Ελλάδα: Μόνο η διαγραφή του χρέους μπορεί να επιφέρει μία αρχή λύσης...

του Jacques Sapir** μεταφραση του Φοίβου Μαριά για τη Λεσχη...

Η Ελλάδα είναι, ξανά, στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων. Το πρόβλημα το οποίο φαίνεται να τίθεται είναι να μάθουμε αν οι ευρωπαίοι πιστωτές θα αποδεχτούν να πληρώσουν, ακόμη (επιπλέον*), το ποσό των 44 δις για αυτή την χώρα. Ας διαλύσουμε αμέσως αυτό το ψεύτικο σασπένς, η απάντηση είναι « ναι ». Αλλά αυτό θα είναι αποτελεσματικό ; Η απάντηση είναι καθαρά « όχι ».

Προσθέτοντας στο χρέος και άλλο χρέος δεν εξυπηρετείται αυστηρώς τίποτα αλλά θα συμβάλει στο να επιβαρύνει το λογαριασμό των ευρωπαίων φορολογουμένων μέσα σε μία περίοδο γενικής ύφεσης. Μετά την αναδιάρθρωση των 107 δις των ιδιωτικών χρεών αυτής της άνοιξης, το ελληνικό δημόσιο χρέος φτάνει σήμερα τα 287 δις ευρώ. Είναι σημαντικό ποσό, συγκρινόμενο με το ΑΕΠ της χώρας. Εάν της χορηγηθούν τα απαιτητά 44 δις, από τα οποία ένα μέρος έπρεπε ήδη στην πραγματικότητα να έχει καταβληθεί από τον Ιούνιο του 2012, φτάνουμε τα 331 δις. Αυτά αντιπροσωπεύουν 168% του ΑΕΠ (197,1 δις ευρώ) στο τέλος του 2012. Κι όμως, οι ειδικοί των αγορών εκτιμούν, εν γένει, ότι ένα δημόσιο χρέος θέτει σοβαρά προβλήματα αν ξεπερνά το 120%. Παίρνοντας υπόψη την μείωση του ΑΕΠ στην Ελλάδα, αυτό θα συνεπαγόταν ότι το ποσό αυτού τού τελευταίου (του χρέους*) μειώνεται, από 276 δις το πρώτο τρίμηνο του 2009 σε 236.5 δις σήμερα. Βλέπουμε ότι είμαστε μακριά του λογαριασμού (ότι αυτό δεν επιτυγχάνεται*).

Γράφημα 1

(Εξέλιξη του ονομαστικού ΑΕΠ. Με ανοιχτό μπλέ το ΑΕΠ σε σταθερές τιμές σε 4 συνεχόμενα τρίμηνα. Με σκούρο μπλέ το ποσοστό ανάπτυξης σε 4 συνεχόμενα τρίμηνα. Ο αριστερός άξονας είναι σε δις ευρώ ενώ ο δεξιός σε επι τοις εκατό ποσοστό.)*

Το βάρος των τόκων σε αυτά τα 168% (του ΑΕΠ*) (με ένα μέσο επιτόκιο περίπου στο 5%) αντιπροσωπεύει λοιπόν 8.4% του ΑΕΠ και αυτό εκτός από κάθε αποπληρωμή του κεφαλαίου. Είναι καθαρό ότι η Ελλάδα δεν μπορεί να ξαναβρεί, σε αυτές τις συνθήκες, ένα επίπεδο αποκαλούμενο « υποστηρίξιμο » για το χρέος της. Ένα χρέος για να αποκαλείται υποστηρίξιμο, πρέπει και το ποσοστό του σε σχέση με το ΑΕΠ να μην αυξάνεται με τον χρόνο. Αυτό ισοδυναμεί με το να πούμε ότι το κλάσμα (χρέος/ΑΕΠ) μετατρέπεται με δυναμικό τρόπο μέσα από το κλάσμα (έλλειμμα/μεταβολή του ονομαστικού ΑΕΠ). Σήμερα, έχουμε ένα ονομαστικό ΑΕΠ το οποίο μειώνεται με ένα ρυθμό -8% ανά χρόνο. Θα έπρεπε λοιπόν η Ελλάδα να κάνει (έχει*) πλεονάσματα του 8%, και με αυτό το πλεόνασμα αποπληρώνει το χρέος της, ούτως ώστε να αποφύγει να το δει να αυξάνεται ξανά. Όμως θα κάνει (έχει*) στην πραγματικότητα -8.5% έλλειμμα. Θα είναι λοιπόν ένα σοκ 16.5% του ΑΕΠ που θα πρέπει να επιβληθεί. Αυτά τα ποσά μιλάνε από μόνα τους για το τρελό σημείο που φτάσαμε σε ότι αφορά την κατάσταση της Ελλάδας.

Η μερική διαγραφή του χρέους και το κόστος της για την Γαλλία.

Η ημερομηνία του 2022, η οποία σήμερα υπολογίζεται από το ΔΝΤ, για μία επιστροφή σε ένα βάρος (της τάξης του*) 120% του ΑΕΠ είναι τελείως απατηλή, και αυτό όλοι, εκτός από τους νάνους των Βρυξελλών, το ξέρουν. Οι προτεινόμενες λύσεις εκ των οποίων ορισμένες θα υιοθετηθούν πιθανώς αυτή την Τρίτη το βράδυ, όπως η επιμήκυνση των προθεσμιών αποπληρωμής, η καταβολή στην Ελλάδα των τόκων τους οποίους εισέπραξε η ΕΚΤ (περίπου 0.754 δις ευρώ), είναι τελείως απατηλές και μαρτυρούν μια διαχείριση αυτής της κρίσης με μία λογική του τύπου « μέρα με την μέρα » (αποσπασματική*). Ακόμη και το ΔΝΤ το λέει. Η μόνη λύση αποτελείται στην πραγματικότητα από μία διαγραφή του μισού χρέους, αλλά αυτό θα είχε ένα κόστος για την Γαλλία.

Αυτή η τελευταία (η Γαλλία*) είναι στην πραγματικότητα δεσμευμένη με (κεφάλαια*) ύψους 65 δις ευρώ, εκ’των οποίων 11,6 δις καταβεβλημένων διμερών δανείων, η συμβολή στον EFSF, οι « υπερεγγυήσεις » στα δάνεια τα οποία παραχωρήθηκαν από τον EFSF (αναφέρονται στο PLFR [α]) και η συμμετοχή στον λογαριασμό TARGET-2 [β] ο οποίος αφορά την Ελλάδα. Μία διαγραφή του 50% του ελληνικού χρέους θα κόστιζε λοιπόν άμεσα στο κράτος 32 δις ευρώ (1.6% του ΑΕΠ). Αλλά αυτό το κόστος θα είχε για αντάλλαγμα να μειώσει το βάρος των τόκων που βαραίνουν την Ελλάδα κατά περίπου 4.25%. Τα επιτόκια μπορούνε επίσης να γίνουν αντικείμενο  επαναδιαπραγμάτευσης. Με επιτόκια του 2%, θα καταφέρναμε 1.68% του ΑΕΠ να πηγαίνει για την αποπληρωμή των τόκων. Φυσικά, και την ίδια στιγμή, θα έπρεπε και άλλα μέτρα να παρθούν για να ξαναβρεί η ελληνική οικονομία το γρηγορότερο τον δρόμο μίας ισχυρής ανάπτυξης, διότι η « εσωτερική υποτίμηση » εάν οδήγησε σε μία ισχυρή συστολή των εισαγωγών δεν ντόπαρε (αύξησε*) καθόλου τις εξαγωγές.

Γράφημα 2

(Ελλάδα: Εξωτερικό εμπόριο. Αξία εξαγωγών και εισαγωγών, με βάση το 100 (το οποίο αντιστοιχεί τον γενάρη του 1999). Με μπλέ οι εξαγωγές, με γκρί οι εισαγωγές.)*

Ανάμεσα σε αυτά τα μέτρα, ο Patrick Artus προτείνει να μετατραπεί η Ελλάδα σε μία τεράστια ειδική οικονομική ζώνη (zone franche)  για να προσελκύσει επενδύσεις [1]. Το πρόβλημα είναι λοιπόν ότι αυτό το παράδειγμα θα μιμηθεί πιθανότατα η Πορτογαλία, μετά η Ισπανία και θα μπούμε έτσι σε μία διάλυση όλων των κανονισμών της Ε.Ε. Άλλες λύσεις είναι εφικτές, όπως η χαλάρωση των « Μνημονίων » με την αφαίρεση ορισμένων μέτρων που εμπεριέχουν. Είναι επίσης προφανές ότι πρέπει να γίνουν επενδύσεις στην Ελλάδα, ειδικά στον τομέα των δημοσίων υποδομών. Όλα αυτά υπολογίστηκαν εδώ και περίπου δύο χρόνια [2]. Στην πραγματικότητα, μία μαζική υποτίμηση της Ελλάδας, συνοδευόμενη από μέτρα για να αναθερμάνουν η τραπεζική πίστωση και οι δαπάνες της ζήτησης, θα αποτελούσαν-με μεγάλη απόσταση-την καλύτερη λύση. Αυτό, παρά ταύτα, συνεπάγεται την έξοδο της Ελλάδος από το ευρώ. Προς το παρόν, παρά ταύτα, δεν υπάρχει πλειοψηφία ούτε στην Ελλάδα ούτε στην Ευρώπη για ένα τέτοιο σενάριο. Η διαγραφή του 50% του ελληνικού χρέους δεν αποτελεί από μόνη της παρά μόνο μία προσωρινή ανάσα οξυγόνου. Αλλά έστω θα έχουμε κάνει κάτι το χρήσιμο για τον ελληνικό πληθυσμό που το χρέος μειώνει (καταβαραθρώνει*) σε μία φρικτή μιζέρια.

Ο Σόλωνας, ο μεγάλος νομοθέτης και πατέρας της αθηναϊκής δημοκρατίας, ψήφισε το 593π.Χ. την διαγραφή των χρεών, την σεισάχθεια, η οποία επιπλέον απαγόρευε της σκλαβιά για χρέη. Σήμερα δεν είναι πλέον μόνο οι αθηναίοι αλλά ολόκληρη η Ελλάδα, η οποία, από τα γεγονότα, υποδουλώνεται από τα χρέη. Η διαγραφή του 50% του χρέους χωρίς αντίτιμο θα ήταν μία ιδρυτική πράξη για την ευρωπαϊκή δημοκρατία, για τις σχέσεις ανάμεσα στα έθνη της Ε.Ε. και για τον ελληνικό λαό.

μετάφραση : Φοίβος Μαριάς

Πηγή : Δημοσιεύτηκε στις 20 Νοεμβρίου 2012 στα γαλλικά στο http://russeurope.hypotheses.org/522
[1] Le Figaro, 19 novembre 2012, http://www.lefigaro.fr/conjoncture/2012/11/19/20002-20121119ARTFIG00700-artus-la-grece-n-est-ni-l-irlande-ni-l-espagne.php
[2] Βιβλίο του Jacques Sapir, Πρέπει να βγούμε από το ευρώ ; (Faut-il sortir de l’Euro ?) εκδόσεις, Le Seuil, Paris, 2012. Μία σύντομη περίληψη του εν λόγω βιβλίου του στα ελληνικά εδω : http://contramee.wordpress.com/2012/04/25/%CE%B5%CE%AC%CE%BD-%CF%80%CF%81%CE%AD%CF%80%CE%B5%CE%B9-%CE%BD%CE%B1-%CF%86%CF%8D%CE%B3%CE%BF%CF%85%CE%BC%CE%B5-%CE%B1%CF%80%CF%8C-%CF%84%CE%BF-%CE%B5%CF%85%CF%81%CF%8E-jacques-sapir/
Σημείωση του μεταφραστή : *
[α] υποσημείωση του μεταφραστή, PLFR είναι το αντίστοιχο του μεσοπρόθεσμου του γαλλικού προϋπολογισμού*
[β] υποσημείωση του μεταφραστή
http://www.bankofgreece.gr/Pages/el/PaymentsSystems/largepayments.aspx
http://www.bankofgreece.gr/Pages/el/PaymentsSystems/default.aspx
**O Jacques Sapir είναι οικονομολόγος, καθηγητής στην École des Hautes Études en Sciences Sociales (EHESS), διευθυντής σπουδών και διευθυντής του εργαστηρίου το οποίο ίδρυσε ο μεγάλος μαρξιστής  οικονομολόγος Σάρλ Μπετελέμ (Charles Bettelheim).
Άλλα άρθρα του Jacques Sapir μεταφρασμένα στα Ελληνικά: http://www.rednotebook.gr/details.php?id=7772

«Να αποχωρήσουν άμεσα οι χώρες του Νότου»

Ελευθεροτυπία...
JACQUES SAPIR Γάλλος ακαδημαϊκός, οικονομολόγος, διευθυντής του Ερευνητικού Κέντρου Βιομηχανικών Σπουδών.

Συνδυασμένη αποχώρηση των χωρών του ευρωπαϊκού Νότου από μια αποτυχημένη και νεκρή ευρωζώνη, προτείνει ο γάλλος οικονομολόγος Jacques Sapir, ο οποίος χαρακτηρίζει τρομακτικό το οικονομικό και κοινωνικό κόστος της παραμονής της χώρας μας στο ευρώ.

ΕΡΩΤΗΣΗ: Εχει μέλλον η ευρωζώνη υπό τις παρούσες πολιτικές;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Εως τώρα η ευρωζώνη δείχνει ότι δεν έχει μέλλον. Κατά τη δημιουργία της υπήρχε η ελπίδα ότι θα ενώσει διαφορετικές και αποκλίνουσες οικονομίες. Αυτό θα μπορούσε να είχε συμβεί αλλά με δύο προϋποθέσεις: Πρώτον, ότι θα είχε δημιουργηθεί το ισόποσο ενός ομοσπονδιακού προϋπολογισμού, όχι μικρότερου του 12% του ΑΕΠ, το οποίο θα επέτρεπε μεγάλες μεταφορές χρημάτων σε χώρες με χαμηλή παραγωγικότητα και οικονομική δραστηριότητα. Δεύτερον, οι κανόνες που διέπουν την ΕΚΤ είχαν σχεδιασθεί πολύ διαφορετικά, υποδεικνύοντας ειδικότερα την ευθύνη της για την οικονομική ανάπτυξη, μαζί με την αποφυγή των υπερτιμήσεων.
Γνωρίζουμε πολύ καλά πως όταν σε μια νομισματική ένωση έχουμε ευρέως ετερογενείς καταστάσεις, η ανταλλακτική αξία αυτής της ένωσης είναι να ανταποκριθεί στην ανταλλακτική αξία της ασθενέστερης χωρας. Αντιθέτως, η ΕΚΤ άφησε το ευρώ να ανατιμηθεί απότομα μετά το 2002.
Στη πράξη η Γερμανία ήταν ανένδοτα αντίθετη σε κάθε ομοσπονδιακό προϋπολογισμό και επέβαλε τη θέση της στην ΕΚΤ. Αυτό ισχύει σήμερα και καταδικάζει την ευρωζώνη. Το ευρώ δεν μπορεί να «δουλέψει» απλά με ένα συνδυασμό δημοσιονομικών πολιτικών κι ένα κοινό όριο ελλείμματος σε κάθε χώρα. Η λογική του ευρώ ήταν να οικοδομήσει μια αληθινή ομοσπονδία, αλλά αυτό συνεπάγεται ισχυρές επιδοτήσεις από μερικές χώρες σε κάποιες άλλες. Από τη στιγμή που η Γερμανία είναι αντίθετη πολιτικά και συνταγματικά σε αυτή τη λύση, το κοινό νόμισμα είναι νεκρό. Αλλά η συνειδητοποίηση αυτού του γεγονότος μπορεί να πάρει από ένα έως δύο χρόνια. Οι οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις θα είναι όμως δριμείες.
ΕΡΩΤΗΣΗ: Πώς πρέπει να αντιδράσουν οι χώρες του ευρωπαϊκού Νότου;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Καθώς οι κανόνες στην ευρωζώνη δεν πρόκειται να αλλάξουν, οι χώρες του Νότου -της Ελλάδας συμπεριλαμβανομένης- θα ήταν καλύτερο να υιοθετήσουν μια κοινή συμφωνία άμεσης αποχώρησης από το ευρώ αντί να προσπαθούν να μείνουν εκεί με κάθε κόστος. Κανείς δεν πρέπει να έχει ψευδαισθήσεις. Ο αποπληθωρισμός που επιβλήθηκε σε Ελλάδα, Πορτογαλία, Ισπανία και τώρα στην Ιταλία, δεν θα είναι μικρής διάρκειας. Θα διαρκέσει 5-6 χρόνια στη καλύτερη περίπτωση και δέκα στη χειρότερη. Το οικονομικό και κοινωνικό κόστος της παραμονής στην ευρωζώνη θα είναι τρομακτικό. Το ίδιο ισχύει και για τη Γαλλία, η οποία θα είναι η επόμενη χώρα που θα πληγεί από την κρίση.
Ασφαλώς οι αποκαλούμενες χώρες του Νότου θα ήταν καλύτερο να σκεφτούν να ενώσουν τις δυνάμεις τους απέναντι στη Γερμανία. Δεν το έκαναν, και τώρα πληρώνουν το τίμημα της χωριστής τους αντιπαράθεσης με τη γερμανική ισχύ και αλαζονεία.
ΕΡΩΤΗΣΗ: Μπορεί ωστόσο να μείνει η Ελλάδα στην ευρωζώνη;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Ειλικρινά, δεν βλέπω πιθανό να παραμείνει η Ελλάδα στην ευρωζώνη. Είναι αλήθεια ότι η εναλλακτική λύση, ο συνδυασμός αθέτησης πληρωμών των δημόσιων χρεών και σημαντικής υποτίμησης θα κοστίσει μεσοπρόθεσμα στον πληθυσμό λιγότερο απ' ό,τι μια μακρά περίοδος ύφεσης και δυσπραγίας. Η ελαστικότητα των τιμών σε εισαγωγές-εξαγωγές, ευνοούν αυτό το σενάριο. Το υποτιμητικό σοκ θα έχει βέβαια αρνητικές συνέπειες, που θα ξεπεραστούν όμως από θετικά γεγονότα και από την επανεκκίνηση της ανάπτυξης. Υπάρχουν τα παραδείγματα της Ρωσίας και της Αργεντινής. Στη Ρωσία είχαμε πολύ μεγάλη ανάπτυξη μετά την κρίση του Αυγούστου 1998 και αυτή η ανάπτυξη ήρθε πριν από την άνοδο των τιμών του πετρελαίου.
ΕΡΩΤΗΣΗ: Τι θα ακολουθήσει;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ: Η χρεοκοπία θα αποκλείσει τη Ελλάδα από τις χρηματοδοτικές αγορές για κάποιο διάστημα. Αλλά μ' ένα νέο νόμισμα οι κανόνες της κεντρικής τράπεζας μπορούν να αλλάξουν. Αλλωστε η Ευρώπη συνολικά δεν χρησιμοποιούσε τις αγορές για να χρηματοδοτήσει το χρέος της πριν από τα μέσα του '70.
Το ίδιο μπορεί να λεχθεί και για άλλες χώρες (Πορτογαλία-Ιταλία). Η καλύτερη επιλογή θα ήταν μια συντονισμένη έξοδος από την ευρωζώνη. Αλλά αυτό δεν φαίνεται πιθανό σύντομα. Η Ελλάδα πρέπει να αναγνωρίσει το γεγονός ότι είναι πιθανόν να φύγει από την ευρωζώνη πρώτη. Αλλά αυτό θα πυροδοτήσει αλυσιδωτές αντιδράσεις και η έξοδος άλλων χωρών μπορεί να συμβεί τους επόμενους 6-12 μήνες. Εάν η Ελλάδα αποχωρήσει από την ευρωζώνη, αυτό συνεπάγεται σημαντικά μέτρα. Πρώτον, οι τράπεζες είναι αναπόφευκτο να κρατικοποιηθούν. Δεύτερον, θα πρέπει να εγκατασταθεί σύντομα ένα ισχυρό σύστημα ελέγχου κεφαλαίων. Τρίτον, οι κανόνες χρηματοδότησης του ελλείμματος του προϋπολογισμού θα αλλάξουν. Τέταρτον, χρειάζεται συνδυασμένη πολιτική τιμών και εισοδήματος. Η αποχώρηση θα έχει οδυνηρές συνέπειες για τον πληθυσμό, λιγότερες όμως απ' ό,τι η συνέχιση της τρέχουσας πολιτικής. Ας δούμε την εναλλακτική: Με τη σημερινή πολιτική τα επόμενα τρία χρόνια το ΑΕΠ θα μειωθεί πιθανώς κατά 15% και τα εισοδήματα κατά 20%. Με την αθέτηση πληρωμών και την υποτίμηση θα υπάρξει ένα άμεσο σοκ αλλά μετά η ανάπτυξη θα είναι ραγδαία.

ΧΡΗΣΤΟΣ ΖΕΡΒΑΣ