ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΦΑΡΑΚΛΑ*, απο την Αυγη...
Τον Απρίλιο του 2012 βγήκε στις ελληνικές αίθουσες η γαλλο-βελγική ταινία του Πιερ Σελλέρ Ο υπουργός, παραγωγής του 2011. Παρουσιάστηκε ως κριτική ενός σαθρού συστήματος που δεν αφήνει έναν έντιμο υπουργό να κάνει τη δουλειά του (Βήμα, 26-4-2012). Δεν είναι ακριβώς έτσι. Ο υπουργός μεταφορών, που έχει ήδη ιδιωτικοποιήσει τα λιμάνια, αρνείται να ιδιωτικοποιήσει τους σιδηροδρομικούς σταθμούς. Τελικά συμβιβάζεται. Η κυβέρνηση στήνει μια εταιρεία με επικεφαλής ένα ώς τότε μέλος της, που θα τους εκμεταλλευτεί.
Ο υπουργός επιβραβεύεται. Αλλά αποπέμπεται ο υφυπουργός, που είχε αντιδράσει στην πώληση δημόσιας περιουσίας. Η κοινή γνώμη συμφωνεί με την πώληση. Αντιδρούν όμως τα συνδικάτα, κι αυτό μειώνει τελικά τη δημοτικότητα της κυβέρνησης. Ποια διδάγματα μπορεί κανείς να αντλήσει από αυτή την ταινία, που μεταξύ άλλων τιμήθηκε με το Βραβείο της Διεθνούς Κριτικής στις Κάννες το 2011; Πρώτον, η ιδιωτικοποίηση ταυτίζεται με τη διαφθορά. Οι κάτοχοι της εξουσίας επικαλούνται τα χρέη των δημόσιων επιχειρήσεων για να τις εκποιήσουν και έτσι να πλουτίσουν ή οι ίδιοι ή οι φίλοι τους. Αυτό τίθεται ως αυτονόητο. Ο θεατής θα κρίνει αν είναι μια δογματική θέση που του επιβάλλει ο σκηνοθέτης ή αν στηρίζεται σε μια εμπειρία που δεν χρειάζεται να τεκμηριωθεί περαιτέρω. Η μεγάλη επιτυχία της ταινίας στη Γαλλία συνηγορεί μάλλον υπέρ της δεύτερης άποψης.
Δεύτερον, η εντιμότητα του πολιτικού ορίζεται με βάση την αντίθεση ιδιωτικού-δημόσιου συμφέροντος, αλλά η συμπεριφορά του ακολουθεί τελικά την αντίθεση ιδεαλισμού-πραγματισμού. Αξιολογεί αρχικά την ιδιωτικοποίηση με βάση το δημόσιο συμφέρον και την απορρίπτει. Ύστερα την αξιολογεί βάσει της αντίδρασης των συνδικάτων και τη δέχεται εφόσον δεν μειώνει τη δημοτικότητα της κυβέρνησης. Στο δεύτερο πλαίσιο η αντίδραση των συνδικάτων εξετάζεται πραγματολογικά. Δεν ενδιαφέρει αν έχουν δίκιο με βάση το δημόσιο συμφέρον, ενδιαφέρει μόνο το πολιτικό κόστος της αντίδρασής τους. Δεν ενδιαφέρει αν πλουτίζουν φίλοι του κόμματος, αλλά ότι αυτό θα βγει προς τα έξω. «Αν ήξερες ποιος είμαι, δεν θα με αγαπούσες», λέει ο υπουργός στη γυναίκα του.
Η μετάθεση της αντιπαράθεσης από το δίπολο ιδιωτικού-δημόσιου συμφέροντος στο δίπολο ιδεαλισμού-πραγματισμού αλλάζει την έκβασή της. Αν η ιδιωτικοποίηση βάζει το ιδιωτικό πάνω από το δημόσιο συμφέρον, δεν πρέπει να γίνει. Αν όμως είναι πραγματιστικά επιβεβλημένη, τα πράγματα αλλάζουν. Με βάση το δίπολο ιδιωτικού-δημόσιου συμφέροντος, η άρνηση της ιδιωτικοποίησης προασπίζει το δεύτερο. Βάσει του διπόλου ιδεαλισμού-πραγματισμού, η ίδια στηρίζεται σε ένα μη ρεαλιστικό δέον, οφείλεται σε «αγκυλώσεις». Ο πρωθυπουργός λέει ότι ο δημόσιος χαρακτήρας των σταθμών είναι ένας «αναχρονισμός». Έτσι το δίπολο ιδεαλισμού-πραγματισμού υπερισχύει του διπόλου ιδιωτικού-δημόσιου συμφέροντος. Ο πρωθυπουργός εννοεί ότι, σήμερα πια, η προάσπιση του δημόσιου συμφέροντος δεν είναι ρεαλιστική.
Αυτό το μάθημα πολιτειολογίας μπορεί εύκολα να συμπληρωθεί από τον θεατή. Για να απομακρυνθεί η συζήτηση από το δίπολο ιδιωτικού-δημόσιου συμφέροντος, η κυβέρνηση θα αρνηθεί προφανώς ότι τα συνδικάτα υπηρετούν το δημόσιο συμφέρον, θα τα κατηγορήσει, δηλαδή, για προάσπιση «συντεχνιακών προνομίων».
Τα χρέη της δημόσιας επιχείρησης είναι βέβαια υπαρκτά. Όπως υπάρχουν στοιχεία ιδιοτέλειας στα σωματεία. Η κυβέρνηση επικαλείται προβλήματα υπαρκτά, αλλά από εκεί και πέρα τα τοποθετεί στο πλαίσιο που ευνοεί τις επιλογές της. Άλλες λύσεις προωθεί η προνομιακή επίκληση του ρεαλισμού, άλλες αυτή του δημόσιου συμφέροντος. Αν μια κυβέρνηση προκρίνει το δεύτερο πλαίσιο, τα χρέη παραμένουν, συντεχνιακές επιλογές των συνδικάτων υπάρχουν, ο τρόπος με τον οποίο το κράτος πορίζεται χρήματα μπορεί όμως να αλλάξει, όπως μπορεί να διεξαχθεί διάλογος για να διακριθούν ποια συνδικαλιστικά αιτήματα στηρίζουν το δημόσιο συμφέρον. Υπάρχει λοιπόν και σε άλλες χώρες η αίσθηση, ότι πρέπει να αλλάξει ο τρόπος άσκησης της διακυβέρνησης (ο γαλλικός τίτλος της ταινίας είναι L'exercice de l'Etat, «Η άσκηση του κράτους»). Αυτό όμως μάλλον σημαίνει ότι όλο μειώνεται ο αριθμός των πολιτών που πείθονται από το περί πραγματισμού επιχείρημα.
Έχουν δίκιο. Ο πραγματισμός είναι βέβαια μια σημαντική, και απαραίτητη, διάσταση της πολιτικής. Αλλά αφορά το πώς εφαρμόζονται οι επιλογές μιας πολιτικής. Δεν αποτελεί επιλογή αλλά τρόπο εφαρμογής επιλογών. Και το αντίθετό του δεν είναι ο ιδεαλισμός αλλά ο δογματισμός. Η επιλογή που προκρίνει την ιδιωτικοποίηση μπορεί να εφαρμοσθεί με πραγματισμό ή να επιβληθεί δογματικά. Οι άλλες επιλογές επίσης. Όταν παύει όμως να πείθει η ταύτιση μίας επιλογής με τον πραγματισμό, και των άλλων συλλήβδην με τον δογματισμό, όπως σήμερα, τότε η προάσπιση του δημόσιου συμφέροντος γίνεται πιο ρεαλιστική.
