Τρίτη 4 Σεπτεμβρίου 2012

Το τελευταίο πακέτο (μέχρι το επόμενο)...

Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία...

Εδώ και πολλές μέρες στην ειδησεογραφία κυριαρχούν οι ειδήσεις για το περίφημο «νέο πακέτο», το πακέτο των 11,5 δισεκατομμυρίων, δηλαδή την δέσμη των νέων έκτακτων μέτρων με την εφαρμογή των οποίων πρέπει να εξοικονομηθούν από το πετσί μας ακόμα 11,5 δισεκατομμύρια, κι όλο διαβάζουμε πως το «πακέτο έχει κλειδώσει» κι όλο το ξανασυζητάνε οι πολιτικοί αρχηγοί της ημιτρικομματικής συγκυβέρνησης. Βέβαια, η ονομασία «πακέτο των 11,5 δισεκατομμυρίων» είναι ελαφρώς συμβατική και παρωχημένη, αφού στην πορεία τα 11,5 δις αβγάτισαν κι έγιναν 13 ή 15 ή 18 ή 22 κι εμείς οι δύσμοιροι παρακολουθούμε τα δισμύρια να τραβάνε την ανηφόρα, άλλοι με απόγνωση κι άλλοι με τη θυμοσοφία που αποκτά όποιος ξέρει πως «και μ’ εκατό στη φυλακή, και με τα χίλια μέσα».
Ως γνωστόν, εμείς εδώ λεξιλογούμε· ωστόσο δεν έχουμε, απ’ όσο θυμάμαι τουλάχιστον, ασχοληθεί με τη λέξη «πακέτο», που έχει βέβαια πάρει, όχι με δική της ευθύνη, τη συγκεκριμένη δυσοίωνη σημασία, όμως είναι αρκετά ενδιαφέρουσα από γλωσσική άποψη. Η λέξη είναι δάνειο στα ελληνικά, από το ιταλικό pacchetto, και αυτό από το γαλλικό paquet, με απώτερη αρχή, σύμφωνα με τα λεξικά, το ολλανδικό pak, που σήμαινε «μπάλα μαλλιού», λέξη που αρχικά ανήκε στην ορολογία των εμπόρων μαλλιού στη Φλάνδρα τον 12ο-13ο αιώνα. Πότε μπήκε στα ελληνικά δεν ξέρουμε, τα ληξιαρχεία της γλώσσας δεν δούλευαν τότε.

Πακέτο, βεβαίως, λέει το λεξικό, είναι «πράγμα ή πράγματα τυλιγμένα καλά και όλα μαζί με χαρτί, ή κλεισμένα σε χάρτινο κουτί, για να μεταφέρονται εύκολα και με ασφάλεια» και, κατ’ επέκταση, «τυποποιημένη χάρτινη συσκευασία (κουτί ή σακούλα) που περιέχει ορισμένο αριθμό ή ποσότητα πραγμάτων»· αυτοί οι ορισμοί είναι από το ΛΚΝ, και αν διαβάζουν από το λεξικό ας τους βελτιώσουν λίγο, διότι αμέσως μετά από τον δεύτερο ορισμό δίνουν το παράδειγμα «ένα πακέτο μακαρόνια», το οποίο δεν είναι χάρτινη συσκευασία. Το πακέτο λοιπόν είναι και η συσκευασία και το περιεχόμενό της, όπως χαρακτηριστικά στο πακέτο τσιγάρα.
Αυτές βέβαια είναι οι κυριολεκτικές σημασίες, αλλά η λέξη «πακέτο» έχει πάρει και μεταφορικές σημασίες, που έχουν μάλιστα λεξικογραφηθεί. Πακέτο είναι «σύνολο ομοειδών ενεργειών, προτάσεων κτλ. που έχουν έναν κοινό στόχο» (ΛΚΝ)· λέγεται επίσης για «σύνολο πραγμάτων που προσφέρονται όλα μαζί και όχι το καθένα χωριστά», όπως στα πακέτα λογισμικού ή τα πακέτα της κινητής τηλεφωνίας. Στην ευρωενωσιακή γλώσσα, πακέτο ήταν η δέσμη μέτρων και οικονομικών παροχών προς τα κράτη μέλη, και συνήθως συνοδευόταν από το όνομα του εκάστοτε προέδρου της Κομισιόν· υπήρξαν περισσότερα από ένα πακέτα Ντελόρ, αλλά και πακέτο Σαντέρ θυμάμαι. Υπάρχουν και συμφωνίες-πακέτα, δηλαδή συνολικές συμφωνίες, που εφαρμόζονται ή όλα τα μέρη ή κανένα.
Σε πολλές περιπτώσεις το πακέτο μπήκε στη γλώσσα μας ως μεταφραστικό δάνειο από τα αγγλικά (package deal, ας πούμε) ή τα γαλλικά, όμως άλλοι σχηματισμοί είναι θαρρώ εγχώριοι, ιδίως στην αργκό. Μάλιστα, η σημασία «πακέτο = απογοήτευση, δυσάρεστη εξέλιξη, πάθημα» πρόλαβε να λεξικογραφηθεί στο λεξικό Μπαμπινιώτη, μαζί με τη συναφή φράση «τρώω πακέτο», π.χ. έφαγα πακέτο με τα αποτελέσματα των εξετάσεων. Μια ακόμα διαδεδομένη φράση είναι η «πάνε πακέτο», που λέγεται για πράγματα ή πρόσωπα που συνδέονται τόσο στενά που το ένα δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς το άλλο· αυτή είναι αρκετά παλιότερη, αν σκεφτούμε ότι το χαζοσουξέ «Εμείς οι δυο πάμε πακέτο δεν θα χωρίσουμε ποτέ» της Λίτσας Διαμάντη είναι τραγούδι του 1989.
Σε μια άλλη αργκοτική σημασία, πακέτο είναι το παραμύθι, το ψέμα, και πακετατζής ο παραμυθάς, ο μεγάλος ψεύτης· αν και εδώ υπάρχει μπέρδεμα, διότι στη Βόρεια Ελλάδα πακετάς είναι απλώς ο ντελιβεράς, αυτός που «δουλεύει πακέτο». Αυτή και άλλες εκφράσεις έχουν φυσικά καταχωρηθεί στο slang.gr, όπου μπορείτε επίσης να βρείτε ότι «το έχει όλο το πακέτο» σημαίνει «έχει όλα τα απαραίτητα προσόντα», ενώ πακέτο λέγεται επίσης το εξόγκωμα του παντελονιού στην περιοχή των γεννητικών οργάνων· αυτό το έχουν και οι Ισπανοί, paquete λέγεται το αντρικό εργαλείο και θυμάμαι, τότε που μάθαινα ισπανικά, ένα χιουμοριστικό σκετς ενός Ισπανού κωμικού που παρωδούσε τις διαφημίσεις απορρυπαντικών· ο κωμικός απευθυνόταν σ’ ένα ζευγάρι που έβγαινε από σουπερμάρκετ, και πρότεινε στη γυναίκα να αλλάξει το πακέτο απορρυπαντικών που κουβαλούσε ο άντρας της με το απορρυπαντικό της προσφοράς, κι εκείνη έλεγε όχι, «μα το πακέτο που σας δίνω είναι μεγαλύτερο· ναι, αλλά το πακέτο του άντρα μου το έχω συνηθίσει», τέτοια· περιέργως, έβγαζε γέλιο, αλλά για υπόλοιπες σημασίες του πακέτου σας παραπέμπω στο όπως πάντα πλούσιο λήμμα του slang.gr.
Όλες αυτές οι σημασίες και οι εκφράσεις είναι νέες, νεότατες, μετά τη μεταπολίτευση όλες. (Τέσσερις δεκαετίες για τη γλώσσα είναι διάστημα ελάχιστο· όσο ν’ ανοιγοκλείσουν οι αιώνες τα μάτια τους, έχουν περάσει). Η φρασεολογική και λεξικογραφική αυτή ζωτικότητα του πακέτου είναι κάτι απολύτως φυσιολογικό· η γλώσσα βέβαια είναι πράγμα συντηρητικό, που αλλάζει με τους δικούς της αργούς ρυθμούς, όμως αλλάζει. Το φρασεολόγιο και το παροιμιολόγιό μας διαμορφώθηκαν στους ατέλειωτους αιώνες της αγροτικής κυριαρχίας, γι’ αυτό και στις εκφράσεις και παροιμίες μας αναβιώνει μια παλιότερη Ελλάδα, που πολλοί την έχουμε γνωρίσει -αλλά που έχει πια φύγει. Αυτό δεν μας εμποδίζει να χρησιμοποιούμε τις παλιότερες εκφράσεις· μπορεί κάποιος νέος να μην έχει δει ποτέ του γάιδαρο εκ του φυσικού, όμως θα βρίσει «γαϊδούρι» τον αγενή συμμαθητή του ή θα επαναλάβει την παροιμία «κάλλιο γαϊδουρόδενε παρά γαϊδουρογύρευε»· αλλά οι παροιμίες και οι φράσεις που φτιάχνονται τώρα, στην κοινωνία των πόλεων, δεν θα έχουν τον γάιδαρο, θα έχουν το πακέτο.
Κι έτσι, γυρίσαμε στο πακέτο των εντεκάμισι (ή δεκατριών, ή είκοσι, τζάμπα είναι) δισμυρίων, που όλο ακούμε ότι «κλείδωσε» (γι’ αυτή την έκφραση θα πούμε άλλη φορά) και όλο δεν ανακοινώνεται· μπορεί το περιεχόμενο του πακέτου να μην έχει ακόμα ανακοινωθεί, όλοι όμως μας λένε πως το πακέτο θα είναι οδυνηρό, βαρύ, σκληρό, δυσβάστακτο, αλλά απαραίτητο, μας λένε. Και φροντίζουν επίσης οι πολιτικοί αρχηγοί να υπογραμμίζουν ότι πρόκειται για «το τελευταίο πακέτο». Σε αυτό τους πιστεύω. Στην ελληνική γλώσσα, η λέξη «τελευταίος» έχει δυο βασικές σημασίες· αφενός λέγεται για κάτι που ύστερα απ’ αυτό δεν υπάρχει άλλο, αφετέρου για το πιο πρόσφατο, το πιο κοντινό σε μια δεδομένη στιγμή, π.χ. τις τελευταίες μέρες, τα τελευταία νέα. Με αυτή τη σημασία μιλάνε για το «τελευταίο πακέτο μέτρων»· το τελευταίο μέχρι να έρθει το επόμενο.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Ροη αρθρων