάνει «δώρο» την Θράκη στην Τουρκία σε μια μελλοντική διαπραγμάτευση.[4] Επίσης, ο Α. Αλεξανδρής, σε ένα πολυδιαβασμένο άρθρο του 1991, έγραφε ότι το «τουρκικό κράτος έχει ως μακροπρόθεσμο στόχο να επιβάλει το επιτυχημένο μοντέλο της Κύπρου στην Θράκη» και ότι «όποτε η τουρκική διπλωματία αποφασίσει, η ριζοσπαστικοποιημένη μειονότητα θα θέσει θέμα αυτοδιοίκησης ή ακόμη και αυτονομίας». Αντίθετα, όπως υποστήριζε, το ελληνικό κράτος ήταν πάντα παθητικό.[5]
Καταρχάς, αυτό που εμφανώς παραβλέπουν επιχειρήματα σαν και τα παραπάνω, τα οποία άμεσα ή έμμεσα καλούν το ελληνικό κράτος να «δράσει» και να «βάλει φρένο στα σχέδια του τουρκικού επεκτατισμού», είναι ότι στα χρόνια που μεσολάβησαν από τα άρθρα του Καψή το 1959 το ελληνικό κράτος ήταν ιδιαίτερα ενεργό στην Θράκη: επί δεκαετίες εφάρμοσε τη γνωστή πολιτική διακρίσεων, η οποία στόχευε να οδηγήσει τον τοπικό μειονοτικό πληθυσμό στη μετανάστευση και να διώξει κάθε ίχνος τουρκισμού από την περιοχή. Πολιτική που ίσως αποτέλεσε πολύ μεγαλύτερη απειλή για τη σταθερότητα στην περιοχή, συγκρινόμενη με την όποια «τουρκική επιδίωξη» ή ελληνική «έλλειψη».
Επιπλέον, όπως έχουν δείξει πρόσφατες σχετικές έρευνες, απόψεις όπως οι παραπάνω, για τη «βιαίως επιβεβλημένη» ταυτότητα της μειονότητας, τον ρόλο του τοπικού προξενείου ως «κυβερνήτη» της περιοχής και την «απειλή» να «χαθεί» η Θράκη εξαιτίας ακόμη και της ύπαρξης του τουρκικού εθνικού λόγου, διατύπωναν κρατικοί παράγοντες στην εσωτερική αλληλογραφία τους ήδη από την εποχή του Μεταξά. Μάλιστα, ήταν αυτές οι απόψεις που καθόρισαν την ελληνική πολιτική μετά τα Σεπτεμβριανά και τις διώξεις του 1964-66 και αποτέλεσαν τον πιο βασικό ίσως παράγοντα που οδήγησε στην επιβολή των αρνητικών διακρίσεων σε βάρος της μειονότητας, οι οποίες, κατά κοινή ομολογία, είχαν τα ακριβώς αντίθετα από τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα.
Θέλω να πιστεύω ότι η επανάληψη παρόμοιων απόψεων, ακόμα και παρόμοιων διατυπώσεων σήμερα, δεν έχει τις ίδιες επιρροές με αυτές που πιθανώς είχε ο κ. Καψής το 1959, ούτε υπαγορεύεται από επιδιώξεις της ελληνικής πολιτικής όπως έγινε με το γνωστό βιβλίο του Κ. Ανδρεάδη το 1956, κομμάτια του οποίου γράφτηκαν ή διορθώθηκαν πριν την κυκλοφορία του από θεσμικούς παράγοντες. Και αυτό γιατί η επιλογή μιας «σκληρής» γραμμής στην Θράκη, παρόμοιας με αυτήν που αιτούνταν δημοσιογράφοι και κρατικοί παράγοντες στο παρελθόν, δοκιμάστηκε για πάνω από δύο δεκαετίες (1965-1990) και απέτυχε παταγωδώς, θέτοντας σε πραγματικούς κινδύνους την περιοχή. Και απέτυχε όχι επειδή δεν εφαρμόστηκε σωστά ούτε επειδή φταίει η Τουρκία· απέτυχε, όπως απέτυχε και σε κάθε άλλο κράτος που εφάρμοσε ανάλογες πολιτικές, καθιστώντας σήμερα την Ελλάδα το μόνοδυτικό κράτος που δεν αναγνωρίζει κάποια εθνική μειονότητα στο έδαφός της.[6]
Αν λοιπόν η περιοχή απειλείται, απειλείται περισσότερο από τις αποτυχημένες λογικές του παρελθόντος και λιγότερο από την όποια πολιτική της άλλης πλευράς, η οποία, ακόμη και αν πιστέψουμε τις επαναλαμβανόμενες κινδυνολογίες, φαίνεται να αποτυγχάνει για πάνω από πενήντα χρόνια στις επιδιώξεις της.
Μήπως λοιπόν απαιτείται κάποια αυτοκριτική εκ μέρους όσων επαναλαμβάνουν τόσο μπαγιάτικα και μπανάλ επιχειρήματα και προφητείες, οι οποίες ποτέ δεν επιβεβαιώθηκαν; Και μάλιστα όταν με την προσέγγιση αυτή καλούν εμμέσως στην επιστροφή σε ένα παρελθόν τα αποτελέσματα του οποίου είναι αυτά που δημιούργησαν την πιο σοβαρή απειλή για την περιοχή ως τώρα; Μήπως επιτέλους οι αντιλήψεις για το τι συμβαίνει στην Θράκη πρέπει να βγούνε από το «κουτάκι» της ασφάλειας και να μπούνε στον δρόμο της δημοκρατίας, όπως έχει γίνει εδώ και χρόνια στις δυτικές χώρες;
Ο Χρήστος Ηλιάδης είναι διδάκτορας ιδεολογίας και ανάλυσης λόγου από το Έσσεξ ( christosiliadis@yahoo.gr)
Μουσουλμάνοι στην Κομοτηνή, τέλη της δεκαετίας του 1929. Φωτογραφία του Maynard Owen Williams («The National Geographic», Δεκέμβριος 1930)Στο εξώφυλλο των Επίκαιρων της δεύτερης βδομάδας του Σεπτέμβρη διαβάζουμε τον τίτλο «Ενώ η Αθήνα κοιμάται, Γερμανοί και Τούρκοι στήνουν παράλληλο κράτος στην Θράκη». Στο αντίστοιχο άρθρο, που υπογράφει ο (και νεοπροσληφθείς στην ΕΡΤ) Μ. Κοττάκης, διαβάζουμε: «Όλα “φωνάζουν” ότι οι Τούρκοι έχουν θέσει σε εφαρμογή ένα σχέδιο εικοσαετίας για να ανοίξουν κάποια στιγμή το ζήτημα της τοπικής αυτονομίας».[1]
Ομολογώ ότι η αναφορά στην Γερμανία έχει κάποια πρωτοτυπία, σε επιχειρήματα τα οποία, κατά άλλα, αναπαράγονται αυτούσια και απαράλλαχτα για δεκαετίες τώρα, σχετικά με τον φόβο να «χαθεί» η Θράκη από την «δράση της Τουρκίας» και των «Τούρκων εθνικιστών».
Δεν ξέρω αν η Τουρκία προσπαθεί να κάνει κάτι, κάτω από το τραπέζι, στηΘράκη και τι μπορεί να είναι αυτό, και είμαι επίσης καχύποπτος σε κάθε εξουσιαστική σχέση «μητέρας πατρίδας» που υποτίθεται ότι «προστατεύει» τους «ομογενείς» της με «πατρικό» και «άδολο» ενδιαφέρον. Δεν μπορώ όμως να παίρνω στα σοβαρά τίτλους, επικεφαλίδες, ρεπορτάζ και επιχειρήματα για το «τι αλήθεια συμβαίνει στην Θράκη», τα οποία αναπαράγονται στον κυρίαρχο δημόσιο λόγο σχεδόν αυτούσια για πάνω από πενήντα χρόνια.
Ήταν τον Αύγουστο του 1959 όταν ο Ι. Καψής, νεαρός τότε, δημοσίευσε μια σειρά ανταποκρίσεων από τη Θράκη στα Νέα βλέποντας τον εαυτό του ως έναν δημοσιογράφο «μόνο ενώπιον των τρομοκρατών» και δημιουργώντας αίσθηση στην κοινή γνώμη της εποχής. Με τον εύγλωττο τίτλο «Η Θράκη απειλείται από ομάδα Τούρκων αυτονομιστών», ο μετέπειτα υφυπουργός Εσωτερικών με αρμοδιότητα (και) τα θέματα της Θράκης είδε την περιοχή ως ένα μέρος όπου το τοπικό τουρκικό προξενείο, σε συνεργασία με τοπικούς ηγέτες, «τρομοκρατούν τους Μουσουλμάνους», ενώ «έχουν δημιουργήσει παραστρατιωτικές Οργανώσεις» με στόχο τη νεολαία και ένα σωρό άλλα.
Η Τουρκία, η οποία φυσικά για τον Καψή βρισκόταν πίσω από αυτό το «καλά οργανωμένο σχέδιο», εμφανιζόταν να έχει σαν κύριο στόχο το να επιβάλει βίαια την τουρκική ταυτότητα σε μια «καθαρά Μουσουλμανική μειονότητα», με μακροπρόθεσμο στόχο να μετατρέψει την περιοχή σε μια «νέα Κύπρο». Την ίδια στιγμή, το ελληνικό κράτος όχι μόνο δεν εμπόδιζε την υλοποίηση αυτού του προγράμματος, αλλά είχε «υποταχθεί».[2]
Σα να μην πέρασε μια μέρα από όσα ισχυριζόταν ο Καψής το 1959, διαβάζουμε στα Επίκαιρα ότι η Τουρκία «στήνει παρακρατικές δομές» στη Θράκη, ότι «οργανώνουν λαϊκή πολιτοφυλακή» και ότι «αναβαθμίζει επισήμως τη μειονότητα σε κορυφαίο θέμα εξωτερικής πολιτικής» (επειδή το Τουρκικό ΥπΕξ την αναφέρει στην ιστοσελίδα του, κάτι που συμβαίνει για πάνω από δέκα χρόνια), προετοιμαζόμενη για ένταση με την Ελλάδα.
Πιο πριν, το 2009 σε σειρά τηλεοπτικών εκπομπών σε σταθμό πανελλήνιας εμβέλειας λεγόταν, μεταξύ άλλων, ότι «Η Θράκη χάνεται, η Αθήνα κοιμάται», ότι η περιοχή είναι «ένα Ηφαίστειο που βράζει, που προειδοποιεί για μια μελλοντική εκκωφαντική του έκρηξη» και άλλα ηχηρά παρόμοια. Το «πώς οι Τούρκοι πράκτορες δρουν στην Θράκη» αποτέλεσε για ακόμη μία φορά κεντρικό στοιχείο της αφήγησης, δράση η οποία, σύμφωνα με την κοινή άποψη των παρευρισκομένων «ειδικών», θέλει να πετύχει την αυτονομία της περιοχής και να την μεταβάλει όχι πλέον σε μια νέα Κύπρο (όπως υποστήριζε ο Καψής) αλλά σε ένα νέο Κόσσοβο. Και το κεντρικό ερώτημα που προέκυπτε ήταν το εξής: Γιατί το ελληνικό κράτος δεν παρεμβαίνει ώστε να βάλει τέρμα στις τουρκικές επιδιώξεις;[3]
Στο μεταξύ, παρόμοιες απόψεις έχουν διατυπωθεί ουκ ολίγες φορές από ακαδημαϊκούς και ερευνητές. Ο Χρήστος Γιανναράς αναρωτιόταν πριν μερικά χρόνια για το «μήπως είναι διατεταγμένη η επίσημη ελληνική αδιαφορία» και το αν έχει ερείσματα το σενάριο που θέλει την Αμερική να κάνει «δώρο» την Θράκη στην Τουρκία σε μια μελλοντική διαπραγμάτευση.[4] Επίσης, ο Α. Αλεξανδρής, σε ένα πολυδιαβασμένο άρθρο του 1991, έγραφε ότι το «τουρκικό κράτος έχει ως μακροπρόθεσμο στόχο να επιβάλει το επιτυχημένο μοντέλο της Κύπρου στην Θράκη» και ότι «όποτε η τουρκική διπλωματία αποφασίσει, η ριζοσπαστικοποιημένη μειονότητα θα θέσει θέμα αυτοδιοίκησης ή ακόμη και αυτονομίας». Αντίθετα, όπως υποστήριζε, το ελληνικό κράτος ήταν πάντα παθητικό.[5]
Καταρχάς, αυτό που εμφανώς παραβλέπουν επιχειρήματα σαν και τα παραπάνω, τα οποία άμεσα ή έμμεσα καλούν το ελληνικό κράτος να «δράσει» και να «βάλει φρένο στα σχέδια του τουρκικού επεκτατισμού», είναι ότι στα χρόνια που μεσολάβησαν από τα άρθρα του Καψή το 1959 το ελληνικό κράτος ήταν ιδιαίτερα ενεργό στην Θράκη: επί δεκαετίες εφάρμοσε τη γνωστή πολιτική διακρίσεων, η οποία στόχευε να οδηγήσει τον τοπικό μειονοτικό πληθυσμό στη μετανάστευση και να διώξει κάθε ίχνος τουρκισμού από την περιοχή. Πολιτική που ίσως αποτέλεσε πολύ μεγαλύτερη απειλή για τη σταθερότητα στην περιοχή, συγκρινόμενη με την όποια «τουρκική επιδίωξη» ή ελληνική «έλλειψη».
Επιπλέον, όπως έχουν δείξει πρόσφατες σχετικές έρευνες, απόψεις όπως οι παραπάνω, για τη «βιαίως επιβεβλημένη» ταυτότητα της μειονότητας, τον ρόλο του τοπικού προξενείου ως «κυβερνήτη» της περιοχής και την «απειλή» να «χαθεί» η Θράκη εξαιτίας ακόμη και της ύπαρξης του τουρκικού εθνικού λόγου, διατύπωναν κρατικοί παράγοντες στην εσωτερική αλληλογραφία τους ήδη από την εποχή του Μεταξά. Μάλιστα, ήταν αυτές οι απόψεις που καθόρισαν την ελληνική πολιτική μετά τα Σεπτεμβριανά και τις διώξεις του 1964-66 και αποτέλεσαν τον πιο βασικό ίσως παράγοντα που οδήγησε στην επιβολή των αρνητικών διακρίσεων σε βάρος της μειονότητας, οι οποίες, κατά κοινή ομολογία, είχαν τα ακριβώς αντίθετα από τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα.
Θέλω να πιστεύω ότι η επανάληψη παρόμοιων απόψεων, ακόμα και παρόμοιων διατυπώσεων σήμερα, δεν έχει τις ίδιες επιρροές με αυτές που πιθανώς είχε ο κ. Καψής το 1959, ούτε υπαγορεύεται από επιδιώξεις της ελληνικής πολιτικής όπως έγινε με το γνωστό βιβλίο του Κ. Ανδρεάδη το 1956, κομμάτια του οποίου γράφτηκαν ή διορθώθηκαν πριν την κυκλοφορία του από θεσμικούς παράγοντες. Και αυτό γιατί η επιλογή μιας «σκληρής» γραμμής στην Θράκη, παρόμοιας με αυτήν που αιτούνταν δημοσιογράφοι και κρατικοί παράγοντες στο παρελθόν, δοκιμάστηκε για πάνω από δύο δεκαετίες (1965-1990) και απέτυχε παταγωδώς, θέτοντας σε πραγματικούς κινδύνους την περιοχή. Και απέτυχε όχι επειδή δεν εφαρμόστηκε σωστά ούτε επειδή φταίει η Τουρκία· απέτυχε, όπως απέτυχε και σε κάθε άλλο κράτος που εφάρμοσε ανάλογες πολιτικές, καθιστώντας σήμερα την Ελλάδα το μόνοδυτικό κράτος που δεν αναγνωρίζει κάποια εθνική μειονότητα στο έδαφός της.[6]
Αν λοιπόν η περιοχή απειλείται, απειλείται περισσότερο από τις αποτυχημένες λογικές του παρελθόντος και λιγότερο από την όποια πολιτική της άλλης πλευράς, η οποία, ακόμη και αν πιστέψουμε τις επαναλαμβανόμενες κινδυνολογίες, φαίνεται να αποτυγχάνει για πάνω από πενήντα χρόνια στις επιδιώξεις της.
Μήπως λοιπόν απαιτείται κάποια αυτοκριτική εκ μέρους όσων επαναλαμβάνουν τόσο μπαγιάτικα και μπανάλ επιχειρήματα και προφητείες, οι οποίες ποτέ δεν επιβεβαιώθηκαν; Και μάλιστα όταν με την προσέγγιση αυτή καλούν εμμέσως στην επιστροφή σε ένα παρελθόν τα αποτελέσματα του οποίου είναι αυτά που δημιούργησαν την πιο σοβαρή απειλή για την περιοχή ως τώρα; Μήπως επιτέλους οι αντιλήψεις για το τι συμβαίνει στην Θράκη πρέπει να βγούνε από το «κουτάκι» της ασφάλειας και να μπούνε στον δρόμο της δημοκρατίας, όπως έχει γίνει εδώ και χρόνια στις δυτικές χώρες;
Ο Χρήστος Ηλιάδης είναι διδάκτορας ιδεολογίας και ανάλυσης λόγου από το Έσσεξ ( christosiliadis@yahoo.gr)
[1] Επίκαιρα, τχ. 152, 13-19.9.2012.
[2] Γ. Καψής, «Η Θράκη απειλείται», Έθνος, 3-11.8.1959.
[3] «Αθέατος Κόσμος», Alter Channel, 3, 10 και 24 11.2009.
[4] Χ. Γιανναράς, «Δισυπόστατη επικράτεια στη Θράκη», Η Καθημερινή, 19.3.2006.
[5] Α. Αλεξανδρής.«Το ιστορικό πλαίσιο των ελληνοτουρκικών σχέσεων 1923-1955», στον συλλογικό τόμο Οι ελληνοτουρκικές σχέσεις 1923-1987, β΄ έκδ., Γνώση, Αθήνα, 1991, σ. 527.
[6] W. Kymlicka, Multicultural Odysseys. Navigating the New International Politics of Diversity, Oxford University Press, 2007, σ. 70-71.