_________________
*Ο Γ.Φαράκλας διδάσκει πολιτική φιλοσοφία στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
Τον Απρίλιο του 2012 βγήκε στις ελληνικές αίθουσες η γαλλο-βελγική ταινία του Πιερ Σελλέρ Ο υπουργός, παραγωγής του 2011. Παρουσιάστηκε ως κριτική ενός σαθρού συστήματος που δεν αφήνει έναν έντιμο υπουργό να κάνει τη δουλειά του (Βήμα, 26-4-2012). Δεν είναι ακριβώς έτσι. Ο υπουργός μεταφορών, που έχει ήδη ιδιωτικοποιήσει τα λιμάνια, αρνείται να ιδιωτικοποιήσει τους σιδηροδρομικούς σταθμούς. Τελικά συμβιβάζεται. Η κυβέρνηση στήνει μια εταιρεία με επικεφαλής ένα ώς τότε μέλος της, που θα τους εκμεταλλευτεί.
Ο υπουργός επιβραβεύεται. Αλλά αποπέμπεται ο υφυπουργός, που είχε αντιδράσει στην πώληση δημόσιας περιουσίας. Η κοινή γνώμη συμφωνεί με την πώληση. Αντιδρούν όμως τα συνδικάτα, κι αυτό μειώνει τελικά τη δημοτικότητα της κυβέρνησης. Ποια διδάγματα μπορεί κανείς να αντλήσει από αυτή την ταινία, που μεταξύ άλλων τιμήθηκε με το Βραβείο της Διεθνούς Κριτικής στις Κάννες το 2011; Πρώτον, η ιδιωτικοποίηση ταυτίζεται με τη διαφθορά. Οι κάτοχοι της εξουσίας επικαλούνται τα χρέη των δημόσιων επιχειρήσεων για να τις εκποιήσουν και έτσι να πλουτίσουν ή οι ίδιοι ή οι φίλοι τους. Αυτό τίθεται ως αυτονόητο. Ο θεατής θα κρίνει αν είναι μια δογματική θέση που του επιβάλλει ο σκηνοθέτης ή αν στηρίζεται σε μια εμπειρία που δεν χρειάζεται να τεκμηριωθεί περαιτέρω. Η μεγάλη επιτυχία της ταινίας στη Γαλλία συνηγορεί μάλλον υπέρ της δεύτερης άποψης.
Δεύτερον, η εντιμότητα του πολιτικού ορίζεται με βάση την αντίθεση ιδιωτικού-δημόσιου συμφέροντος, αλλά η συμπεριφορά του ακολουθεί τελικά την αντίθεση ιδεαλισμού-πραγματισμού. Αξιολογεί αρχικά την ιδιωτικοποίηση με βάση το δημόσιο συμφέρον και την απορρίπτει. Ύστερα την αξιολογεί βάσει της αντίδρασης των συνδικάτων και τη δέχεται εφόσον δεν μειώνει τη δημοτικότητα της κυβέρνησης. Στο δεύτερο πλαίσιο η αντίδραση των συνδικάτων εξετάζεται πραγματολογικά. Δεν ενδιαφέρει αν έχουν δίκιο με βάση το δημόσιο συμφέρον, ενδιαφέρει μόνο το πολιτικό κόστος της αντίδρασής τους. Δεν ενδιαφέρει αν πλουτίζουν φίλοι του κόμματος, αλλά ότι αυτό θα βγει προς τα έξω. «Αν ήξερες ποιος είμαι, δεν θα με αγαπούσες», λέει ο υπουργός στη γυναίκα του.
Η μετάθεση της αντιπαράθεσης από το δίπολο ιδιωτικού-δημόσιου συμφέροντος στο δίπολο ιδεαλισμού-πραγματισμού αλλάζει την έκβασή της. Αν η ιδιωτικοποίηση βάζει το ιδιωτικό πάνω από το δημόσιο συμφέρον, δεν πρέπει να γίνει. Αν όμως είναι πραγματιστικά επιβεβλημένη, τα πράγματα αλλάζουν. Με βάση το δίπολο ιδιωτικού-δημόσιου συμφέροντος, η άρνηση της ιδιωτικοποίησης προασπίζει το δεύτερο. Βάσει του διπόλου ιδεαλισμού-πραγματισμού, η ίδια στηρίζεται σε ένα μη ρεαλιστικό δέον, οφείλεται σε «αγκυλώσεις». Ο πρωθυπουργός λέει ότι ο δημόσιος χαρακτήρας των σταθμών είναι ένας «αναχρονισμός». Έτσι το δίπολο ιδεαλισμού-πραγματισμού υπερισχύει του διπόλου ιδιωτικού-δημόσιου συμφέροντος. Ο πρωθυπουργός εννοεί ότι, σήμερα πια, η προάσπιση του δημόσιου συμφέροντος δεν είναι ρεαλιστική.
Αυτό το μάθημα πολιτειολογίας μπορεί εύκολα να συμπληρωθεί από τον θεατή. Για να απομακρυνθεί η συζήτηση από το δίπολο ιδιωτικού-δημόσιου συμφέροντος, η κυβέρνηση θα αρνηθεί προφανώς ότι τα συνδικάτα υπηρετούν το δημόσιο συμφέρον, θα τα κατηγορήσει, δηλαδή, για προάσπιση «συντεχνιακών προνομίων».
Τα χρέη της δημόσιας επιχείρησης είναι βέβαια υπαρκτά. Όπως υπάρχουν στοιχεία ιδιοτέλειας στα σωματεία. Η κυβέρνηση επικαλείται προβλήματα υπαρκτά, αλλά από εκεί και πέρα τα τοποθετεί στο πλαίσιο που ευνοεί τις επιλογές της. Άλλες λύσεις προωθεί η προνομιακή επίκληση του ρεαλισμού, άλλες αυτή του δημόσιου συμφέροντος. Αν μια κυβέρνηση προκρίνει το δεύτερο πλαίσιο, τα χρέη παραμένουν, συντεχνιακές επιλογές των συνδικάτων υπάρχουν, ο τρόπος με τον οποίο το κράτος πορίζεται χρήματα μπορεί όμως να αλλάξει, όπως μπορεί να διεξαχθεί διάλογος για να διακριθούν ποια συνδικαλιστικά αιτήματα στηρίζουν το δημόσιο συμφέρον. Υπάρχει λοιπόν και σε άλλες χώρες η αίσθηση, ότι πρέπει να αλλάξει ο τρόπος άσκησης της διακυβέρνησης (ο γαλλικός τίτλος της ταινίας είναι L'exercice de l'Etat, «Η άσκηση του κράτους»). Αυτό όμως μάλλον σημαίνει ότι όλο μειώνεται ο αριθμός των πολιτών που πείθονται από το περί πραγματισμού επιχείρημα.
Έχουν δίκιο. Ο πραγματισμός είναι βέβαια μια σημαντική, και απαραίτητη, διάσταση της πολιτικής. Αλλά αφορά το πώς εφαρμόζονται οι επιλογές μιας πολιτικής. Δεν αποτελεί επιλογή αλλά τρόπο εφαρμογής επιλογών. Και το αντίθετό του δεν είναι ο ιδεαλισμός αλλά ο δογματισμός. Η επιλογή που προκρίνει την ιδιωτικοποίηση μπορεί να εφαρμοσθεί με πραγματισμό ή να επιβληθεί δογματικά. Οι άλλες επιλογές επίσης. Όταν παύει όμως να πείθει η ταύτιση μίας επιλογής με τον πραγματισμό, και των άλλων συλλήβδην με τον δογματισμό, όπως σήμερα, τότε η προάσπιση του δημόσιου συμφέροντος γίνεται πιο ρεαλιστική.
_________________
*Ο Γ.Φαράκλας διδάσκει πολιτική φιλοσοφία στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
.jpg)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου