Το παρελθόν της Λατινικής Αμερικής παρέχει μαθήματα για το χρέος, αλλά νοιάζονται καθόλου γι αυτά οι υπουργοί της ΕΕ;

ΧΩΡΙΣ ΧΡΕΟΣ ΧΩΡΙΣ ΕΥΡΩ ...

Μια γυναίκα ζητιανεύει στην Αθήνα. Η ιστορία της κρίσης χρέους της Λατινικής Αμερικής υποδεικνύει ότι μια ελληνική στάση πληρωμών δεν θα ήταν απαραιτήτως καταστροφική. Φωτογραφία: Άρης Μεσσήνης /AFP/Getty Images

Λέγεται ό, τι η Ευρώπη έχει να μάθει πολλά απο τις προηγούμενες κρίσεις χρέους, αλλά τι γίνεται αν οι υπουργοί τα γνωρίζουν και απλά βάζουν τις τράπεζες πάνω από τους λαούς;

Αυτή την εβδομάδα, ενώ συμφωνούσαν στο τελευταίο τους σχέδιο να μη διαχειριστούν την ευρωπαϊκή κρίση χρέους, οι υπουργοί οικονομικών της Ευρωζώνης θα έπρεπε ίσως να άκουγαν ιστορίες από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Το Ινστιτούτο για τη Μελέτη των Αμερικανικών χωρών και η αναπτυξιακή τράπεζα της Λατινικής Αμερικής διοργάνωσαν ένα συνέδριο σχετικά με τα μαθήματα και τα συμπεράσματα από τις κρίσεις χρέους της Λατινικής Αμερικής. Το συνέδριο προσέφερε ισχυρά παραδείγματα του τι πρέπει να κάνει κανείς σε σχέση πάντα με τα συμφέροντα που υπηρετεί.

Η κρίση χρέους της Λατινικής Αμερικής πρωτοστάτησε στα πρωτοσέλιδα πριν από 30 χρόνια, τον Αύγουστο του 1982, όταν το Μεξικό ανακοίνωσε ότι δε μπορούσε να εξυπηρετήσει το χρέος του. Τεράστια ποσά εξωτερικών δανείων είχαν δοθεί στη δεκαετία του ‘70 από τις χρηματιστηριακές αγορές που κολυμπούσαν στη ρευστότητα εξ’ αιτίας της απορρύθμισης του χρηματοπιστωτικού συστήματος και την υψηλή τιμή του πετρελαίου. Το γεγονός αυτό τροφοδότησε μια αλματώδη ανάπτυξη, η «φούσκα» όμως έσκασε όταν η Αμερική αύξησε τα επιτόκια και οι τιμές των προϊόντων κατέρρευσαν.

Οι δυτικές και ιδίως οι αμερικανικές και οι βρετανικές τράπεζες βρίσκονταν ένα βήμα πριν τη χρεοκοπία, ειδικά αν σταματούσαν οι αποπληρωμές του χρέους της Λατινικής Αμερικής. Έτσι το ΔΝΤ και αργότερα η Παγκόσμια Τράπεζα πρόσφεραν τα λεγόμενα δάνεια σωτηρίας / διάσωσης. Η κίνηση αυτή συνιστούσε εξαίρεση. Για πρώτη φορά στην ιστορία τους οι χώρες της Λατινικής Αμερικής δεν θα προσέφευγαν στη στάση πληρωμών ως εργαλείου επίλυσης της κρίσης χρέους.

Τα αποτελέσματα ήταν καταστροφικά. Οι οικονομίες συρρικνώθηκαν κατά έναν συνολικό μέσο όρο 7% στη διάρκεια της δεκαετίας του ’80. Το ποσοστό των λατινοαμερικανών που ζούσαν κάτω από συνθήκες φτώχιας ανήλθε από το 40% το 1980 στο 48% το 1990, και περίπου το 6% του ΑΕΠ της περιοχής χανόταν στο εξωτερικό για την πληρωμή χρεών.

Ο Χοσέ Αντόνιο Οκάμπο, πρώην υπουργός οικονομικών της Κολομβίας, ισχυριζόταν ότι «ο τρόπος ανταπόκρισης» τη δεκαετία του 80 «ήταν εξαιρετικός για την αντιμετώπιση της τραπεζικής κρίσης των ΗΠΑ και απαίσιος για την αντιμετώπιση της Λατινοαμερικάνικης κρίσης χρέους». Η τρέχουσα εμπειρία από την Ευρώπη δεν καταδεικνύει την αδυναμία μάθησης από αυτή την ιστορική εμπειρία, αλλά ότι οι κυρίαρχοι για μία ακόμη φορά δρουν υπέρ της προστασίας των τραπεζών ανεξαρτήτως των συνεπειών.

Μέχρι το τέλος της δεκαετίας του ’80, οι δυτικές τράπεζες είχαν μειώσει την έκθεση τους στο Αμερικανικό χρέος. Με τις τράπεζες ασφαλείς, η ΗΠΑ επέτρεψαν μια περιορισμένου μεγέθους απομείωση του χρέους. Κύρια συνέπεια υπήρξε η αύξηση του ιδιωτικού δανεισμού της περιοχής, μια βραχυχρόνια βοήθεια αλλά τελικώς μια ακόμη φούσκα που οδήγησε σε περεταίρω κρίσεις όπως αυτής του Μεξικού το 1995, και της Αργεντινής στη στροφή του αιώνα. Η Αργεντινή κήρυξε τελικά χρεοστάσιο το 2001 και έκτοτε έχει μια ακμάζουσα οικονομία.

Άλλες χώρες της περιοχής εξακολουθούν να υπομένουν το άχθος του χρέους που κατά πρώτο λόγο δημιουργήθηκε μετά το ράλι της δεκαετίας του 70. Το Ελ Σαλβαδόρ η Γουατεμάλα και η Παραγουάη ξοδεύουν 10-20% των κρατικών εσόδων στην αποπληρωμή των εξωτερικών χρεών τους.

Η Λατινική Αμερική δεν είναι η μόνη περιοχή που υπέφερε από την άνοδο – πτώση αυτού που η καθηγήτρια Stephany Griffith-Jones βάφτισε «αχαλίνωτο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα». Κατά τις δεκαετίες του ’80, του ’90, όπως και μέσα στη δεκαετία του 2000, μεγάλο τμήμα της Αφρικής βρισκόταν στην πράξη σε ύφεση οφειλόμενη στο χρέος. Τις Ασιατικές χρηματοπιστωτικές κρίσεις στα τέλη της δεκαετίας του 90 ακολούθησαν παρόμοια γεγονότα στη Ρωσία, πριν από τη τρέχουσα Αμερικάνική και Ευρωπαϊκή κρίση.

Ο Ugo Panizza από το συνέδριο των Ηνωμένων Εθνών για το Εμπόριο και τη Ανάπτυξη, έδειξε ότι οι ξένοι δανειστές λειτουργούν σε αρμονία με τη συμβουλή της ανώνυμης πηγής «Βαθύ Λαρύγγι» στο Όλοι οι άνθρωποι του Προέδρου: «Ακολουθούν το χρήμα», δανείζοντας το στους καλούς καιρούς και αποσύροντας το στους δύσκολους. Η Griffith-Jones ισχυρίστηκε ότι αυτός ο κύκλος της ανόδου και της κατάρρευσης είναι που πρέπει να κάνει τις χώρες ιδιαίτερα προσεκτικές με τον εξωτερικό δανεισμό.

Πάμπολλες προσεγγίσεις για την Ελλάδα εκτιμούν ότι μια στάση πληρωμών θα ήταν καταστροφή. Υπάρχει μια σαφής συσχέτιση σύμφωνα με την οποία οι χώρες προσφεύγουν στη στάση πληρωμών όταν η οικονομία τους δεν πάει καλά. Αλλά ο Panizza έδειξε ποια είναι η κατεύθυνση αυτής της αιτιώδους συσχέτισης. Η οικονομική κατάρρευση οδηγεί πολλές χώρες στη στάση πληρωμών, αλλά μετά απ’ αυτήν οι οικονομίες τείνουν να επανακάμπτουν. Σύμφωνα με ένα σημείωμα της τράπεζας της Αγγλίας από τις αρχές της δεκαετίας του 2000: «Το πρόβλημα ιστορικά δεν εναπόκειται στην υπερβολική προθυμία των χωρών να αθετήσουν τις οικονομικές τους υποχρεώσεις, αλλά στην απροθυμία τους να το πράξουν».

Ο Ισημερινός αποτελεί μοναδικό παράδειγμα προληπτικής στάσης πληρωμών κατά το 2008. Ο πρόεδρος Κορέα εκλέχθηκε υποσχόμενος τη δημιουργία επιτροπής λογιστικού/οικονομικού ελέγχου του χρέους. Η επιτροπή συμπέρανε ότι μεγάλο μέρος του χρέους είναι μη νομιμοποιημένο και παράνομο, ένα εύρημα της επιτροπής που χρησιμοποιήθηκε από τον Κορέα προκειμένου να δικαιολογήσει τη στάση πληρωμών και που τελικά οδήγησε στη μείωση του χρέους κατά 65%. Ο Alessandro Liepold, πρώην αναπληρωτής διευθυντής του ΔΝΤ, παρουσίασε τον Ισημερινό ως εκείνο το ανορθόδοξο και πιθανό παράδειγμα που και άλλοι μπορεί να ακολουθήσουν. Είναι ιδιαίτερα κρίσιμο το γεγονός ότι η στάση πληρωμών προήλθε μέσα από ένα λαϊκό κίνημα λογιστικού ελέγχου κα ακύρωσης του χρέους.

Από τα μαθήματα της Λατινοαμερικανικής εμπειρίας είναι δύο που παραμένουν στη σκέψη μου. Πρώτον, όταν χτυπήσει η κρίση χρέους, το χρέος πρέπει να μειωθεί άμεσα. Το συνεχώς αποτυγχάνον σύστημα αντιμετώπισης των κρίσεων χρέους (δάνεια σωτηρίας και λιτότητα) είναι εργαλείο προστασίας των δανειστών και μεταβίβασης τους κόστους στις χρεώστριες κυβερνήσεις και στους λαούς τους. Πολλοί ομιλητές πρότειναν έναν μηχανισμό αναδιάρθρωσης του χρέους για τις κυβερνήσεις, ουσιαστικά μια διαδικασία χρεοκόπησης των κρατών, ώστε να γίνεται ευκολότερο για τις χώρες να κηρύσσουν χρεοστάσιο, να μειώνουν τα χρέη, να κατανέμουν τα κόστη και να φέρνουν μια γρήγορη ανάκαμψη.

Δεύτερον, οι κρίσεις χρέους προέρχονται από τον εξωτερικό δανεισμό των «καλών ημερών», είτε από ιδιωτικές εταιρείες, είτε από τον δημόσιο τομέα ή και από τα δύο. Η αποτροπή των χρηματοπιστωτικών κρίσεων απαιτεί πολύ λιγότερο δανεισμό και χρέος μεταξύ χωρών. Η Griffith-Jones τόνισε ότι μετά από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο οι τράπεζες και ο χρηματοπιστωτικός τομέας ελέγχονταν από ένα παγκόσμιο σύστημα κανονισμών και σχεδόν δεν υπήρχαν κρίσεις χρέους μέχρι που το σύστημα αυτό κατέρρευσε τη δεκαετία του ‘70.

Ο Liepold χαρακτήρισε τρελό το γεγονός ότι οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις δεν συγκαλούν συνέδρια για να πάρουν μαθήματα από τις εμπειρίες της κρίσης χρέους άλλων λαών. Φοβάμαι ότι ξέρουν καλά το μάθημα αυτών των εμπειριών και ότι έχουν ταχθεί με το μέρος των τραπεζών ενάντια στους ανθρώπους. Η ελπίδα πρέπει, λοιπόν, να προέλθει από τους λαούς που θα ζητήσουν τη μείωση/διαγραφή των χρεών και τον αυστηρό έλεγχο των δανειστών. Ειδάλλως, η τρέχουσα Ευρωπαϊκή κρίση χρέους δεν θα είναι η τελευταία, σύντομα θα επανέλθει κάπου πιο κοντά στη περιοχή σας.

Πηγή:
http://www.guardian.co.uk/global-development/poverty-matters/2012/feb/24/latin-america-past-lessons-debt-eurozone/print?fb=native (Posted by Tim Jones)