Ο ανθρωπος του μετρο...
Θα πίστευες ποτέ τυφλά έναν πωλητή ή έναν διαφημιστή, άγνωστο σε σένα, που προσπαθεί με πάθος να σε πείσει ότι το Χ προϊόν είναι καλύτερο από το Y προϊόν; Εντάξει, μπορεί να έχει δίκιο. Μπορεί όμως και να μην έχει, και απλώς να θέλει να σου πλασάρει το δικό του προϊόν, για δικούς του λόγους. Θα τον εμπιστευτείς τυφλά, χωρίς να αναζητήσεις περισσότερες πληροφορίες; Αν ναι, τότε συγχαρητήρια: Είσαι το ιδανικό κορόιδο που όλοι αναζητούν στη ζωή τους για να επωφεληθούν από τη βλακεία του. Μιλάμε για τεράστιο κελεπούρι.
Κάθε είδους τυφλή πίστη είναι εξ ορισμού βλαβερή. Γιατί σε ωθεί προς μία κατεύθυνση την οποία εσύ ακολουθείς τυφλά, χωρίς να κρίνεις αν είναι σωστή ή λάθος, αν ταιριάζει στην προσωπικότητά σου ή όχι, αν τελικά θες να την ακολουθήσεις ή όχι. Η τυφλή πίστη απαιτεί τυφλή υποταγή. Δεν μπορείς να την αμφισβητήσεις. Η κριτική ικανότητα είναι ο χειρότερος εχθρός της. Είτε μιλάμε για πίστη σε θρησκεία, σε ιδεολογία, σε ομάδα ή σε οτιδήποτε.
Το μεγάλο πρόβλημα εμφανίζεται όταν κάποιος απαιτεί τυφλή υποταγή σε κάτι που υποτίθεται πως προάγει την κριτική σκέψη. Για παράδειγμα, όταν στο σχολείο εκφράζεις μία διαφωνία για κάτι που αναφέρεται στο σχολικό βιβλίο και δε σου “κολλάει” καλά με βάση όσα ήδη ξέρεις, η πιθανότερη απάντηση του καθηγητή είναι “δεν ξέρω τι σας λένε έξω, εδώ θα μαθαίνετε ό,τι λέει το βιβλίο”. Φυσικά υπάρχουν και οι εξαιρέσεις, όμως όλοι γίναμε κάποτε μάρτυρες μίας τέτοιας σκηνής. Ακόμα και στα καλύτερα σχολεία. Γιατί το εκπαιδευτικό μας σύστημα είναι βασισμένο στην ανούσια παπαγαλία, στην τυφλή υποταγή στο κείμενο, και όχι στο πραγματικό του περιεχόμενο, όχι στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης.
Τώρα: Ποιο καλό παιδάκι θα μας πει ένα άλλο σύστημα που υποτίθεται πως πρέπει να προάγει την κριτική σκέψη, όμως στην πράξη χρησιμοποιείται όπως και το εκπαιδευτικό σύστημα, προάγοντας την τυφλή πίστη σε κάτι και αποκλείοντας κάθε διαφορετική εκδοχή από την επίσημη; … Να βλέπω χεράκια. … Κανείς; … Εντάξει, να το πάρει το ποτάμι; … Η απάντηση είναι: Το μιντιακό σύστημα.
Οι ομοιότητες ενός δελτίου ειδήσεων με ένα μάθημα σε τάξη του δημοτικού είναι εξοργιστικά πολλές. Το δασκαλίστικο ύφος, η απόκρυψη (ή και αποδοκιμασία) κάθε εναλλακτικής εκδοχής, η προκαθορισμένη “γραμμή” που ακολουθείται πιστά – δε θα ήταν υπερβολή να πει κανείς ότι οι ειδήσεις είναι η φυσική εξέλιξη του μαθήματος στο σχολείο. Η βασική διαφορά είναι πως στο σχολείο, μικροί και άπειροι όντες, μαθαίνουμε τι συνέβη πριν από μας στον κόσμο, ενώ στις ειδήσεις μαθαίνουμε τι συμβαίνει καθημερινά στον κόσμο.
Και αυτή η γνώση είναι απαραίτητη σε κάθε κοινωνία που θέλει να θεωρείται πολιτισμένη. Όμως τι να την κάνεις τη γνώση όταν έχει τη μορφή της μασημένης τροφής; Η γνώση που μεταδίδεται με απόλυτο τρόπο δεν είναι καν γνώση. Είναι προπαγάνδα. Οτιδήποτε αρνείται να το αμφισβητήσεις είναι προπαγάνδα.
Ξέρεις ποιο είναι το παράξενο; Σήμερα που χάρη στο Διαδίκτυο έχουμε πρόσβαση σε περισσότερη πληροφορία από ποτέ, η προπαγάνδα είναι εξίσου ισχυρή με αυτήν που ασκείται σε ένα απολυταρχικό καθεστώς. Η διαφορετική άποψη δεν καταδιώκεται, βέβαια, όμως υφίσταται άλλα βασανιστήρια: Αποκρύπτεται, αποδοκιμάζεται, εξευτελίζεται, εκμηδενίζεται. Ό,τι δεν ανήκει στην επίσημη γραμμή απορρίπτεται. Και εμείς, οι θεατές, εξαρτώμαστε από την επίσημη αυτή γραμμή, ακριβώς επειδή δε μάθαμε ποτέ να διαβάζουμε πίσω από τις λέξεις. Αν και υπάρχουν εκεί έξω εκατοντάδες πηγές, συνεχίζουμε να ενημερωνόμαστε από μία, αυτήν που ξέρουμε και εμπιστευόμαστε. Τυφλά.
Είναι σαν να υπάρχει δίπλα από το σπίτι μας ένα μαγαζί που παρέχει δωρεάν πληροφορίες για τα πάντα, κι εμείς αντί να μπαίνουμε μέσα στεκόμαστε μπροστά στη βιτρίνα και βλέπουμε μόνο ό,τι είναι τεχνηέντως τοποθετημένο εκεί.
Το Internet δεν είναι τέλειο, φυσικά. Το “μαγαζί” αυτό έχει τόση σαβούρα που και να μπεις μέσα, δύσκολα θα βρεις κάτι χρήσιμο. Κρύβει και παγίδες πολλές, που δε θα τις γλιτώνεις πάντα. Θέλει ψάξιμο. Όμως όταν βρεις αυτό που ψάχνεις σου αλλάζει τη ζωή. Σαν να ανοίγουν διάπλατα τα μάτια σου και να βλέπεις καινούργια πράγματα που πριν δεν ήξερες πως υπήρχαν. Σαν να ανακαλύπτεις έναν νέο κόσμο.
Δες για παράδειγμα τον χαμό που έγινε χθες στο κέντρο της Αθήνας. Αν συγκρίνεις τον τρόπο με τον οποίο μεταδόθηκαν τα γεγονότα στην τηλεόραση και στα «παραδοσιακά» sites του Διαδικτύου (αυτά δηλαδή που ελέγχονται από τους ίδιους επιχειρηματίες και/ή δημοσιογράφους που ελέγχουν και τα παραδοσιακά ΜΜΕ) με τον τρόπο που μεταδόθηκαν στο Διαδίκτυο με τη λεγόμενη “δημοσιογραφία των πολιτών”, δεν έχεις απλά μία χαώδη απόσταση. Έχεις δύο εντελώς διαφορετικές παράλληλες πραγματικότητες. Από τη μία “πολίτες” και “ταραχοποιοί”, από την άλλη «πογκρόμ», “νεοναζί” και “αντιεξουσιαστές”. Κάτι τρέχει εδώ.
Ποιον θα πιστέψεις, λοιπόν; Τον “επαγγελματία” δημοσιογράφο που ξέρεις ότι έχει καλές πηγές και καλή πληροφόρηση, αλλά ξέρεις και ότι μπορεί να εξυπηρετεί κάποια σκιώδη συμφέροντα όπως οι περισσότεροι του είδους του; Ή τον “ερασιτέχνη” δημοσιογράφο που δεν έχει ούτε την πείρα ούτε την εσωτερική πληροφόρηση του επαγγελματία, όμως ξέρεις πως δεν εξυπηρετεί κανένα συμφέρον, αν και είναι κι αυτός επηρεασμένος από τις δικές του ιδεολογικές προκαταλήψεις που ενδεχομένως να αλλοιώνουν την ακρίβεια της είδησης;
Μακάρι η απάντηση να ήταν απλή. Για την ώρα, το μόνο που μπορώ να απαντήσω είναι: Μην πιστέψεις κανέναν από τους δύο άκριτα. Ψάξε. Υπάρχουν αμέτρητες πηγές, αξιόπιστες κι αναξιόπιστες, προκατειλημμένες και αντικειμενικές, πραγματικές και ψεύτικες. Μη βολεύεσαι μόνο με μία. Όλοι έχουν τους λόγους τους να σε κάνουν να πιστέψεις κάτι διαφορετικό από αυτό που πραγματικά συνέβη. Αν θες να θεωρείσαι ενημερωμένος πολίτης, θα πρέπει να εξαντλήσεις τις δυνατότητες ενημέρωσης που σου παρέχονται. Αλλιώς δεν είσαι ενημερωμένος, αλλά θύμα προπαγάνδας.
Είναι δύσκολο να αποτινάξεις από πάνω σου 12 χρόνια τυφλής πίστης στο σχολείο και ποιος ξέρει πόσα χρόνια τυφλής πίστης σε διεφθαρμένα ΜΜΕ. Αλλά πρέπει να γίνει, αν θέλουμε να ελπίζουμε σε κάτι καλύτερο. Χωρίς κριτική σκέψη θα είμαστε πάντα τα πρόβατα που τους βολεύει να είμαστε. Τυφλά πρόβατα, που ο βοσκός καθοδηγεί στο μέρος που αυτός αποφασίζει. Και δε διαμαρτύρεται ποτέ κανένα.
Κάθε είδους τυφλή πίστη είναι εξ ορισμού βλαβερή. Γιατί σε ωθεί προς μία κατεύθυνση την οποία εσύ ακολουθείς τυφλά, χωρίς να κρίνεις αν είναι σωστή ή λάθος, αν ταιριάζει στην προσωπικότητά σου ή όχι, αν τελικά θες να την ακολουθήσεις ή όχι. Η τυφλή πίστη απαιτεί τυφλή υποταγή. Δεν μπορείς να την αμφισβητήσεις. Η κριτική ικανότητα είναι ο χειρότερος εχθρός της. Είτε μιλάμε για πίστη σε θρησκεία, σε ιδεολογία, σε ομάδα ή σε οτιδήποτε.
Το μεγάλο πρόβλημα εμφανίζεται όταν κάποιος απαιτεί τυφλή υποταγή σε κάτι που υποτίθεται πως προάγει την κριτική σκέψη. Για παράδειγμα, όταν στο σχολείο εκφράζεις μία διαφωνία για κάτι που αναφέρεται στο σχολικό βιβλίο και δε σου “κολλάει” καλά με βάση όσα ήδη ξέρεις, η πιθανότερη απάντηση του καθηγητή είναι “δεν ξέρω τι σας λένε έξω, εδώ θα μαθαίνετε ό,τι λέει το βιβλίο”. Φυσικά υπάρχουν και οι εξαιρέσεις, όμως όλοι γίναμε κάποτε μάρτυρες μίας τέτοιας σκηνής. Ακόμα και στα καλύτερα σχολεία. Γιατί το εκπαιδευτικό μας σύστημα είναι βασισμένο στην ανούσια παπαγαλία, στην τυφλή υποταγή στο κείμενο, και όχι στο πραγματικό του περιεχόμενο, όχι στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης.
Τώρα: Ποιο καλό παιδάκι θα μας πει ένα άλλο σύστημα που υποτίθεται πως πρέπει να προάγει την κριτική σκέψη, όμως στην πράξη χρησιμοποιείται όπως και το εκπαιδευτικό σύστημα, προάγοντας την τυφλή πίστη σε κάτι και αποκλείοντας κάθε διαφορετική εκδοχή από την επίσημη; … Να βλέπω χεράκια. … Κανείς; … Εντάξει, να το πάρει το ποτάμι; … Η απάντηση είναι: Το μιντιακό σύστημα.
Οι ομοιότητες ενός δελτίου ειδήσεων με ένα μάθημα σε τάξη του δημοτικού είναι εξοργιστικά πολλές. Το δασκαλίστικο ύφος, η απόκρυψη (ή και αποδοκιμασία) κάθε εναλλακτικής εκδοχής, η προκαθορισμένη “γραμμή” που ακολουθείται πιστά – δε θα ήταν υπερβολή να πει κανείς ότι οι ειδήσεις είναι η φυσική εξέλιξη του μαθήματος στο σχολείο. Η βασική διαφορά είναι πως στο σχολείο, μικροί και άπειροι όντες, μαθαίνουμε τι συνέβη πριν από μας στον κόσμο, ενώ στις ειδήσεις μαθαίνουμε τι συμβαίνει καθημερινά στον κόσμο.
Και αυτή η γνώση είναι απαραίτητη σε κάθε κοινωνία που θέλει να θεωρείται πολιτισμένη. Όμως τι να την κάνεις τη γνώση όταν έχει τη μορφή της μασημένης τροφής; Η γνώση που μεταδίδεται με απόλυτο τρόπο δεν είναι καν γνώση. Είναι προπαγάνδα. Οτιδήποτε αρνείται να το αμφισβητήσεις είναι προπαγάνδα.
Ξέρεις ποιο είναι το παράξενο; Σήμερα που χάρη στο Διαδίκτυο έχουμε πρόσβαση σε περισσότερη πληροφορία από ποτέ, η προπαγάνδα είναι εξίσου ισχυρή με αυτήν που ασκείται σε ένα απολυταρχικό καθεστώς. Η διαφορετική άποψη δεν καταδιώκεται, βέβαια, όμως υφίσταται άλλα βασανιστήρια: Αποκρύπτεται, αποδοκιμάζεται, εξευτελίζεται, εκμηδενίζεται. Ό,τι δεν ανήκει στην επίσημη γραμμή απορρίπτεται. Και εμείς, οι θεατές, εξαρτώμαστε από την επίσημη αυτή γραμμή, ακριβώς επειδή δε μάθαμε ποτέ να διαβάζουμε πίσω από τις λέξεις. Αν και υπάρχουν εκεί έξω εκατοντάδες πηγές, συνεχίζουμε να ενημερωνόμαστε από μία, αυτήν που ξέρουμε και εμπιστευόμαστε. Τυφλά.
Είναι σαν να υπάρχει δίπλα από το σπίτι μας ένα μαγαζί που παρέχει δωρεάν πληροφορίες για τα πάντα, κι εμείς αντί να μπαίνουμε μέσα στεκόμαστε μπροστά στη βιτρίνα και βλέπουμε μόνο ό,τι είναι τεχνηέντως τοποθετημένο εκεί.
Το Internet δεν είναι τέλειο, φυσικά. Το “μαγαζί” αυτό έχει τόση σαβούρα που και να μπεις μέσα, δύσκολα θα βρεις κάτι χρήσιμο. Κρύβει και παγίδες πολλές, που δε θα τις γλιτώνεις πάντα. Θέλει ψάξιμο. Όμως όταν βρεις αυτό που ψάχνεις σου αλλάζει τη ζωή. Σαν να ανοίγουν διάπλατα τα μάτια σου και να βλέπεις καινούργια πράγματα που πριν δεν ήξερες πως υπήρχαν. Σαν να ανακαλύπτεις έναν νέο κόσμο.
Δες για παράδειγμα τον χαμό που έγινε χθες στο κέντρο της Αθήνας. Αν συγκρίνεις τον τρόπο με τον οποίο μεταδόθηκαν τα γεγονότα στην τηλεόραση και στα «παραδοσιακά» sites του Διαδικτύου (αυτά δηλαδή που ελέγχονται από τους ίδιους επιχειρηματίες και/ή δημοσιογράφους που ελέγχουν και τα παραδοσιακά ΜΜΕ) με τον τρόπο που μεταδόθηκαν στο Διαδίκτυο με τη λεγόμενη “δημοσιογραφία των πολιτών”, δεν έχεις απλά μία χαώδη απόσταση. Έχεις δύο εντελώς διαφορετικές παράλληλες πραγματικότητες. Από τη μία “πολίτες” και “ταραχοποιοί”, από την άλλη «πογκρόμ», “νεοναζί” και “αντιεξουσιαστές”. Κάτι τρέχει εδώ.
Ποιον θα πιστέψεις, λοιπόν; Τον “επαγγελματία” δημοσιογράφο που ξέρεις ότι έχει καλές πηγές και καλή πληροφόρηση, αλλά ξέρεις και ότι μπορεί να εξυπηρετεί κάποια σκιώδη συμφέροντα όπως οι περισσότεροι του είδους του; Ή τον “ερασιτέχνη” δημοσιογράφο που δεν έχει ούτε την πείρα ούτε την εσωτερική πληροφόρηση του επαγγελματία, όμως ξέρεις πως δεν εξυπηρετεί κανένα συμφέρον, αν και είναι κι αυτός επηρεασμένος από τις δικές του ιδεολογικές προκαταλήψεις που ενδεχομένως να αλλοιώνουν την ακρίβεια της είδησης;
Μακάρι η απάντηση να ήταν απλή. Για την ώρα, το μόνο που μπορώ να απαντήσω είναι: Μην πιστέψεις κανέναν από τους δύο άκριτα. Ψάξε. Υπάρχουν αμέτρητες πηγές, αξιόπιστες κι αναξιόπιστες, προκατειλημμένες και αντικειμενικές, πραγματικές και ψεύτικες. Μη βολεύεσαι μόνο με μία. Όλοι έχουν τους λόγους τους να σε κάνουν να πιστέψεις κάτι διαφορετικό από αυτό που πραγματικά συνέβη. Αν θες να θεωρείσαι ενημερωμένος πολίτης, θα πρέπει να εξαντλήσεις τις δυνατότητες ενημέρωσης που σου παρέχονται. Αλλιώς δεν είσαι ενημερωμένος, αλλά θύμα προπαγάνδας.
Είναι δύσκολο να αποτινάξεις από πάνω σου 12 χρόνια τυφλής πίστης στο σχολείο και ποιος ξέρει πόσα χρόνια τυφλής πίστης σε διεφθαρμένα ΜΜΕ. Αλλά πρέπει να γίνει, αν θέλουμε να ελπίζουμε σε κάτι καλύτερο. Χωρίς κριτική σκέψη θα είμαστε πάντα τα πρόβατα που τους βολεύει να είμαστε. Τυφλά πρόβατα, που ο βοσκός καθοδηγεί στο μέρος που αυτός αποφασίζει. Και δε διαμαρτύρεται ποτέ κανένα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου