Σε περιπτώσεις κρίσης, είτε φυσικής (π.χ. σεισμοί, πυρκαγιές) είτε οικονομικής, ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά αντίδρασης της πολιτικής ηγεσίας είναι, σε ρητορικό επίπεδο, η διαχείριση των ευθυνών που οι πολίτες τείνουν να της αποδώσουν. Παραδοσιακά, οι ευθύνες επιρρίπτονται σε προηγούμενες εγχώριες κυβερνήσεις, σε διεθνείς οργανισμούς και διάφορα άλλα ‘ξένα κέντρα’ (όπως σε περιπτώσεις αποκαλούμενης τρομοκρατίας).
Αυτό που προσδίδει κάποιο είδος διαφοροποίησης στην ελληνική στρατηγική διαχείρισης των ευθυνών της οικονομικής κρίσης δεν είναι βέβαια η καταγεγραμμένη προσπάθεια της πολιτικής ηγεσίας για αποποίηση ευθυνών. Ούτε καν η προσπάθεια απόκρυψης των ευθυνών του πολιτικοοικονομικού συστήματος που αυτή εκπροσωπεί. Είναι η απόδοση από την ηγεσία ευθυνών στους ίδιους τους πολίτες. Έχει πια γίνει φανερός πρώτα ο μεταβατικός στόχος καταμερισμού των ευθυνών της κρίσης (οι πολίτες να καταστούν συνυπεύθυνοι) αλλά κι ο τελικός που είναι η αντιστροφή των ευθυνών αυτών (οι πολίτες να καταστούν οι κυρίως, αν όχι καθόλα, υπεύθυνοι). Τελευταία φανερώνεται και μια ακόμα μορφή της στρατηγικής αυτής, η μορφή της στοχοποίησης ομάδων του πληθυσμού.
Στην Ελλάδα βέβαια, η στρατηγική της διαχείρισης ευθυνών δεν ξεκίνησε αμέσως. Η πολιτική ηγεσία φάνηκε να σαστίζει αρχικά μπροστά στη γενικευμένη οργή του πληθυσμού. Οι πρώτες σπασμωδικές δηλώσεις στα τέλη του 2009 και αρχές του 2010 για τα άδεια ταμεία που παρέδωσε η προηγούμενη κυβέρνηση και για τις ευθύνες της ΕΕ θα πρέπει ίσως να θεωρηθούν σαν μέρος της παλιάς-παραδοσιακής ρητορικής. Τέτοιου είδους ρητορική, στα πλαίσια της αμφισβήτησης του πολιτικού προσωπικού και του λόγου του, φάνηκε να μην βρίσκει πρόσφορο έδαφος. Τελικά, ενώ οι πολίτες ζητούσαν επιτακτικά την άμεση απόδοση ευθυνών στο πολιτικό προσωπικό και τους συνεργάτες του, ο Γ. Παπανδρέου δήλωνε πως δεν ήταν η κατάλληλη στιγμή για κάτι τέτοιο μιας και προείχε η σωτηρία της χώρας (1). Αυτές οι πρωταρχικές δηλώσεις Παπανδρέου θα πρέπει, με βάση τις δηλώσεις άλλων κυβερνητικών στελεχών από τότε μέχρι σήμερα, να θεωρηθούν ως το πρώτο στάδιο της στρατηγικής διαχείρισης ευθυνών. Στόχος δεν ήταν άλλος από το να κερδηθεί χρόνος για τον σχεδιασμό του επόμενου σταδίου.
Αυτό το δεύτερο, πιο μελετημένο στάδιο, φαίνεται να εφαρμόστηκε με το διάσιμο πλέον ‘μαζί τα φάγαμε’ του τότε αντιπροέδρου της κυβέρνησης, προς τα τέλη του 2010. Με τη δήλωση αυτή η πολιτική ηγεσία έδειχνε να αναγνωρίζει ένα μέρος των ευθυνών. Όμως, τα λόγια εκείνα του Θ. Πάγκαλου είχαν ξεκάθαρα κι άλλο ένα σκοπό: από τη μέρα εκείνη και μετά, και με την απαραίτητη συμπαράσταση πολλών ΜΜΕ, το βάρος της ευθύνης έπεφτε και στους πολίτες. Με δηλώσεις βουλευτών και με δημοσιεύματα στον τύπο άρχισε να εντατικοποιείται η προβολή στοιχείων με σκοπό την απόδειξη ύπαρξης υπεράριθμων δημόσιων υπάλληλων, μαϊμού συντάξεων, τεμπέληδων Ελλήνων κοκ (2).
Η επικοινωνιακή στρατηγική της πολιτικής ηγεσίας και των ΜΜΕ είχε δουλέψει αρκετά καλά. Ένα μεγάλο μέρος των πολιτών όχι μόνο αποδέχτηκε τις ευθύνες που του καταλόγιζαν αλλά και αναπαρήγαγε μια τέτοια ρητορική. Αργότερα, σ’ ένα τέτοιο εύφορο έδαφος ο Ευ. Βενιζέλος έσπειρε ένα νέο κομμάτι της στρατηγικής. Τον Φεβρουάριο του 2013, σε μια ομιλία του, ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ επεσήμαινε: ‘έχουμε ευθύνες, αλλά όχι τόσο μεγάλες όσο μας καταλόγισε ο ελληνικός λαός. (3) Έτσι, ενώ οι ευθύνες είχαν διαμοιραστεί πρώτα ισόποσα και γρήγορα δυσανάλογα στους πολίτες, ο Βενιζέλος τώρα φρόντιζε να ελαφρύνει κι άλλο τις ευθύνες της πολιτικής ηγεσίας.
Θα ήταν λάθος όμως να θεωρηθεί ότι τη στρατηγική αυτή της σταδιακής αποποίησης ευθυνών και της διανομής τους στους πολίτες την ανέπτυξε κι εφάρμοσε μόνο το ΠΑΣΟΚ. Αντίστοιχες διατυπώσεις έχουν εκφραστεί και από τον τωρινό πρωθυπουργό και από άλλα στελέχη των κυβερνήσεων της εποχής των μνημονίων (4). Και κάπως έτσι φτάσαμε στη πρόσφατη δήλωση του Α. Σαμαρά στο θέμα της ΕΡΤ. Σύμφωνα με αυτή τη δήλωση, τα λάθη του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ ήταν οι διορισμοί αλλά αυτοί ήταν κυρίως διορισμοί ανθρώπων της αριστεράς. Στην εντατική προσπάθεια της παράταξης του Α. Σαμαρά, της Ομάδας Αλήθειας της, και άλλων πρόθυμων στελεχών τής πρώην τρικομματικής να επιρρίψουν όλο και περισσότερες ευθύνες στην αριστερά (για την κρίση, για την παρεμπόδιση των μεταρρυθμίσεων, ακόμα και για την άνοδο των νεοναζί) οι ευθύνες της πολιτικής ηγεσίας της μεταπολίτευσης σταματούν νωρίς, εκεί που αρχίζουν οι ευθύνες της αριστεράς. Πλέον έχουμε να κάνουμε, κατά την ερμηνεία μας, με μία ακόμα εξέλιξη της στρατηγικής διαχείρισης ευθυνών η οποία εμπλουτίζεται με την παράλληλη αλλά και αλληλοσχετιζόμενη ρητορική της στοχοποίησης της αριστεράς. Ο Πρωθυπουργός βέβαια έχει από καιρό επενδύσει την πολιτική του επιβίωση στην καλλιέργεια και συγκομιδή αντι-αριστερών συναισθημάτων.
Συνεπώς, σεβόμενη το περιβάλλον δικομματικής πια συνεργασίας, η χθεσινή δήλωση του Α. Σαμαρά για ‘διορισμούς αριστερών’ είναι μεν διατυπωμένη στα πλαίσια της διαχείρισης ευθύνης από την πολιτική ηγεσία. Δεν θα πρέπει όμως να παραβλεφθεί πως η στρατηγική της διαχείρισης/αποποίησης ευθυνών έχει άμεσες επιρροές από, και προεκτάσεις προς, τη στρατηγική της πολύπλευρης ενεργοποίησης του κοινωνικού αυτοματισμού (5). Ταυτόχρονα, και πάντα μέσα στην εξελικτική της πορεία, η εν λόγω στρατηγική θρέφει πλέον, με τη βοήθεια πάντα των ΜΜΕ (6), τη νεογέννητη, Σαμαρικής προέλευσης (7), ρητορική της υπεύθυνης για την σημερινή κατάσταση ‘ιδεολογικής τρομοκρατίας της αριστεράς’.
1. Ενδιαφέρον έχει ότι η ίδια διατύπωση, προς κάλυψη του Παπανδρέου, εκφράστηκε κι από τη Νέα Δημοκρατία το 2012 για να αποτραπεί η σύσταση επιτροπής που θα διερευνούσε τις ευθύνες για την προσφυγή στο μνημόνιο. http://www.newsbomb.gr/politikh/story/228275/anisyhia-papandreoy, πρόσβαση 29.06.2013
2. Αργότερα όλες αυτές οι κατηγορίες αποδείχτηκαν είτε εντελώς ψευδείς, είτε υπερβολικές. Σε κάθε περίπτωση φάνηκε να αδυνατούν να εξηγήσουν την κρίση.
3. tvxs.gr/node/120812, πρόσβαση, ό.π.
4.http://www.tovima.gr/politics/article/?aid=432155, πρόσβαση, ό.π., βλ. και υποσημείωση 1.
5. Αυτό συμβαίνει παρά τις διαβεβαιώσεις του πρωθυπουργού ότι ο σκοπός του είναι ‘να ενώσει όλους τους Έλληνες’.
6. http://www.protagon.gr/?i=protagon.el.article&id=25662, πρόσβαση, ό.π.
7. Όπως προκύπτει, για παράδειγμα, από την επιστολή-απάντηση στον Ν. Βαλαωρίτη.
Αυτό που προσδίδει κάποιο είδος διαφοροποίησης στην ελληνική στρατηγική διαχείρισης των ευθυνών της οικονομικής κρίσης δεν είναι βέβαια η καταγεγραμμένη προσπάθεια της πολιτικής ηγεσίας για αποποίηση ευθυνών. Ούτε καν η προσπάθεια απόκρυψης των ευθυνών του πολιτικοοικονομικού συστήματος που αυτή εκπροσωπεί. Είναι η απόδοση από την ηγεσία ευθυνών στους ίδιους τους πολίτες. Έχει πια γίνει φανερός πρώτα ο μεταβατικός στόχος καταμερισμού των ευθυνών της κρίσης (οι πολίτες να καταστούν συνυπεύθυνοι) αλλά κι ο τελικός που είναι η αντιστροφή των ευθυνών αυτών (οι πολίτες να καταστούν οι κυρίως, αν όχι καθόλα, υπεύθυνοι). Τελευταία φανερώνεται και μια ακόμα μορφή της στρατηγικής αυτής, η μορφή της στοχοποίησης ομάδων του πληθυσμού.
Στην Ελλάδα βέβαια, η στρατηγική της διαχείρισης ευθυνών δεν ξεκίνησε αμέσως. Η πολιτική ηγεσία φάνηκε να σαστίζει αρχικά μπροστά στη γενικευμένη οργή του πληθυσμού. Οι πρώτες σπασμωδικές δηλώσεις στα τέλη του 2009 και αρχές του 2010 για τα άδεια ταμεία που παρέδωσε η προηγούμενη κυβέρνηση και για τις ευθύνες της ΕΕ θα πρέπει ίσως να θεωρηθούν σαν μέρος της παλιάς-παραδοσιακής ρητορικής. Τέτοιου είδους ρητορική, στα πλαίσια της αμφισβήτησης του πολιτικού προσωπικού και του λόγου του, φάνηκε να μην βρίσκει πρόσφορο έδαφος. Τελικά, ενώ οι πολίτες ζητούσαν επιτακτικά την άμεση απόδοση ευθυνών στο πολιτικό προσωπικό και τους συνεργάτες του, ο Γ. Παπανδρέου δήλωνε πως δεν ήταν η κατάλληλη στιγμή για κάτι τέτοιο μιας και προείχε η σωτηρία της χώρας (1). Αυτές οι πρωταρχικές δηλώσεις Παπανδρέου θα πρέπει, με βάση τις δηλώσεις άλλων κυβερνητικών στελεχών από τότε μέχρι σήμερα, να θεωρηθούν ως το πρώτο στάδιο της στρατηγικής διαχείρισης ευθυνών. Στόχος δεν ήταν άλλος από το να κερδηθεί χρόνος για τον σχεδιασμό του επόμενου σταδίου.
Αυτό το δεύτερο, πιο μελετημένο στάδιο, φαίνεται να εφαρμόστηκε με το διάσιμο πλέον ‘μαζί τα φάγαμε’ του τότε αντιπροέδρου της κυβέρνησης, προς τα τέλη του 2010. Με τη δήλωση αυτή η πολιτική ηγεσία έδειχνε να αναγνωρίζει ένα μέρος των ευθυνών. Όμως, τα λόγια εκείνα του Θ. Πάγκαλου είχαν ξεκάθαρα κι άλλο ένα σκοπό: από τη μέρα εκείνη και μετά, και με την απαραίτητη συμπαράσταση πολλών ΜΜΕ, το βάρος της ευθύνης έπεφτε και στους πολίτες. Με δηλώσεις βουλευτών και με δημοσιεύματα στον τύπο άρχισε να εντατικοποιείται η προβολή στοιχείων με σκοπό την απόδειξη ύπαρξης υπεράριθμων δημόσιων υπάλληλων, μαϊμού συντάξεων, τεμπέληδων Ελλήνων κοκ (2).
Η επικοινωνιακή στρατηγική της πολιτικής ηγεσίας και των ΜΜΕ είχε δουλέψει αρκετά καλά. Ένα μεγάλο μέρος των πολιτών όχι μόνο αποδέχτηκε τις ευθύνες που του καταλόγιζαν αλλά και αναπαρήγαγε μια τέτοια ρητορική. Αργότερα, σ’ ένα τέτοιο εύφορο έδαφος ο Ευ. Βενιζέλος έσπειρε ένα νέο κομμάτι της στρατηγικής. Τον Φεβρουάριο του 2013, σε μια ομιλία του, ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ επεσήμαινε: ‘έχουμε ευθύνες, αλλά όχι τόσο μεγάλες όσο μας καταλόγισε ο ελληνικός λαός. (3) Έτσι, ενώ οι ευθύνες είχαν διαμοιραστεί πρώτα ισόποσα και γρήγορα δυσανάλογα στους πολίτες, ο Βενιζέλος τώρα φρόντιζε να ελαφρύνει κι άλλο τις ευθύνες της πολιτικής ηγεσίας.
Θα ήταν λάθος όμως να θεωρηθεί ότι τη στρατηγική αυτή της σταδιακής αποποίησης ευθυνών και της διανομής τους στους πολίτες την ανέπτυξε κι εφάρμοσε μόνο το ΠΑΣΟΚ. Αντίστοιχες διατυπώσεις έχουν εκφραστεί και από τον τωρινό πρωθυπουργό και από άλλα στελέχη των κυβερνήσεων της εποχής των μνημονίων (4). Και κάπως έτσι φτάσαμε στη πρόσφατη δήλωση του Α. Σαμαρά στο θέμα της ΕΡΤ. Σύμφωνα με αυτή τη δήλωση, τα λάθη του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ ήταν οι διορισμοί αλλά αυτοί ήταν κυρίως διορισμοί ανθρώπων της αριστεράς. Στην εντατική προσπάθεια της παράταξης του Α. Σαμαρά, της Ομάδας Αλήθειας της, και άλλων πρόθυμων στελεχών τής πρώην τρικομματικής να επιρρίψουν όλο και περισσότερες ευθύνες στην αριστερά (για την κρίση, για την παρεμπόδιση των μεταρρυθμίσεων, ακόμα και για την άνοδο των νεοναζί) οι ευθύνες της πολιτικής ηγεσίας της μεταπολίτευσης σταματούν νωρίς, εκεί που αρχίζουν οι ευθύνες της αριστεράς. Πλέον έχουμε να κάνουμε, κατά την ερμηνεία μας, με μία ακόμα εξέλιξη της στρατηγικής διαχείρισης ευθυνών η οποία εμπλουτίζεται με την παράλληλη αλλά και αλληλοσχετιζόμενη ρητορική της στοχοποίησης της αριστεράς. Ο Πρωθυπουργός βέβαια έχει από καιρό επενδύσει την πολιτική του επιβίωση στην καλλιέργεια και συγκομιδή αντι-αριστερών συναισθημάτων.
Συνεπώς, σεβόμενη το περιβάλλον δικομματικής πια συνεργασίας, η χθεσινή δήλωση του Α. Σαμαρά για ‘διορισμούς αριστερών’ είναι μεν διατυπωμένη στα πλαίσια της διαχείρισης ευθύνης από την πολιτική ηγεσία. Δεν θα πρέπει όμως να παραβλεφθεί πως η στρατηγική της διαχείρισης/αποποίησης ευθυνών έχει άμεσες επιρροές από, και προεκτάσεις προς, τη στρατηγική της πολύπλευρης ενεργοποίησης του κοινωνικού αυτοματισμού (5). Ταυτόχρονα, και πάντα μέσα στην εξελικτική της πορεία, η εν λόγω στρατηγική θρέφει πλέον, με τη βοήθεια πάντα των ΜΜΕ (6), τη νεογέννητη, Σαμαρικής προέλευσης (7), ρητορική της υπεύθυνης για την σημερινή κατάσταση ‘ιδεολογικής τρομοκρατίας της αριστεράς’.
1. Ενδιαφέρον έχει ότι η ίδια διατύπωση, προς κάλυψη του Παπανδρέου, εκφράστηκε κι από τη Νέα Δημοκρατία το 2012 για να αποτραπεί η σύσταση επιτροπής που θα διερευνούσε τις ευθύνες για την προσφυγή στο μνημόνιο. http://www.newsbomb.gr/politikh/story/228275/anisyhia-papandreoy, πρόσβαση 29.06.2013
2. Αργότερα όλες αυτές οι κατηγορίες αποδείχτηκαν είτε εντελώς ψευδείς, είτε υπερβολικές. Σε κάθε περίπτωση φάνηκε να αδυνατούν να εξηγήσουν την κρίση.
3. tvxs.gr/node/120812, πρόσβαση, ό.π.
4.http://www.tovima.gr/politics/article/?aid=432155, πρόσβαση, ό.π., βλ. και υποσημείωση 1.
5. Αυτό συμβαίνει παρά τις διαβεβαιώσεις του πρωθυπουργού ότι ο σκοπός του είναι ‘να ενώσει όλους τους Έλληνες’.
6. http://www.protagon.gr/?i=protagon.el.article&id=25662, πρόσβαση, ό.π.
7. Όπως προκύπτει, για παράδειγμα, από την επιστολή-απάντηση στον Ν. Βαλαωρίτη.
Φωτογραφία: Παναγιώτης Τζάμαρος/ FosPhotos
.jpg)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου