Του Βαγγέλη Προβιά, απο toportal.gr...
Καταρχήν ένα καραμπινάτο, τίμιο disclaimer. Γνωρίζω, διότι έχει τύχει να συνεργαστώ μαζί τους, τους ανθρώπους της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών του Ωνασείου που βρίσκονται πίσω από την υπερ-πολυσυζητημένη καμπάνια του "κατεβάσματος" του Καβάφη στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς και στον απλό μη εξοικειωμένο με το έργο του λαό που τα χρησιμοποιεί. Πρόκειται για ανθρώπους με εξαιρετικά μυαλά, δουλευταράδες, με όραμα και πείσμα, αίσθημα ευθύνης, υψηλή αισθητική και συνείδηση του ρόλου που μπορούν να παίξουν, χάρη στην γενναιοδωρία του Αριστοτέλη, στα καλλιτεχνικά - πολιτιστικά πράγματα της χώρας. Τους σέβομαι και τους εκτιμώ.
Δεύτερο disclaimer. Έχω υπάρξει ασεβής με τον Καβάφη. Και όχι μόνο μία φορά. Σε ένα blog που διατηρούσα έχω αποπειραθεί σύγχρονες μεταγραφές (τρομάρα μου) των γνωστών του ποιημάτων που, ομολογώ, ήταν από χυδαίες έως απαράδεκτες - αλλά πολύ αστείες κατά την ομολογία όσων τις διάβασαν.
Και τώρα, πάμε στο ψητό. Γνωρίζω το έργο του μεγάλου μας ποιητή. Δεν είμαι ειδικός με την ακαδημαϊκή έννοια, αλλά το γνωρίζω και μάλιστα καλά. Είναι ο αγαπημένος μου ποιητής, αυτός με τον οποίο έχω ασχοληθεί περισσότερο. Ίσως επειδή είναι ο πρώτος έτσι "ανοιχτά" ομοφυλόφιλος Έλληνας δημιουργός και μου μιλάει εκτός από την καρδιά και στο σώμα, ίσως επειδή το μυστήριο της ζωής του με συγκινεί, τον διάβασα και συνεχίζω να τον διαβάζω πολύ και συχνά. Για διασκέδαση με την πιο λαϊκή έννοια του όρου.
Η καμπάνια της Στέγης μου φάνηκε ντροπή. "Άσε μας ρε Προβιά" θα μου πεις και θα έχεις και δίκιο "εδώ ο κόσμος καίγεται, εδώ συνάνθρωποι μας μετράνε τα λεπτά του ευρώ στο super-market για να αγοράσουν λαχανικά, εδώ ακόμα σε κυβερνά ο Βενιζέλος, αυτό σου φάνηκε ντροπή"; Ε ναι, αυτό μου φάνηκε, τι να κάνω τώρα. Θα προσπαθήσω να εξηγήσω το γιατί:
Αν υπάρχει ένα πράγμα που μαθαίνουμε οι επίδοξοι λογοτέχνες στην μαθητεία μας είναι ότι η ποίηση είναι η αποθέωση της λεπτομέρειας. Του επίμονου κεντήματος. Αυτού που ματώνει τα μάτια σου. Ο ποιητής μπορεί να τραβιέται μήνες και να έχει καρφωμένο τον ποπό του πάνω στην καρέκλα για να βρει την σωστή λέξη, την συλλαβή με τον κατάλληλο φωνήεν - ήχο που θα ολοκληρώσει ένα στίχο. Πρέπει να κεντήσει τα νοήματα και τις συνδέσεις, να παίξει με τις ισορροπίες, τις εντάσεις και τις ησυχίες και, για να μην πολυλογώ, να αντλήσει από ένα τεράστιο πλήθος στοιχείων τα οποία με απέραντη υπομονή και με δοκιμές να συνθέσει ώστε να φτιάξει το ποίημα. ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ - πρόσεξε, όχι το στίχο, ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ.
το οποίο ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ δεν είναι μία συρραφή slogans και τσιτάτων. Το καλοφτιαγμένο ποίημα είναι ένα σύνολο πολύ, πολύ μεγαλύτερο του αθροίσματος των μερών του... Και που κανείς, αν θέλει να είναι τίμιος απέναντι στον ποιητή και στο έργο του οφείλει να το διαβάσει ως σύνολο. Όχι ως θραύσμα, όχι ως απόσπασμα. Στην ποίηση αποσπάσματα δεν υπάρχουν. Αλλιώς οδηγείς το ποίημα στο απόσπασμα. Χάνεις την ειρωνεία που μπορεί να είχε, την αμφισημία του. Το χάνεις το ίδιο.
Δεν μπορώ με τίποτε να φανταστώ πως ο Καβάφης με την αυστηρότητα και την "ξινίλα" για την οποία φημιζόταν θα δεχόταν ποτέ να "σπάσουν" τα ποιήματά του για να τα βάλουν σαν σλόγκαν πάνω σε λεωφορεία - δεν θα είχε ασφαλώς με τα οχήματα πρόβλημα, αλλά με την "θραύση" του έργου - Και για να είμαι ειλικρινής δεν θα ήθελα και κανέναν άλλο ποιητή να το δέχεται αυτό.
Ο οικοδεσπότης μας εδώ στο toportal.gr ο Άρης διαφωνεί βέβαια και αναρωτιέται "γιατί δεν είχαμε την ίδια αντίδραση με τα αποσπάσματα του Ελύτη, ή με τα λίγο ακόμα, να σηκωθούμε λίγο ψηλότερα;" που έχουν γίνει κούπα καφέ, αφίσα σε παιδικά δωμάτια, μάντρα του πρωθυπουργού μας. Λοιπόν, σε ότι αφορά εμένα και την κατανόηση την δική μου του έργου του Καβάφη αυτό που έχω να απαντήσω είναι ότι η ποίηση του Καβάφη περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη δεν μπορεί να "ελαττωθεί" σε αποσπάσματα. Γιατί; Μα διότι κατά κανόνα είναι ειρωνική, δηλώνει το αντίθετο από αυτό που λέει - και δεν λειτουργεί σε κενό. Όσο λιγότερη ιστορία, μυθολογία, λεπτομέρειες από την ζωή του ποιητή γνωρίζεις τόσο λιγότερα θα καταλάβεις το νόημα του ποιήματος. (Ok, ομολογώ πως ίσως αυτό το επιχείρημα να είναι απλώς αυξημένη ευαισθησία απέναντι στον ένα ποιητή και μειωμένη στον άλλο, δεν το αποκλείω... μπορούμε όμως να είμαστε αυξημένα ευαίσθητοι απέναντι σε κάτι, όχι; δεν δικάζουμε εδώ, την άποψή μας λέμε. Σκεφτόμαστε.)
Ειπώθηκε ακόμα ότι η πρωτοβουλία της Στέγης είχε σκοπό να φέρει την ποίηση στον απλό λαό. Και ότι όλοι εμείς που δεν ψωνίσαμε την πρωτοβουλία είμαστε ελιτιστές. Λυπάμαι, αλλά αυτά είναι προφάσεις εν αμαρτίαις. Για δύο λόγους. Αφ ενός διότι ο Καβάφης είναι, και από τη φύση του αλλά και εξαιτίας της δουλειάς που έχει γίνει πάνω στο έργο του απίστευτα προσβάσιμος ποιητής. Το μόνο που χρειάζεται για να τον απολαύσεις... είναι να γνωρίζεις ανάγνωση. Είμαι κάθετος σε αυτό, λυπάμαι, ξανά το λέω. Δεν μπορώ να φανταστώ άνθρωπο να χρειάζεται "λιπαντικό" για να τον γνωρίσει τον Αλεξανδρινό. Και τέλος πάντων εκείνον που μπορώ να φανταστώ να πρέπει να του το φέρουμε γλυκά το να διαβάσει Καβάφη ε είμαι σίγουρος ότι ένα θραύσμα πάνω σε ένα λεωφορείο δεν θα τον πείσει να τον ανακαλύψει. Επίσης, δεν μπορώ να φανταστώ έναν άνθρωπο που δεν έχει 5 λεπτά να διαβάσει τις 14, 16, 25, 30 αράδες που είναι όλες και όλες τα περισσότερα από τα ποιήματα του Κωνσταντίνου (μμμ τρομάρα μου, πέρασα να του μιλώ και στον ενικό....).
Η ποίηση είναι μυσταγωγία. Η ποίηση είναι αφοσίωση. Η ποίηση είναι μακροχρόνια παρουσία. Η εποχή μας δεν πάσχει από ερεθίσματα, από εμβάθυνση πάσχει. Τα quotes δεν μπορούν να σηκώσουν τη ευλογία που φέρνει η ποίηση στην ζωή μας. Τα ποιήματα όπως και να το κάνουμε δεν φτιάχτηκαν για να γίνονται οικεία μέσα από γρήγορα μοντάζ, από ένα λεωφορείο που περνά στο βάθος του δρόμου, από την φευγαλέα εικόνα μίας στάσης που προσπέρασες. Εντάξει, το καταλαβαίνω, δεν μας αρέσει όλο αυτό εμάς των ρηχών και fast moving παιδιών των ήντερνετς... αλλά έτσι είναι. Εγώ τουλάχιστον κρίνοντας από τον εαυτό μου θέλω 5 λεπτά για να διαβάσω το Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον... και μετά 3 με 5 ώρες για να ΞΕΚΙΝΗΣΩ μόνο να το "βιώνω", να το καταλαβαίνω, να το νιώθω. Και αυτό ισχύει κάθε φορά που το διαβάζω. Κάθε μία από τις εκατοντάδες...
Είναι και άλλα που θα ήθελα να αναλύσω... Για παράδειγμα δεν καταλαβαίνω το γιατί "θάβεται" (όχι μόνο στην συγκεκριμένη πρωτοβουλία, γενικά το βλέπω τα τελευταία χρόνια) επιμελώς η έντονη ομοφυλοφιλική του υπόσταση; γιατί μέσα στους στίχους που επελέγησαν δεν υπήρξε ούτε ένας με σαφήνεια ερωτικός; Ακόμα, και για να μιλήσω ως έμπειρος επαγγελματίας της επικοινωνίας, πως ξέφυγε στους υπερταλαντούχους ανθρώπους που σχεδίασαν και ενέκριναν την εικαστική ταυτότητα της εκστρατείας το ότι δεν έχει απολύτως καμμία σχέση με το πνεύμα, τον τόνο φωνής, την αίσθηση της ποίησης του Καβάφη; Μμμμ.... μήπως θα έπρεπε να εξοικειωθούν αλλιώς και βαθύτερα με τα έργα του;
Ναι, ομολογώ - ίσως είναι και λίγο ρηχή η "κριτική" μου - ή έστω κάποιες πτυχές της. Αυτά όμως όπως και οι εξαιρετικά αστείες τρολιές που είδαμε στα ίντερνετς συμβαίνουν όταν ένας φορέας με τις προθέσεις και την ευγενική φιλοδοξία της Στέγης προσεγγίζει ρηχά (κατά την ταπεινή μου άποψη) ένα τόσο βαθύ και ουσιαστικό κεφάλαιο της πολιτιστικής μας ιστορίας, την ποίηση του Καβάφη.
Τελειώνοντας, μία γενική παρατήρηση. Ο Καβάφης δεν είναι μοντέρνος ποιητής. Ο Καβάφης είναι διαχρονικός. Μεγάλη η διαφορά των δύο εννοιών. Το ότι δεν είναι μοντέρνος δεν είναι ασφαλώς πρόβλημα του Καβάφη αλλά της εποχής μας που είναι απομακρυσμένη από τις ιδέες, την ζωή του, την νοοτροπία και την σκέψη του. Αυτό που χρειάζεται δεν είναι να φέρουμε τον Καβάφη στην όλο σύγχυση μοντερνίλα των καιρών μας. Ο καιρός μας είναι που οφείλει για το καλό όλων μας να πάει στην διαχρονικότητα του Καβάφη. Και σίγουρα αυτό δεν γίνεται με θραύσματα του απίστευτα σπουδαίου, μέχρι συγκίνησης έργου του.
Εγώ εν τω μεταξύ, για να τελειώσω με μία ανάλαφρη νότα να πω ότι χαίρομαι που επιτέλους μετά από καιρό κάποιοι από εμάς διαφωνούμε και πλακωνόμαστε με αφορμή την τέχνη - και τώρα σας αφήνω, πάω να πετάξω μελιτζάνες από το παράθυρό μου στους περαστικούς για να τους εξοικειώσω με το μουσακά της θείας μου, τον υπέροχο!
με αγάπη, πάντα
Δεύτερο disclaimer. Έχω υπάρξει ασεβής με τον Καβάφη. Και όχι μόνο μία φορά. Σε ένα blog που διατηρούσα έχω αποπειραθεί σύγχρονες μεταγραφές (τρομάρα μου) των γνωστών του ποιημάτων που, ομολογώ, ήταν από χυδαίες έως απαράδεκτες - αλλά πολύ αστείες κατά την ομολογία όσων τις διάβασαν.
Και τώρα, πάμε στο ψητό. Γνωρίζω το έργο του μεγάλου μας ποιητή. Δεν είμαι ειδικός με την ακαδημαϊκή έννοια, αλλά το γνωρίζω και μάλιστα καλά. Είναι ο αγαπημένος μου ποιητής, αυτός με τον οποίο έχω ασχοληθεί περισσότερο. Ίσως επειδή είναι ο πρώτος έτσι "ανοιχτά" ομοφυλόφιλος Έλληνας δημιουργός και μου μιλάει εκτός από την καρδιά και στο σώμα, ίσως επειδή το μυστήριο της ζωής του με συγκινεί, τον διάβασα και συνεχίζω να τον διαβάζω πολύ και συχνά. Για διασκέδαση με την πιο λαϊκή έννοια του όρου.
Η καμπάνια της Στέγης μου φάνηκε ντροπή. "Άσε μας ρε Προβιά" θα μου πεις και θα έχεις και δίκιο "εδώ ο κόσμος καίγεται, εδώ συνάνθρωποι μας μετράνε τα λεπτά του ευρώ στο super-market για να αγοράσουν λαχανικά, εδώ ακόμα σε κυβερνά ο Βενιζέλος, αυτό σου φάνηκε ντροπή"; Ε ναι, αυτό μου φάνηκε, τι να κάνω τώρα. Θα προσπαθήσω να εξηγήσω το γιατί:
Αν υπάρχει ένα πράγμα που μαθαίνουμε οι επίδοξοι λογοτέχνες στην μαθητεία μας είναι ότι η ποίηση είναι η αποθέωση της λεπτομέρειας. Του επίμονου κεντήματος. Αυτού που ματώνει τα μάτια σου. Ο ποιητής μπορεί να τραβιέται μήνες και να έχει καρφωμένο τον ποπό του πάνω στην καρέκλα για να βρει την σωστή λέξη, την συλλαβή με τον κατάλληλο φωνήεν - ήχο που θα ολοκληρώσει ένα στίχο. Πρέπει να κεντήσει τα νοήματα και τις συνδέσεις, να παίξει με τις ισορροπίες, τις εντάσεις και τις ησυχίες και, για να μην πολυλογώ, να αντλήσει από ένα τεράστιο πλήθος στοιχείων τα οποία με απέραντη υπομονή και με δοκιμές να συνθέσει ώστε να φτιάξει το ποίημα. ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ - πρόσεξε, όχι το στίχο, ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ.
το οποίο ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ δεν είναι μία συρραφή slogans και τσιτάτων. Το καλοφτιαγμένο ποίημα είναι ένα σύνολο πολύ, πολύ μεγαλύτερο του αθροίσματος των μερών του... Και που κανείς, αν θέλει να είναι τίμιος απέναντι στον ποιητή και στο έργο του οφείλει να το διαβάσει ως σύνολο. Όχι ως θραύσμα, όχι ως απόσπασμα. Στην ποίηση αποσπάσματα δεν υπάρχουν. Αλλιώς οδηγείς το ποίημα στο απόσπασμα. Χάνεις την ειρωνεία που μπορεί να είχε, την αμφισημία του. Το χάνεις το ίδιο.
Δεν μπορώ με τίποτε να φανταστώ πως ο Καβάφης με την αυστηρότητα και την "ξινίλα" για την οποία φημιζόταν θα δεχόταν ποτέ να "σπάσουν" τα ποιήματά του για να τα βάλουν σαν σλόγκαν πάνω σε λεωφορεία - δεν θα είχε ασφαλώς με τα οχήματα πρόβλημα, αλλά με την "θραύση" του έργου - Και για να είμαι ειλικρινής δεν θα ήθελα και κανέναν άλλο ποιητή να το δέχεται αυτό.
Ο οικοδεσπότης μας εδώ στο toportal.gr ο Άρης διαφωνεί βέβαια και αναρωτιέται "γιατί δεν είχαμε την ίδια αντίδραση με τα αποσπάσματα του Ελύτη, ή με τα λίγο ακόμα, να σηκωθούμε λίγο ψηλότερα;" που έχουν γίνει κούπα καφέ, αφίσα σε παιδικά δωμάτια, μάντρα του πρωθυπουργού μας. Λοιπόν, σε ότι αφορά εμένα και την κατανόηση την δική μου του έργου του Καβάφη αυτό που έχω να απαντήσω είναι ότι η ποίηση του Καβάφη περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη δεν μπορεί να "ελαττωθεί" σε αποσπάσματα. Γιατί; Μα διότι κατά κανόνα είναι ειρωνική, δηλώνει το αντίθετο από αυτό που λέει - και δεν λειτουργεί σε κενό. Όσο λιγότερη ιστορία, μυθολογία, λεπτομέρειες από την ζωή του ποιητή γνωρίζεις τόσο λιγότερα θα καταλάβεις το νόημα του ποιήματος. (Ok, ομολογώ πως ίσως αυτό το επιχείρημα να είναι απλώς αυξημένη ευαισθησία απέναντι στον ένα ποιητή και μειωμένη στον άλλο, δεν το αποκλείω... μπορούμε όμως να είμαστε αυξημένα ευαίσθητοι απέναντι σε κάτι, όχι; δεν δικάζουμε εδώ, την άποψή μας λέμε. Σκεφτόμαστε.)
Ειπώθηκε ακόμα ότι η πρωτοβουλία της Στέγης είχε σκοπό να φέρει την ποίηση στον απλό λαό. Και ότι όλοι εμείς που δεν ψωνίσαμε την πρωτοβουλία είμαστε ελιτιστές. Λυπάμαι, αλλά αυτά είναι προφάσεις εν αμαρτίαις. Για δύο λόγους. Αφ ενός διότι ο Καβάφης είναι, και από τη φύση του αλλά και εξαιτίας της δουλειάς που έχει γίνει πάνω στο έργο του απίστευτα προσβάσιμος ποιητής. Το μόνο που χρειάζεται για να τον απολαύσεις... είναι να γνωρίζεις ανάγνωση. Είμαι κάθετος σε αυτό, λυπάμαι, ξανά το λέω. Δεν μπορώ να φανταστώ άνθρωπο να χρειάζεται "λιπαντικό" για να τον γνωρίσει τον Αλεξανδρινό. Και τέλος πάντων εκείνον που μπορώ να φανταστώ να πρέπει να του το φέρουμε γλυκά το να διαβάσει Καβάφη ε είμαι σίγουρος ότι ένα θραύσμα πάνω σε ένα λεωφορείο δεν θα τον πείσει να τον ανακαλύψει. Επίσης, δεν μπορώ να φανταστώ έναν άνθρωπο που δεν έχει 5 λεπτά να διαβάσει τις 14, 16, 25, 30 αράδες που είναι όλες και όλες τα περισσότερα από τα ποιήματα του Κωνσταντίνου (μμμ τρομάρα μου, πέρασα να του μιλώ και στον ενικό....).
Η ποίηση είναι μυσταγωγία. Η ποίηση είναι αφοσίωση. Η ποίηση είναι μακροχρόνια παρουσία. Η εποχή μας δεν πάσχει από ερεθίσματα, από εμβάθυνση πάσχει. Τα quotes δεν μπορούν να σηκώσουν τη ευλογία που φέρνει η ποίηση στην ζωή μας. Τα ποιήματα όπως και να το κάνουμε δεν φτιάχτηκαν για να γίνονται οικεία μέσα από γρήγορα μοντάζ, από ένα λεωφορείο που περνά στο βάθος του δρόμου, από την φευγαλέα εικόνα μίας στάσης που προσπέρασες. Εντάξει, το καταλαβαίνω, δεν μας αρέσει όλο αυτό εμάς των ρηχών και fast moving παιδιών των ήντερνετς... αλλά έτσι είναι. Εγώ τουλάχιστον κρίνοντας από τον εαυτό μου θέλω 5 λεπτά για να διαβάσω το Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον... και μετά 3 με 5 ώρες για να ΞΕΚΙΝΗΣΩ μόνο να το "βιώνω", να το καταλαβαίνω, να το νιώθω. Και αυτό ισχύει κάθε φορά που το διαβάζω. Κάθε μία από τις εκατοντάδες...
Είναι και άλλα που θα ήθελα να αναλύσω... Για παράδειγμα δεν καταλαβαίνω το γιατί "θάβεται" (όχι μόνο στην συγκεκριμένη πρωτοβουλία, γενικά το βλέπω τα τελευταία χρόνια) επιμελώς η έντονη ομοφυλοφιλική του υπόσταση; γιατί μέσα στους στίχους που επελέγησαν δεν υπήρξε ούτε ένας με σαφήνεια ερωτικός; Ακόμα, και για να μιλήσω ως έμπειρος επαγγελματίας της επικοινωνίας, πως ξέφυγε στους υπερταλαντούχους ανθρώπους που σχεδίασαν και ενέκριναν την εικαστική ταυτότητα της εκστρατείας το ότι δεν έχει απολύτως καμμία σχέση με το πνεύμα, τον τόνο φωνής, την αίσθηση της ποίησης του Καβάφη; Μμμμ.... μήπως θα έπρεπε να εξοικειωθούν αλλιώς και βαθύτερα με τα έργα του;
Ναι, ομολογώ - ίσως είναι και λίγο ρηχή η "κριτική" μου - ή έστω κάποιες πτυχές της. Αυτά όμως όπως και οι εξαιρετικά αστείες τρολιές που είδαμε στα ίντερνετς συμβαίνουν όταν ένας φορέας με τις προθέσεις και την ευγενική φιλοδοξία της Στέγης προσεγγίζει ρηχά (κατά την ταπεινή μου άποψη) ένα τόσο βαθύ και ουσιαστικό κεφάλαιο της πολιτιστικής μας ιστορίας, την ποίηση του Καβάφη.
Τελειώνοντας, μία γενική παρατήρηση. Ο Καβάφης δεν είναι μοντέρνος ποιητής. Ο Καβάφης είναι διαχρονικός. Μεγάλη η διαφορά των δύο εννοιών. Το ότι δεν είναι μοντέρνος δεν είναι ασφαλώς πρόβλημα του Καβάφη αλλά της εποχής μας που είναι απομακρυσμένη από τις ιδέες, την ζωή του, την νοοτροπία και την σκέψη του. Αυτό που χρειάζεται δεν είναι να φέρουμε τον Καβάφη στην όλο σύγχυση μοντερνίλα των καιρών μας. Ο καιρός μας είναι που οφείλει για το καλό όλων μας να πάει στην διαχρονικότητα του Καβάφη. Και σίγουρα αυτό δεν γίνεται με θραύσματα του απίστευτα σπουδαίου, μέχρι συγκίνησης έργου του.
Εγώ εν τω μεταξύ, για να τελειώσω με μία ανάλαφρη νότα να πω ότι χαίρομαι που επιτέλους μετά από καιρό κάποιοι από εμάς διαφωνούμε και πλακωνόμαστε με αφορμή την τέχνη - και τώρα σας αφήνω, πάω να πετάξω μελιτζάνες από το παράθυρό μου στους περαστικούς για να τους εξοικειώσω με το μουσακά της θείας μου, τον υπέροχο!
με αγάπη, πάντα
.webp)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου