Στα πασίγνωστα πλέον, χάρις στον κινηματογράφο, έργα του ΤόλκινΟ άρχοντας των δαχτυλιδιών και Χόμπιτ, ανάμεσα στους ήρωες, τα τέρατα και τα ξωτικά κυκλοφορεί μια περίεργη και αρκετά παρεξηγημένη φιγούρα: Ο Σμήγκολ το γκόλουμ, ένα τερατάκι με διπολική συμπεριφορά που έχει ανεπανόρθωτα αλλοτριωθεί από τη δύναμη του δαχτυλιδιού που κάποτε κράτησε.
Οι δύο διαφορετικές εκδοχές της προσωπικότητάς του τσακώνονται μεταξύ τους συνέχεια. Η μία του φύση θέλει να ακολουθήσει τον Φρόντο στον αγώνα ενάντια στο κακό και η άλλη θέλει να τον σκοτώσει για να ξαναπιάσει το "πολύτιμο" δαχτυλίδι.
Παραδέχομαι προκαταβολικά ότι ο παραλληλισμός ακούγεται λίγο τραβηγμένος. Όμως η συμπεριφορά των λαών σε συνθήκες πίεσης από την εξουσία μού θυμίζει συχνά την αντιφατική φύση του Σμήγκολ. Η εργατική τάξη και οι λαοί ταλαντεύονται αθεράπευτα ανάμεσα σε μια ψυχολογία χειραφέτησης και μια διάθεση ενσωμάτωσης και προσκόλλησης προς την εξουσία. Η πλειοψηφία του κόσμου δηλώνει ότι θέλει να εξεγερθεί ενάντια σε όλους τους κυβερνώντες και ταυτόχρονα προσπαθεί πάνω απ' όλα να διατηρήσει την κοινωνική της θέση. Θέλει να στήσει κρεμάλες και γκιλοτίνες και ταυτόχρονα προκρίνει προσωπικά ή συντεχνιακά συμφέροντα διατυμπανίζοντας ότι αδικήθηκε περισσότερο από τους άλλους. Θέλει να γίνει επανάσταση αλλά θέλει και να έχει ασφάλεια. Θέλει να συνταχτεί μαζί με τους εξεγερμένους αλλά και να τα έχει καλά με τους άρχοντες.
Και δεν είναι άλλος λαός, είναι ο ίδιος λαός. Ο ίδιος γερμανικός λαός που παραλίγο να κάνει σοσιαλιστική επανάσταση στη Γερμανία ανέβασε τον Χίτλερ. Ο ίδιος ελληνικός λαός που έκανε την μεγαλειώδη αντίσταση στις πλατείες έδωσε την πλειοψηφία στον Σαμαρά. Ο ίδιος ιταλικός λαός με την αριστερή παράδοση ζητωκραύγαζε τον Μπερλουσκόνι.

Πολλοί έχουν δώσει πολιτικές ερμηνείες σε αυτά τα φαινόμενα κοινωνικής συμπεριφοράς των μαζών με περισσότερη ή λιγότερη επιτυχία. Και συνήθως ο λαϊκός παράγοντας είτε υπερτιμάται είτε υποτιμάται. Η Αριστερά πολλές φορές αντιμετωπίζει τον λαό σαν τον μεσσία που θα δώσει τη λύση "από τα κάτω". Άλλες φορές ο λαός έχει τόση θέση στον στρατηγικό σχεδιασμό της Αριστεράς όση ένας σκύλος σε μια παρτίδα σκάκι.
Η κακούργα η αστική τάξη είναι φυσικά μανούλα στη χειραγώγηση και διαθέτει άφθονα μέσα. Με κάθε τρόπο καλλιεργεί την τάση ενσωμάτωσης στο σύστημα και την αποδοχή της κατεστημένης τάξης πραγμάτων προβάλλοντας την υποταγή σαν τη μοναδική εναλλακτική λύση.
Όμως το εκκρεμές ανάμεσα στην εξέγερση και την αποδοχή δεν σταματάει εύκολα να ταλαντεύεται ούτε από τη μία μεριά ούτε από την άλλη. Υπάρχουν και είναι πανίσχυροι οι μηχανισμοί προπαγάνδας και εξωραϊσμού της εικόνας του συστήματος που χρησιμοποιούν άλλοτε την κολακεία και άλλοτε τον φόβο. Υπάρχει όμως και μια κοινωνική πρωτοπορία για την οποία η αντίθεση με την καπιταλιστική πραγματικότητα που έχει διαμορφωθεί είναι ασυμφιλίωτη. Και που, παρ' ότι η μάχη δείχνει άνιση, συνεχίζει να καλεί τον λαό να αντιταχθεί στους "μαύρους άρχοντες" των Μνημονίων και του μονόδρομου της συμπίεσης των κοινωνικών αναγκών.
Στο τέλος του τρίτου μέρους του Άρχοντα των δαχτυλιδιών, ο Φρόντο το χόμπιτ καταφέρνει να καταστρέψει το δαχτυλίδι πετώντας το στις φλόγες του ηφαιστείου. Ο Σμήγκολ χάνεται για πάντα πέφτοντας κι αυτός στο ηφαίστειο προσπαθώντας να πιάσει το δαχτυλίδι.
Όμως η ζωή πολλές φορές ξεπερνάει το σινεμά και οι πρωταγωνιστές δεν πεθαίνουν πάντα στο τέλος.

* Ο Μακμάκ είναι ένα ασήμαντο ονειροπόλο γρανάζι του συστήματος που ακροβατεί ανάμεσα στον αντικαπιταλιστικό ρεαλισμό και τον ρεαλιστικό αντικαπιταλισμό