Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία...
Ο συμπαθητικός κυριούλης της φωτογραφίας είναι ο Χανς-Γιόακιμ Φούχτελ, υφυπουργός της γερμανικής κυβέρνησης που ορίστηκε υπεύθυνος για… θέματα Ελλάδας. Μοιραίο ήταν το επώνυμο του κ. Φούχτελ να δώσει λαβή για όχι λίγα πνευματώδη (ή και λιγότερο πνευματώδη· ούτε το όνομά του δεν κατάφερε να γράψει σωστά ο Πρετεντέρης!) σχόλια, ενώ λίγο νωρίτερα σχόλια είχε προκαλέσει και το επώνυμο του άλλου Γερμανού ανθύπατ… αξιωματούχου, του κ. Χορστ Ράιχενμπαχ, που είχε θυμίσει σε κάποιους το Ράιχ.
Βέβαια, αυτά είναι για να γελάμε, αν και μπορώ να φανταστώ κάποιες ακραίες περιπτώσεις όπου το όνομα ενός αξιωματούχου ή και κοινού θνητού θα θεωρηθεί εμπόδιο για την ανάληψη δραστηριότητας σε ξένη χώρα· για παράδειγμα, αν είναι αληθινό και όχι απλώς μπεντροβάτο ένα ανέκδοτο που μου έλεγε ο παππούς μου, τον καιρό των τελευταίων σουλτάνων είχε ακυρωθεί ο διορισμός κάποιου Γερμανού ονόματι Μποκ ως πρέσβη ή στρατιωτικού συμβούλου στην Υψηλή Πύλη, διότι bok στα τούρκικα είναι η λέξη του Καμπρόν. Κάποιοι μάλιστα λένε ότι για ανάλογους λόγους δεν προχώρησε η μεταγραφή του ποδοσφαιριστή Μουνίτις σε ελληνική ομάδα.
Ο κύριος Φούχτελ προκαλεί χαμόγελο επειδή αφενός το επώνυμό του θυμίζει τα στερεοτυπικά γερμανοπρεπή φλάχτεν φλούχτεν αουγκεντάλερ νιξ φερστέεν και τα παρόμοια και αφετέρου επειδή παραπέμπει στις φούχτες -ή τις χούφτες, διότι το ουσιαστικό αυτό είναι μια από τις όχι λίγες διτυπίες που έχουμε με αντιμετάθεση συμφώνων.
Είπα «όχι λίγες» διτυπίες, αλλά πέρα από τη χούφτα/φούχτα δεν μου έρχονται και τόσο πολλές στο νου· υπάρχει βέβαια ο φαλακρός/καραφλός, υπάρχει και το σκεπάρνι/σκερπάνι, αλλά οι άλλες διτυπίες που μπορώ να σκεφτώ αυτή τη στιγμή αφορούν σπάνιες λέξεις, όπως το σαρμάκο/σαμάρκο ή το αρχαίο φαιλόνης/φαινόλης (απ’ όπου το φαιλόνιο των ιερωμένων). Για να μη γίνουμε ρεζίλι λοιπόν, αν σκεφτείτε καμιάν άλλη διτυπία με αντιμετάθεση, γράφτε την σας παρακαλώ στα σχόλια.
Στις διτυπίες συνήθως ο ένας τύπος είναι αρκετά πιο συχνός από τον άλλο. Λέμε φούχτα και χούφτα, αλλά δεν είναι εξίσου διαδεδομένοι οι δυο τύποι, η χούφτα είναι πολύ συχνότερη από τη φούχτα, και ακόμα περισσότερο τα παράγωγά της (χουφτίτσα, χουφτώνω· το φουχτώνω είναι πολύ σπάνιο). Το περίεργο είναι πως ο αρχικός τύπος είναι η φούχτα, που είναι μεσαιωνικός, πιθανώς από ρήμα *φουχτίζω που υποθέτουν οι φιλόλογοι πως υπήρξε ως παράγωγο του πυκτίζω/πυκτεύω, διότι στα αρχαία πύκτης ήταν ο πυγμάχος, πυγμή η γροθιά, άλλωστε έχουμε και το πυξ λαξ· οπότε ο αρχικός τύπος υποχώρησε και σήμερα επικρατεί ο αντιμεταθεμένος τύπος.
Η χούφτα/φούχτα έχει την περίεργη ιδιότητα να συμμετέχει σε φράσεις που δηλώνουν και την αφθονία αλλά και τη σπανιότητα. Λέμε «με τις χούφτες» για να δηλώσουμε κάτι που γίνεται αφειδώλευτα: ξοδεύει τα λεφτά με τις χούφτες· παίρνει αντιβιοτικά με τις χούφτες. Πιο λαϊκά λέμε «με τη σέσουλα». Από την άλλη, το «μια φούχτα» δηλώνει την πολύ μικρή ποσότητα: μια χούφτα στρατιώτες… συνηθισμένο κλισέ για περιγραφές μάχης, ενώ ο ευρηματικός (ήδη στα αγγλικά) τίτλος «Για μια χούφτα δολάρια» έχει δώσει αμέτρητες παραλλαγές. Αν θέλει να το κάνει πιο λόγιο ο κλισεδιάρης λέει «μια δράκα» (γενναίοι στρατιώτες, όχι δολάρια).
Η χούφτα έχει και σεξουαλικά υπονοούμενα, είτε επειδή χούφτας λέγεται για ευνόητους λόγους ο μαλάκας (στην οικογενειακή μας μυθολογία έχουμε και τη Χουφτού, τη στρίγγλα γυναίκα ενός τέτοιου), είτε από το ρήμα χουφτώνω και την πασίγνωστη ατάκα «χούφτωσ’ την» του Παπαγιαννόπουλου προς τον πλεϊμπόη Κωσταντάρα στο Κάτι κουρασμένα παλικάρια
Από τη χούφτα ίσως είναι και το χούφταλο, ίσως όμως και όχι, οπότε ας το προσπεράσουμε. Φούχταλο πάντως δεν υπάρχει, και σε κάθε περίπτωση ο συμπαθητικός κύριος Φούχτελ είναι ακόμα στο άνθος της ηλικίας του, ούτε εξήντα χρονών όπως λέει το βιογραφικό σημείωμα στον ιστότοπό του, τζόβενο με ορισμένα μέτρα.
Ωστόσο, για να γυρίσουμε στην ετυμολογία, ενώ αρκετοί σχολίασαν την ηχητικήν ομοιότητα του Χανς Γιόακιμ Φούχτελ με τη φούχτα (ένα ωραίο σχόλιο του Δαεμάνου από τη Λεξιλογία: Χάν’ς κι τ’ αβγά κι τα πασχάλια ιδώ, Γιόακιμ, με τον προϋπολογισμό στη Φούχτελ θα μείν’ς), η ετυμολογία ωστόσο του ονόματος Φούχτελ έμεινε ασχολίαστη και μόνο η φίλη Μαρία την υπαινίχθηκε προχτές σε ένα σχόλιο, όταν είπε ότι το επώνυμο Φούχτελ είναι το αντίστοιχο του ελληνικού Ευταξίας ή του τουρκογενούς Τερμπιές.
Διότι, όσο και να μην πιστεύουμε τον ετυμολογικό προκαθορισμό, η ετυμολογία του ονόματος Fuchtel είναι σημαδιακή. Στα γερμανικά Fuchtel είναι το πλατύ σπαθί, και στο στρατό Fuchtel ονομάστηκε τα παλιά τα χρόνια το χτύπημα με το πλατύ μέρος του σπαθιού, που αποτελούσε συνηθισμένη μορφή τιμωρίας των απείθαρχων στρατιωτών (πονούσε πολύ αλλά δεν άφηνε πληγές). Έτσι, σταδιακά η λέξη Fuchtel έφτασε να σημαίνει την αυστηρή πειθαρχία, η δε έκφραση jemanden unter der Fuchtel haben σημαίνει «έχω κάποιον υπό τον απόλυτο έλεγχό μου, του έχω βάλει τα δυο πόδια σ’ ένα παπούτσι» (to have someone under one’s thumb, στα αγγλικά).
Συναφής και η έκφραση unter jemandes Fuchtel stehen (βρίσκομαι υπό τον ζυγό κάποιου, στην απόλυτη εξουσία του). Και δεν μπόρεσα να αντισταθώ στον πειρασμό (και τα γράφω αυτά ενώ αρχίζει η σύνοδος κορυφής των Βρυξελλών) να σκεφτώ ότι Griechenland unter Merkels Fuchtel steht, και ας με διορθώσουν οι γερμανομαθείς αν δεν είναι γραμματικά σωστή η έκφραση, που μου φαίνεται καλό αν και ελαφρώς ανατριχιαστικό λογοπαίγνιο: η Ελλάδα βρίσκεται υπό τον ζυγό/Φούχτελ της Μέρκελ. (Λέτε να έπαιξε το επώνυμο ρόλο στον διορισμό του;)
Ευτυχώς όμως δεν υπάρχει ετυμολογικός προκαθορισμός· υπό τον ζυγό της Γερμανίας θα βρισκόμασταν έτσι κι αλλιώς, είτε Φούχτελ λεγόταν ο αρμόδιος αξιωματούχος, είτε Ράιχενμπαχ, είτε Ρέσλερ, ακόμα και Αουγκεντάλερ.
ΥΓ Επειδή μας διαβάζουν και νεότεροι, και μη ποδοσφαιρόφιλοι: ο Κλάους Αουγκεντάλερ ήταν σέντερ μπακ της Μπάγερν για πολλά χρόνια, σε όλα τα 80ζ και στις αρχές των 90ζ. Στα φοιτητικά μου χρόνια, όταν κάποιος ήθελε να μιλήσει ψευτογερμανικά, μετά το καπούτ, το φερστέεν και το φλούχτεν, θα πέταγε κι ένα Αουγκεντάλερ. Βλέπω μάλιστα ότι γκουγκλίζεται η χρήση αυτή.
Ο συμπαθητικός κυριούλης της φωτογραφίας είναι ο Χανς-Γιόακιμ Φούχτελ, υφυπουργός της γερμανικής κυβέρνησης που ορίστηκε υπεύθυνος για… θέματα Ελλάδας. Μοιραίο ήταν το επώνυμο του κ. Φούχτελ να δώσει λαβή για όχι λίγα πνευματώδη (ή και λιγότερο πνευματώδη· ούτε το όνομά του δεν κατάφερε να γράψει σωστά ο Πρετεντέρης!) σχόλια, ενώ λίγο νωρίτερα σχόλια είχε προκαλέσει και το επώνυμο του άλλου Γερμανού ανθύπατ… αξιωματούχου, του κ. Χορστ Ράιχενμπαχ, που είχε θυμίσει σε κάποιους το Ράιχ.Βέβαια, αυτά είναι για να γελάμε, αν και μπορώ να φανταστώ κάποιες ακραίες περιπτώσεις όπου το όνομα ενός αξιωματούχου ή και κοινού θνητού θα θεωρηθεί εμπόδιο για την ανάληψη δραστηριότητας σε ξένη χώρα· για παράδειγμα, αν είναι αληθινό και όχι απλώς μπεντροβάτο ένα ανέκδοτο που μου έλεγε ο παππούς μου, τον καιρό των τελευταίων σουλτάνων είχε ακυρωθεί ο διορισμός κάποιου Γερμανού ονόματι Μποκ ως πρέσβη ή στρατιωτικού συμβούλου στην Υψηλή Πύλη, διότι bok στα τούρκικα είναι η λέξη του Καμπρόν. Κάποιοι μάλιστα λένε ότι για ανάλογους λόγους δεν προχώρησε η μεταγραφή του ποδοσφαιριστή Μουνίτις σε ελληνική ομάδα.
Ο κύριος Φούχτελ προκαλεί χαμόγελο επειδή αφενός το επώνυμό του θυμίζει τα στερεοτυπικά γερμανοπρεπή φλάχτεν φλούχτεν αουγκεντάλερ νιξ φερστέεν και τα παρόμοια και αφετέρου επειδή παραπέμπει στις φούχτες -ή τις χούφτες, διότι το ουσιαστικό αυτό είναι μια από τις όχι λίγες διτυπίες που έχουμε με αντιμετάθεση συμφώνων.
Είπα «όχι λίγες» διτυπίες, αλλά πέρα από τη χούφτα/φούχτα δεν μου έρχονται και τόσο πολλές στο νου· υπάρχει βέβαια ο φαλακρός/καραφλός, υπάρχει και το σκεπάρνι/σκερπάνι, αλλά οι άλλες διτυπίες που μπορώ να σκεφτώ αυτή τη στιγμή αφορούν σπάνιες λέξεις, όπως το σαρμάκο/σαμάρκο ή το αρχαίο φαιλόνης/φαινόλης (απ’ όπου το φαιλόνιο των ιερωμένων). Για να μη γίνουμε ρεζίλι λοιπόν, αν σκεφτείτε καμιάν άλλη διτυπία με αντιμετάθεση, γράφτε την σας παρακαλώ στα σχόλια.
Στις διτυπίες συνήθως ο ένας τύπος είναι αρκετά πιο συχνός από τον άλλο. Λέμε φούχτα και χούφτα, αλλά δεν είναι εξίσου διαδεδομένοι οι δυο τύποι, η χούφτα είναι πολύ συχνότερη από τη φούχτα, και ακόμα περισσότερο τα παράγωγά της (χουφτίτσα, χουφτώνω· το φουχτώνω είναι πολύ σπάνιο). Το περίεργο είναι πως ο αρχικός τύπος είναι η φούχτα, που είναι μεσαιωνικός, πιθανώς από ρήμα *φουχτίζω που υποθέτουν οι φιλόλογοι πως υπήρξε ως παράγωγο του πυκτίζω/πυκτεύω, διότι στα αρχαία πύκτης ήταν ο πυγμάχος, πυγμή η γροθιά, άλλωστε έχουμε και το πυξ λαξ· οπότε ο αρχικός τύπος υποχώρησε και σήμερα επικρατεί ο αντιμεταθεμένος τύπος.
Η χούφτα/φούχτα έχει την περίεργη ιδιότητα να συμμετέχει σε φράσεις που δηλώνουν και την αφθονία αλλά και τη σπανιότητα. Λέμε «με τις χούφτες» για να δηλώσουμε κάτι που γίνεται αφειδώλευτα: ξοδεύει τα λεφτά με τις χούφτες· παίρνει αντιβιοτικά με τις χούφτες. Πιο λαϊκά λέμε «με τη σέσουλα». Από την άλλη, το «μια φούχτα» δηλώνει την πολύ μικρή ποσότητα: μια χούφτα στρατιώτες… συνηθισμένο κλισέ για περιγραφές μάχης, ενώ ο ευρηματικός (ήδη στα αγγλικά) τίτλος «Για μια χούφτα δολάρια» έχει δώσει αμέτρητες παραλλαγές. Αν θέλει να το κάνει πιο λόγιο ο κλισεδιάρης λέει «μια δράκα» (γενναίοι στρατιώτες, όχι δολάρια).
Η χούφτα έχει και σεξουαλικά υπονοούμενα, είτε επειδή χούφτας λέγεται για ευνόητους λόγους ο μαλάκας (στην οικογενειακή μας μυθολογία έχουμε και τη Χουφτού, τη στρίγγλα γυναίκα ενός τέτοιου), είτε από το ρήμα χουφτώνω και την πασίγνωστη ατάκα «χούφτωσ’ την» του Παπαγιαννόπουλου προς τον πλεϊμπόη Κωσταντάρα στο Κάτι κουρασμένα παλικάρια
Από τη χούφτα ίσως είναι και το χούφταλο, ίσως όμως και όχι, οπότε ας το προσπεράσουμε. Φούχταλο πάντως δεν υπάρχει, και σε κάθε περίπτωση ο συμπαθητικός κύριος Φούχτελ είναι ακόμα στο άνθος της ηλικίας του, ούτε εξήντα χρονών όπως λέει το βιογραφικό σημείωμα στον ιστότοπό του, τζόβενο με ορισμένα μέτρα.
Ωστόσο, για να γυρίσουμε στην ετυμολογία, ενώ αρκετοί σχολίασαν την ηχητικήν ομοιότητα του Χανς Γιόακιμ Φούχτελ με τη φούχτα (ένα ωραίο σχόλιο του Δαεμάνου από τη Λεξιλογία: Χάν’ς κι τ’ αβγά κι τα πασχάλια ιδώ, Γιόακιμ, με τον προϋπολογισμό στη Φούχτελ θα μείν’ς), η ετυμολογία ωστόσο του ονόματος Φούχτελ έμεινε ασχολίαστη και μόνο η φίλη Μαρία την υπαινίχθηκε προχτές σε ένα σχόλιο, όταν είπε ότι το επώνυμο Φούχτελ είναι το αντίστοιχο του ελληνικού Ευταξίας ή του τουρκογενούς Τερμπιές.
Διότι, όσο και να μην πιστεύουμε τον ετυμολογικό προκαθορισμό, η ετυμολογία του ονόματος Fuchtel είναι σημαδιακή. Στα γερμανικά Fuchtel είναι το πλατύ σπαθί, και στο στρατό Fuchtel ονομάστηκε τα παλιά τα χρόνια το χτύπημα με το πλατύ μέρος του σπαθιού, που αποτελούσε συνηθισμένη μορφή τιμωρίας των απείθαρχων στρατιωτών (πονούσε πολύ αλλά δεν άφηνε πληγές). Έτσι, σταδιακά η λέξη Fuchtel έφτασε να σημαίνει την αυστηρή πειθαρχία, η δε έκφραση jemanden unter der Fuchtel haben σημαίνει «έχω κάποιον υπό τον απόλυτο έλεγχό μου, του έχω βάλει τα δυο πόδια σ’ ένα παπούτσι» (to have someone under one’s thumb, στα αγγλικά).
Συναφής και η έκφραση unter jemandes Fuchtel stehen (βρίσκομαι υπό τον ζυγό κάποιου, στην απόλυτη εξουσία του). Και δεν μπόρεσα να αντισταθώ στον πειρασμό (και τα γράφω αυτά ενώ αρχίζει η σύνοδος κορυφής των Βρυξελλών) να σκεφτώ ότι Griechenland unter Merkels Fuchtel steht, και ας με διορθώσουν οι γερμανομαθείς αν δεν είναι γραμματικά σωστή η έκφραση, που μου φαίνεται καλό αν και ελαφρώς ανατριχιαστικό λογοπαίγνιο: η Ελλάδα βρίσκεται υπό τον ζυγό/Φούχτελ της Μέρκελ. (Λέτε να έπαιξε το επώνυμο ρόλο στον διορισμό του;)
Ευτυχώς όμως δεν υπάρχει ετυμολογικός προκαθορισμός· υπό τον ζυγό της Γερμανίας θα βρισκόμασταν έτσι κι αλλιώς, είτε Φούχτελ λεγόταν ο αρμόδιος αξιωματούχος, είτε Ράιχενμπαχ, είτε Ρέσλερ, ακόμα και Αουγκεντάλερ.
ΥΓ Επειδή μας διαβάζουν και νεότεροι, και μη ποδοσφαιρόφιλοι: ο Κλάους Αουγκεντάλερ ήταν σέντερ μπακ της Μπάγερν για πολλά χρόνια, σε όλα τα 80ζ και στις αρχές των 90ζ. Στα φοιτητικά μου χρόνια, όταν κάποιος ήθελε να μιλήσει ψευτογερμανικά, μετά το καπούτ, το φερστέεν και το φλούχτεν, θα πέταγε κι ένα Αουγκεντάλερ. Βλέπω μάλιστα ότι γκουγκλίζεται η χρήση αυτή.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου