Ιδέες, παλιές και νέες Από τον Θανάση Γιαλκέτση, Εφημεριδα των Συντακτων...
Η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν θα μπορέσει να σταθεροποιηθεί παρά μόνον αν, κάτω από την πίεση της οικονομικής κρίσης, ολοκληρώσει τα αναγκαία βήματα προς τον συντονισμό των σημαντικών πολιτικών της.
Αυτός ο συντονισμός, που είναι αναγκαίος προκειμένου να διορθωθεί το «κατασκευαστικό λάθος» της νομισματικής ένωσης, δεν πρέπει όμως να γίνεται με αποφάσεις των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων, δηλαδή με τη διακυβερνητική υπονόμευση της δημοκρατίας. Χρειάζεται αντίθετα μια ισχυρή δημοκρατική νομιμοποίηση των αποφάσεων, μια διεθνοποίηση της δημοκρατίας ικανή να αντικαταστήσει τη σημερινή μεταδημοκρατική γραφειοκρατική εξουσία των ευρωπαϊκών ελίτ.
Αυτά υποστηρίζει, μεταξύ άλλων, ο Γερμανός φιλόσοφος Γιούργκεν Χάμπερμας στο βιβλίο του «Για ένα σύνταγμα της Ευρώπης» (Πατάκης, 2011). Η ακόλουθη συνέντευξη του Χάμπερμας δόθηκε στην Ντονατέλα ντι Τσέζαρε, καθηγήτρια Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο La Sapienza της Ρώμης, και δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Micromega.
-Καθηγητή Χάμπερμας, εσείς έχετε υποδείξει στην Ευρωπαϊκή Ενωση ένα αποφασιστικό βήμα προς μια παγκόσμια κοινωνία που θα στηρίζεται σε ένα πολιτικό Σύνταγμα. Η τωρινή κρίση δεν σας έκανε να αλλάξετε ιδέα. Υποστηρίζετε μάλιστα ότι «η πανουργία του οικονομικού (παρα-)λόγου επανέφερε στην ημερήσια διάταξη της πολιτικής το ζήτημα του μέλλοντος της Ευρώπης». Η κρίση του χρέους θα ήταν επομένως μια ευκαιρία;
-Χωρίς αυτή την κρίση οι ηγέτες των κυβερνήσεων της ευρωζώνης δεν θα υποχρεώνονταν να συνεργαστούν πιο στενά, τουλάχιστον στη δημοσιονομική και οικονομική πολιτική, και να σχεδιάσουν γι” αυτό μια νέα «θεσμική αρχιτεκτονική». Αυτό που συμβαίνει μου φαίνεται ότι είναι μια πανουργία του λόγου, ακριβώς επειδή θα συμβάλει στην επίλυση όχι μόνον της τωρινής οικονομικής κρίσης.
Οφείλουμε να προωθήσουμε αυτό το σχέδιο και γι” άλλους λόγους. Στις προσεχείς δεκαετίες το πολιτικό βάρος των ευρωπαϊκών κρατών θα μειώνεται από οικονομική, δημογραφική και στρατιωτική άποψη. Κανένα από τα εθνικά μας κράτη δεν θα είναι ακόμα σε θέση να υποστηρίζει αποτελεσματικά τις ιδέες του απέναντι στην Αμερική, την Κίνα ή και τις αναδυόμενες δυνάμεις, όπως η Βραζιλία, η Ρωσία και η Ινδία.
Θέλουμε λοιπόν να πάψουμε, από εθνική αβελτηρία και αμβλύνοια, να ασκούμε μια επιρροή στη διαμόρφωση και τον προσανατολισμό εκείνης της πολυπολιτισμικής κοινότητας που αναδύεται στον κόσμο μας; Εδώ έγκειται η σημασία του ερωτήματός σας για την ιδέα μιας κοσμοπολιτικής τάξης, όπως την είχε προεικονίσει ο Καντ.
Η πολιτική σύγκρουση, που γίνεται όλο και πιο σκληρή στη διεθνή σκηνή, θα καταλήξει να προκαλέσει σοβαρές ανισορροπίες σε μια παγκόσμια κοινωνία όπου όλοι εξαρτώνται από όλους.
Καθημερινά αυξάνονται τα κόστη για εκείνο που ο Καρλ Σμιτ είχε αποκαλέσει «πολιτική ουσία» του κράτους. Χρειάζεται να αντιταχθούμε σε όλα αυτά θέτοντας έναν θεσμικό και νομικό φραγμό στον κοινωνικό δαρβινισμό, που φαίνεται να γίνεται αχαλίνωτος.
-Εσείς δεν διστάσατε να πείτε ότι τα ευρωπαϊκά εθνικά κράτη γεννήθηκαν από μια τεχνητή κατασκευή – είναι η περίπτωση της Ιταλίας ή της Γερμανίας. Σήμερα το έθνος-κράτος φαίνεται να εμποδίζει τους δεσμούς μεταξύ των πολιτών. Ωστόσο εσείς πιστεύετε ότι έχει ακόμα μια αποστολή.
-Η πρώτη γενιά εθνών-κρατών αναδύθηκε στην Ευρώπη. Γι” αυτό είναι τόσο έντονη η εθνική συνείδηση του ευρωπαϊκού πληθυσμού. Εκείνο που μετράει όμως σήμερα είναι το ότι αυτά τα εθνικά κράτη εγγυώνται ένα επίπεδο δικαίου και δημοκρατίας, που οι πολίτες θέλουν με κάθε τρόπο να διατηρήσουν.
Αποτελούν με δυο λόγια ένα παράδειγμα ελευθερίας που υλοποιήθηκε ιστορικά και για την οποία είμαστε υπερήφανοι. Σε μια ενοποιημένη Ευρώπη τα εθνικά κράτη δεν μπορούν επομένως να χαθούν. Πιστεύω ότι ο σκοπός που θα πρέπει να επιδιώκουμε είναι μια υπερεθνική δημοκρατία, η οποία, χωρίς να παίρνει τη μορφή ενός ομόσπονδου κράτους, θα καθιστά δυνατή μια κοινή διακυβέρνηση. Το ομόσπονδο κράτος είναι ένα εσφαλμένο μοντέλο για την Ευρώπη και ζητάει πάρα πολλά από την αλληλεγγύη των λαών.
-Εσείς εμπιστεύεστε έναν αποφασιστικό ρόλο στους πολίτες. Αλλά οι Ευρωπαίοι πολίτες φαίνεται να ζουν σε μια σχεδόν σχιζοφρενική κατάσταση. Σε ποιον οφείλουν να είναι πιστοί: στην περιοχή από την οποία κατάγονται, στο εθνικό κράτος ή στην Ευρωπαϊκή Ενωση;
-Δεν πρόκειται για ένα δίλημμα. Η «πατρίδα» είναι, θα λέγαμε, μια τούρτα με διάφορες στρώσεις. Οι πολίτες έχουν ήδη διαφορετικές πολιτικές ταυτότητες και πολλαπλούς δεσμούς. Αισθανόμαστε ταυτόχρονα πολίτες του Τορίνο και κάτοικοι του Πιεμόντε, πολίτες του Παλέρμο και Σικελοί.
Πάνω σε αυτούς τους παραδοσιακούς δεσμούς αναδύθηκε στην Ιταλία, πριν από περίπου 150 χρόνια, μια εθνική ταυτότητα. Γιατί αυτή η εθνική ταυτότητα δεν θα “πρεπε να συνδέεται αυθόρμητα με την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ενωση;
-Λείπει μια ευρωπαϊκή δημόσια σφαίρα. Πράγμα που δεν ευνοεί τη συμμετοχή των πολιτών. Εσείς έχετε επικρίνει αυτό το δημοκρατικό έλλειμμα στην πολιτική διάταξη της Ευρώπης. Και έχετε επισημάνει την ευθύνη των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Τι θα έπρεπε να κάνουν αυτά τα μέσα;
-Μια ευρωπαϊκή δημόσια σφαίρα θα μπορέσει να αναδυθεί μόνον αν στο εθνικό επίπεδο γίνει αντιληπτή η σημασία των ευρωπαϊκών αποφάσεων. Οι πολίτες που διαβάζουν τις εφημερίδες, βλέπουν τηλεόραση, παρακολουθούν τις ειδήσεις στο Διαδίκτυο, οφείλουν όχι μόνο να γνωρίζουν τις αποφάσεις που παίρνονται στις Βρυξέλλες αλλά και να κατανοούν τις επιπτώσεις τους στην καθημερινή ζωή τους. Δεν χρειαζόμαστε ωστόσο μια νέα υποδομή ούτε νέα μέσα μαζικής ενημέρωσης.
Μια ευρωπαϊκή δημόσια σφαίρα θα συγκροτηθεί με αφετηρία τα εθνικά μέσα που θα ανοιχτούν το ένα στο άλλο. Τα ήδη υπάρχοντα μέσα θα πρέπει όμως να αφιερώνουν τον σωστό χώρο στα ευρωπαϊκά θέματα και να αναφέρονται ορθά στα επίμαχα ζητήματα, ιδίως όταν ο κίνδυνος είναι η σύγκρουση μεταξύ των εθνικών κοινών γνωμών. (…)
-Οι ευρωπαϊκές πολιτικές ελίτ δεν στάθηκαν ικανές να επεξεργαστούν ένα σχέδιο για το μέλλον. Εσείς απευθύνετε αυτή την κατηγορία και στην Αριστερά, την οποία επικρίνετε για εθνικιστική αμβλύνοια, επειδή δεν μπόρεσε να προετοιμάσει την κοινή γνώμη.
-Για τη Γερμανία αυτό δεν είναι πλέον εντελώς αληθινό. Αλλά έχετε δίκιο αν αναφέρεστε σε εκείνους τους πολιτικούς που θέλουν να πετύχουν μια συμφωνία μόνο στο εσωτερικό του έθνους-κράτους, επειδή το θεωρούν το τελευταίο προπύργιο αυτού που απομένει από το κοινωνικό κράτος. Θεωρώ ότι πρόκειται για ένα λάθος ιστορικής σημασίας. Η οικονομική παγκοσμιοποίηση, που επιδιώχθηκε πολιτικά από την Ουάσιγκτον, είναι ήδη αμετάκλητη.
Αυτό εξηγεί το γιατί ο καπιταλισμός που διευθύνεται από τις χρηματοπιστωτικές αγορές μπόρεσε να απελευθερωθεί από όλα τα πολιτικά δεσμά, ώς το σημείο να ασκεί μια υπέρμετρη επιρροή ακόμα και στις πιο ισχυρές κυβερνήσεις. Για να δαμάσουμε τον άγριο καπιταλισμό, οφείλουμε να θεμελιώσουμε σε υπερεθνικό επίπεδο εκείνη την ικανότητα πολιτικής και κυβερνητικής δράσης που στο εθνικό επίπεδο έχει αμετάκλητα χαθεί.
Μόνο μια Ευρώπη που παρουσιάζεται αποφασισμένη και σταθερή, καθώς είναι ακόμα η πιο σημαντική οικονομική ζώνη στον κόσμο, θα μπορέσει να προηγηθεί των χρηματοπιστωτικών αγορών και να έχει και τον τελευταίο λόγο.
Η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν θα μπορέσει να σταθεροποιηθεί παρά μόνον αν, κάτω από την πίεση της οικονομικής κρίσης, ολοκληρώσει τα αναγκαία βήματα προς τον συντονισμό των σημαντικών πολιτικών της.Αυτός ο συντονισμός, που είναι αναγκαίος προκειμένου να διορθωθεί το «κατασκευαστικό λάθος» της νομισματικής ένωσης, δεν πρέπει όμως να γίνεται με αποφάσεις των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων, δηλαδή με τη διακυβερνητική υπονόμευση της δημοκρατίας. Χρειάζεται αντίθετα μια ισχυρή δημοκρατική νομιμοποίηση των αποφάσεων, μια διεθνοποίηση της δημοκρατίας ικανή να αντικαταστήσει τη σημερινή μεταδημοκρατική γραφειοκρατική εξουσία των ευρωπαϊκών ελίτ.
Αυτά υποστηρίζει, μεταξύ άλλων, ο Γερμανός φιλόσοφος Γιούργκεν Χάμπερμας στο βιβλίο του «Για ένα σύνταγμα της Ευρώπης» (Πατάκης, 2011). Η ακόλουθη συνέντευξη του Χάμπερμας δόθηκε στην Ντονατέλα ντι Τσέζαρε, καθηγήτρια Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο La Sapienza της Ρώμης, και δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Micromega.
-Καθηγητή Χάμπερμας, εσείς έχετε υποδείξει στην Ευρωπαϊκή Ενωση ένα αποφασιστικό βήμα προς μια παγκόσμια κοινωνία που θα στηρίζεται σε ένα πολιτικό Σύνταγμα. Η τωρινή κρίση δεν σας έκανε να αλλάξετε ιδέα. Υποστηρίζετε μάλιστα ότι «η πανουργία του οικονομικού (παρα-)λόγου επανέφερε στην ημερήσια διάταξη της πολιτικής το ζήτημα του μέλλοντος της Ευρώπης». Η κρίση του χρέους θα ήταν επομένως μια ευκαιρία;
-Χωρίς αυτή την κρίση οι ηγέτες των κυβερνήσεων της ευρωζώνης δεν θα υποχρεώνονταν να συνεργαστούν πιο στενά, τουλάχιστον στη δημοσιονομική και οικονομική πολιτική, και να σχεδιάσουν γι” αυτό μια νέα «θεσμική αρχιτεκτονική». Αυτό που συμβαίνει μου φαίνεται ότι είναι μια πανουργία του λόγου, ακριβώς επειδή θα συμβάλει στην επίλυση όχι μόνον της τωρινής οικονομικής κρίσης.
Οφείλουμε να προωθήσουμε αυτό το σχέδιο και γι” άλλους λόγους. Στις προσεχείς δεκαετίες το πολιτικό βάρος των ευρωπαϊκών κρατών θα μειώνεται από οικονομική, δημογραφική και στρατιωτική άποψη. Κανένα από τα εθνικά μας κράτη δεν θα είναι ακόμα σε θέση να υποστηρίζει αποτελεσματικά τις ιδέες του απέναντι στην Αμερική, την Κίνα ή και τις αναδυόμενες δυνάμεις, όπως η Βραζιλία, η Ρωσία και η Ινδία.
Θέλουμε λοιπόν να πάψουμε, από εθνική αβελτηρία και αμβλύνοια, να ασκούμε μια επιρροή στη διαμόρφωση και τον προσανατολισμό εκείνης της πολυπολιτισμικής κοινότητας που αναδύεται στον κόσμο μας; Εδώ έγκειται η σημασία του ερωτήματός σας για την ιδέα μιας κοσμοπολιτικής τάξης, όπως την είχε προεικονίσει ο Καντ.
Η πολιτική σύγκρουση, που γίνεται όλο και πιο σκληρή στη διεθνή σκηνή, θα καταλήξει να προκαλέσει σοβαρές ανισορροπίες σε μια παγκόσμια κοινωνία όπου όλοι εξαρτώνται από όλους.
Καθημερινά αυξάνονται τα κόστη για εκείνο που ο Καρλ Σμιτ είχε αποκαλέσει «πολιτική ουσία» του κράτους. Χρειάζεται να αντιταχθούμε σε όλα αυτά θέτοντας έναν θεσμικό και νομικό φραγμό στον κοινωνικό δαρβινισμό, που φαίνεται να γίνεται αχαλίνωτος.
-Εσείς δεν διστάσατε να πείτε ότι τα ευρωπαϊκά εθνικά κράτη γεννήθηκαν από μια τεχνητή κατασκευή – είναι η περίπτωση της Ιταλίας ή της Γερμανίας. Σήμερα το έθνος-κράτος φαίνεται να εμποδίζει τους δεσμούς μεταξύ των πολιτών. Ωστόσο εσείς πιστεύετε ότι έχει ακόμα μια αποστολή.
-Η πρώτη γενιά εθνών-κρατών αναδύθηκε στην Ευρώπη. Γι” αυτό είναι τόσο έντονη η εθνική συνείδηση του ευρωπαϊκού πληθυσμού. Εκείνο που μετράει όμως σήμερα είναι το ότι αυτά τα εθνικά κράτη εγγυώνται ένα επίπεδο δικαίου και δημοκρατίας, που οι πολίτες θέλουν με κάθε τρόπο να διατηρήσουν.
Αποτελούν με δυο λόγια ένα παράδειγμα ελευθερίας που υλοποιήθηκε ιστορικά και για την οποία είμαστε υπερήφανοι. Σε μια ενοποιημένη Ευρώπη τα εθνικά κράτη δεν μπορούν επομένως να χαθούν. Πιστεύω ότι ο σκοπός που θα πρέπει να επιδιώκουμε είναι μια υπερεθνική δημοκρατία, η οποία, χωρίς να παίρνει τη μορφή ενός ομόσπονδου κράτους, θα καθιστά δυνατή μια κοινή διακυβέρνηση. Το ομόσπονδο κράτος είναι ένα εσφαλμένο μοντέλο για την Ευρώπη και ζητάει πάρα πολλά από την αλληλεγγύη των λαών.
-Εσείς εμπιστεύεστε έναν αποφασιστικό ρόλο στους πολίτες. Αλλά οι Ευρωπαίοι πολίτες φαίνεται να ζουν σε μια σχεδόν σχιζοφρενική κατάσταση. Σε ποιον οφείλουν να είναι πιστοί: στην περιοχή από την οποία κατάγονται, στο εθνικό κράτος ή στην Ευρωπαϊκή Ενωση;
-Δεν πρόκειται για ένα δίλημμα. Η «πατρίδα» είναι, θα λέγαμε, μια τούρτα με διάφορες στρώσεις. Οι πολίτες έχουν ήδη διαφορετικές πολιτικές ταυτότητες και πολλαπλούς δεσμούς. Αισθανόμαστε ταυτόχρονα πολίτες του Τορίνο και κάτοικοι του Πιεμόντε, πολίτες του Παλέρμο και Σικελοί.
Πάνω σε αυτούς τους παραδοσιακούς δεσμούς αναδύθηκε στην Ιταλία, πριν από περίπου 150 χρόνια, μια εθνική ταυτότητα. Γιατί αυτή η εθνική ταυτότητα δεν θα “πρεπε να συνδέεται αυθόρμητα με την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ενωση;
-Λείπει μια ευρωπαϊκή δημόσια σφαίρα. Πράγμα που δεν ευνοεί τη συμμετοχή των πολιτών. Εσείς έχετε επικρίνει αυτό το δημοκρατικό έλλειμμα στην πολιτική διάταξη της Ευρώπης. Και έχετε επισημάνει την ευθύνη των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Τι θα έπρεπε να κάνουν αυτά τα μέσα;
-Μια ευρωπαϊκή δημόσια σφαίρα θα μπορέσει να αναδυθεί μόνον αν στο εθνικό επίπεδο γίνει αντιληπτή η σημασία των ευρωπαϊκών αποφάσεων. Οι πολίτες που διαβάζουν τις εφημερίδες, βλέπουν τηλεόραση, παρακολουθούν τις ειδήσεις στο Διαδίκτυο, οφείλουν όχι μόνο να γνωρίζουν τις αποφάσεις που παίρνονται στις Βρυξέλλες αλλά και να κατανοούν τις επιπτώσεις τους στην καθημερινή ζωή τους. Δεν χρειαζόμαστε ωστόσο μια νέα υποδομή ούτε νέα μέσα μαζικής ενημέρωσης.
Μια ευρωπαϊκή δημόσια σφαίρα θα συγκροτηθεί με αφετηρία τα εθνικά μέσα που θα ανοιχτούν το ένα στο άλλο. Τα ήδη υπάρχοντα μέσα θα πρέπει όμως να αφιερώνουν τον σωστό χώρο στα ευρωπαϊκά θέματα και να αναφέρονται ορθά στα επίμαχα ζητήματα, ιδίως όταν ο κίνδυνος είναι η σύγκρουση μεταξύ των εθνικών κοινών γνωμών. (…)
-Οι ευρωπαϊκές πολιτικές ελίτ δεν στάθηκαν ικανές να επεξεργαστούν ένα σχέδιο για το μέλλον. Εσείς απευθύνετε αυτή την κατηγορία και στην Αριστερά, την οποία επικρίνετε για εθνικιστική αμβλύνοια, επειδή δεν μπόρεσε να προετοιμάσει την κοινή γνώμη.
-Για τη Γερμανία αυτό δεν είναι πλέον εντελώς αληθινό. Αλλά έχετε δίκιο αν αναφέρεστε σε εκείνους τους πολιτικούς που θέλουν να πετύχουν μια συμφωνία μόνο στο εσωτερικό του έθνους-κράτους, επειδή το θεωρούν το τελευταίο προπύργιο αυτού που απομένει από το κοινωνικό κράτος. Θεωρώ ότι πρόκειται για ένα λάθος ιστορικής σημασίας. Η οικονομική παγκοσμιοποίηση, που επιδιώχθηκε πολιτικά από την Ουάσιγκτον, είναι ήδη αμετάκλητη.
Αυτό εξηγεί το γιατί ο καπιταλισμός που διευθύνεται από τις χρηματοπιστωτικές αγορές μπόρεσε να απελευθερωθεί από όλα τα πολιτικά δεσμά, ώς το σημείο να ασκεί μια υπέρμετρη επιρροή ακόμα και στις πιο ισχυρές κυβερνήσεις. Για να δαμάσουμε τον άγριο καπιταλισμό, οφείλουμε να θεμελιώσουμε σε υπερεθνικό επίπεδο εκείνη την ικανότητα πολιτικής και κυβερνητικής δράσης που στο εθνικό επίπεδο έχει αμετάκλητα χαθεί.
Μόνο μια Ευρώπη που παρουσιάζεται αποφασισμένη και σταθερή, καθώς είναι ακόμα η πιο σημαντική οικονομική ζώνη στον κόσμο, θα μπορέσει να προηγηθεί των χρηματοπιστωτικών αγορών και να έχει και τον τελευταίο λόγο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου