Του Τάσου Τσακίρογλου, απο την Εφημεριδα των Συντακτων...
Η λάβα και το μάγμα των αλλαγών και της μετάλλαξης του καπιταλισμού, που κυοφορήθηκαν για περισσότερα από τριάντα χρόνια στο εσωτερικό του, ξεχειλίζουν πλέον και σκεπάζουν τις ανθρώπινες ζωές, πριν τις εγκλωβίσουν οριστικά όπως τις «παγωμένες» μορφές των θυμάτων της Πομπηίας. Ρευστοί καιροί.
Η καθημερινότητα των νέων κανόνων του παιχνιδιού διαμορφώνει ελαστικές ζωές με εναλλασσόμενους και διαδοχικούς ρόλους, οι οποίοι απαιτούν εγρήγορση, κινητικότητα, διαθεσιμότητα, νομαδικότητα, προσαρμοστικές ιδιότητες και, τελικά, μια «ρευστή συνείδηση». Εάν ραγίσει το κέλυφος της ζωής, τότε εκτίθεται σε άμεσο κίνδυνο ο ευαίσθητος πυρήνας της δυνατότητας για ορθολογική σκέψη. Η ραγδαία αποσάθρωση των σταθερών της ζωής (οικογένεια, ασφάλεια, εργασία, τόπος διαμονής, διαμορφωμένες προσδοκίες) οδηγεί σε «ρευστές σχέσεις», οι οποίες καθορίζονται από την επιβιωτική ανάγκη και όχι από επιλογή. Ρευστή ανθρώπινη κατάσταση.
Οι άνθρωποι αναγκαστικά γίνονται θεατές στο «ροντέο» της ζωής τους, στο οποίο η μόνη άγνωστη παράμετρος δεν είναι το «εάν», αλλά το «πότε» θα πέσεις από την πλάτη του «αφηνιασμένου καπιταλισμού». Σ’ αυτό το τσίρκο του κοινωνικού δαρβινισμού ο νικητής τα παίρνει όλα (winner takes it all), ενώ οι πολλοί απλώς γίνονται θύματα ενός παιχνιδιού με σημαδεμένη τράπουλα. Δεδομένου ότι η ελευθερία και η αυτονομία του καθενός προϋποθέτουν ορισμένες «σταθερές» στο κοινωνικό και το ατομικό πεδίο, η γενικευμένη ρευστότητα είναι προϋπόθεση και οδηγεί αναπόδραστα στην υποταγή, τον ετεροκαθορισμό και την ένταση της εκμετάλλευσης.
Τη στιγμή που η «ρευστότητα» απειλεί τον ίδιο τον πυρήνα της ζωντανής ανθρώπινης ύπαρξης –την ανθρωπινότητά της– λειτουργεί όλο και πιο απελευθερωτικά για τη «νεκρή» ύλη: για τα κεφάλαια και τα εμπορεύματα, τα οποία γνωρίζουν μία και μοναδική ρευστοποίηση: αυτή των συνόρων. Το Κεφάλαιο (η νεκρή ύλη) ζει νομαδικά, ενώ οι άνθρωποι (οι ζωντανές υπάρξεις) εξαναγκάζονται σε ακινησία και στατικότητα μέσω του αυστηρού ελέγχου στη μετανάστευση. Η ιστορική χειραφέτηση ήρθε για το Κεφάλαιο, αλλά όχι για την Εργασία.
«Απορρύθμιση, φιλελευθεροποίηση, ευελιξία, αυξανόμενη ρευστότητα, διευκόλυνση των συναλλαγών στις χρηματοπιστωτικές αγορές και την αγορά εργασίας, ελάφρυνση των φορολογικών βαρών κ.λπ. Το κυρίαρχο πρότυπο θα μπορούσε να περιγραφεί ως “κατάργηση των φρένων”». Αυτό τονίζει ο Κλάους Οφε, περιγράφοντας την κινούμενη άμμο του σημερινού κόσμου, η οποία καθιστά τη συλλογική δράση για την αντιμετώπισή της όλο και δυσκολότερη.
Τι θα μπορούσαν οι πολίτες (με τη βαθύτερη σημασία του όρου) να αντιτάξουν σ’ αυτή την επελαύνουσα ρευστότητα; Νέες σταθερές και νέα σημεία ισορροπίας, καινούργιες συλλογικότητες, νέες ταυτότητες και συμμαχίες, ανορθόδοξες μορφές δράσης και αντίστασης, νέες επεξεργασίες από τον χώρο των ιδεών.
Και, κυρίως, μια «σταθερά» prima inter pares, πρώτη μεταξύ ίσων: τη Μνήμη ενάντια στις φευγαλέες εντυπώσεις, την κατακλυσμική εναλλαγή εικόνων και καταστάσεων που επιφέρουν τον λήθαργο της λήθης. Οπως, λακωνικά, το έθεσε ο Μίλαν Κούντερα, «ο αγώνας της μνήμης ενάντια στη λήθη είναι ο αγώνας του ανθρώπου ενάντια στην εξουσία». Και επιπλέον, όπως διαπιστώνει ο ίδιος (αποδίδω ελεύθερα), υπάρχει ένας μυστικός δεσμός ανάμεσα στην ταχύτητα και τη λήθη, ανάμεσα στη βραδύτητα και τη μνήμη. Τι σημαίνει αυτό; Οτι στη γενικευμένη ρευστότητα και την ταχύτητα που τη συνοδεύει πρέπει να επιβραδύνουμε, να κατεβάσουμε ρυθμούς, προκειμένου να εξασφαλίσουμε τον χρόνο για τον αναστοχασμό και τη μνήμη.
t.tsakiroglou@efsyn.gr
Η λάβα και το μάγμα των αλλαγών και της μετάλλαξης του καπιταλισμού, που κυοφορήθηκαν για περισσότερα από τριάντα χρόνια στο εσωτερικό του, ξεχειλίζουν πλέον και σκεπάζουν τις ανθρώπινες ζωές, πριν τις εγκλωβίσουν οριστικά όπως τις «παγωμένες» μορφές των θυμάτων της Πομπηίας. Ρευστοί καιροί.
Η καθημερινότητα των νέων κανόνων του παιχνιδιού διαμορφώνει ελαστικές ζωές με εναλλασσόμενους και διαδοχικούς ρόλους, οι οποίοι απαιτούν εγρήγορση, κινητικότητα, διαθεσιμότητα, νομαδικότητα, προσαρμοστικές ιδιότητες και, τελικά, μια «ρευστή συνείδηση». Εάν ραγίσει το κέλυφος της ζωής, τότε εκτίθεται σε άμεσο κίνδυνο ο ευαίσθητος πυρήνας της δυνατότητας για ορθολογική σκέψη. Η ραγδαία αποσάθρωση των σταθερών της ζωής (οικογένεια, ασφάλεια, εργασία, τόπος διαμονής, διαμορφωμένες προσδοκίες) οδηγεί σε «ρευστές σχέσεις», οι οποίες καθορίζονται από την επιβιωτική ανάγκη και όχι από επιλογή. Ρευστή ανθρώπινη κατάσταση.
Οι άνθρωποι αναγκαστικά γίνονται θεατές στο «ροντέο» της ζωής τους, στο οποίο η μόνη άγνωστη παράμετρος δεν είναι το «εάν», αλλά το «πότε» θα πέσεις από την πλάτη του «αφηνιασμένου καπιταλισμού». Σ’ αυτό το τσίρκο του κοινωνικού δαρβινισμού ο νικητής τα παίρνει όλα (winner takes it all), ενώ οι πολλοί απλώς γίνονται θύματα ενός παιχνιδιού με σημαδεμένη τράπουλα. Δεδομένου ότι η ελευθερία και η αυτονομία του καθενός προϋποθέτουν ορισμένες «σταθερές» στο κοινωνικό και το ατομικό πεδίο, η γενικευμένη ρευστότητα είναι προϋπόθεση και οδηγεί αναπόδραστα στην υποταγή, τον ετεροκαθορισμό και την ένταση της εκμετάλλευσης.
Τη στιγμή που η «ρευστότητα» απειλεί τον ίδιο τον πυρήνα της ζωντανής ανθρώπινης ύπαρξης –την ανθρωπινότητά της– λειτουργεί όλο και πιο απελευθερωτικά για τη «νεκρή» ύλη: για τα κεφάλαια και τα εμπορεύματα, τα οποία γνωρίζουν μία και μοναδική ρευστοποίηση: αυτή των συνόρων. Το Κεφάλαιο (η νεκρή ύλη) ζει νομαδικά, ενώ οι άνθρωποι (οι ζωντανές υπάρξεις) εξαναγκάζονται σε ακινησία και στατικότητα μέσω του αυστηρού ελέγχου στη μετανάστευση. Η ιστορική χειραφέτηση ήρθε για το Κεφάλαιο, αλλά όχι για την Εργασία.
«Απορρύθμιση, φιλελευθεροποίηση, ευελιξία, αυξανόμενη ρευστότητα, διευκόλυνση των συναλλαγών στις χρηματοπιστωτικές αγορές και την αγορά εργασίας, ελάφρυνση των φορολογικών βαρών κ.λπ. Το κυρίαρχο πρότυπο θα μπορούσε να περιγραφεί ως “κατάργηση των φρένων”». Αυτό τονίζει ο Κλάους Οφε, περιγράφοντας την κινούμενη άμμο του σημερινού κόσμου, η οποία καθιστά τη συλλογική δράση για την αντιμετώπισή της όλο και δυσκολότερη.
Τι θα μπορούσαν οι πολίτες (με τη βαθύτερη σημασία του όρου) να αντιτάξουν σ’ αυτή την επελαύνουσα ρευστότητα; Νέες σταθερές και νέα σημεία ισορροπίας, καινούργιες συλλογικότητες, νέες ταυτότητες και συμμαχίες, ανορθόδοξες μορφές δράσης και αντίστασης, νέες επεξεργασίες από τον χώρο των ιδεών.
Και, κυρίως, μια «σταθερά» prima inter pares, πρώτη μεταξύ ίσων: τη Μνήμη ενάντια στις φευγαλέες εντυπώσεις, την κατακλυσμική εναλλαγή εικόνων και καταστάσεων που επιφέρουν τον λήθαργο της λήθης. Οπως, λακωνικά, το έθεσε ο Μίλαν Κούντερα, «ο αγώνας της μνήμης ενάντια στη λήθη είναι ο αγώνας του ανθρώπου ενάντια στην εξουσία». Και επιπλέον, όπως διαπιστώνει ο ίδιος (αποδίδω ελεύθερα), υπάρχει ένας μυστικός δεσμός ανάμεσα στην ταχύτητα και τη λήθη, ανάμεσα στη βραδύτητα και τη μνήμη. Τι σημαίνει αυτό; Οτι στη γενικευμένη ρευστότητα και την ταχύτητα που τη συνοδεύει πρέπει να επιβραδύνουμε, να κατεβάσουμε ρυθμούς, προκειμένου να εξασφαλίσουμε τον χρόνο για τον αναστοχασμό και τη μνήμη.
t.tsakiroglou@efsyn.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου