τι ωραία ψέματα!

Παναγιωτης Κοτσωνης, απο το Περιοδικο Χρονος...
Η Ευρωπαϊκή Ένωση μέσα από το βιβλίο Γεωγραφίας της Ε’ Δημοτικού.
Στην αυγή του νέου έτους, η Ελλάδα ανέλαβε την Προεδρία του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σε μία περίοδο όξυνσης της οικονομικής κρίσης με πολλαπλές κοινωνικές και ανθρωπιστικές συνέπειες. Οι αποφάσεις που προκύπτουν κατόπιν των όποιων διαπραγματεύσεων με την τρόικα (Ε.Ε.-Ε.Κ.Τ.-Δ.Ν.Τ.) συμβάλλουν στη ραγδαία συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους. Έτσι, σηματοδοτείται και η σταδιακή αποδόμηση του κοινωνικού ευρωπαϊκού οράματος. Ωστόσο, φαίνεται πως οι μαθητές στο ελληνικό σχολείο δεν πρέπει να τα γνωρίζουν αυτά, ούτε πρέπει να ασκηθούν στον κριτικό προβληματισμό. Το βιβλίο Γεωγραφίας της Ε΄ Δημοτικού που συγχρηματοδοτείται κατά 75% από το Ευρωπαϊκό Κοινοτικό Ταμείο και κατά 25% από εθνικούς πόρους, και που υπογράφεται από τον καθηγητή Ε.Μ.Π. Κωστή Κουτσόπουλο και τους εκπαιδευτικούς Μαρία Σωτηράκου, Μαρία Ταστσόγλου και Δημήτρη Ζωγόγιαννη, παρουσιάζει στους νεαρούς μαθητές και μαθήτριες μία εξωραϊσμένη εικόνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των σκοπών της, που είναι το λιγότερο αποπροσανατολιστική.

Ένα αύριο καλύτερο, αλλά για ποιον
Στην ενότητα με τίτλο «Το ανθρωπογενές περιβάλλον της Ελλάδας» περιλαμβάνονται μεταξύ άλλων δύο κεφάλαια (σ. 42, 43) με τίτλους «Οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης» και «Η σημασία της Ευρωπαϊκής Ένωσης».

Στο κεφάλαιο 42 καταγράφονται τα 27 κράτη-μέλη της Ε.Ε. και ακολουθεί μία σύντομη ιστορική αναδρομή για τη δημιουργία της. Έτσι, οι μαθητές ενημερώνονται για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (Ε.Ο.Κ.) που υπογράφηκε με τη Συνθήκη της Ρώμης το 1957 από τις αντιπροσωπείες των κρατών-μελών της Ε.Κ.Α.Χ. (Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα). H Ε.Ο.Κ. αφού πέτυχε μία σειρά στόχους, όπως ότι «καταγράφηκαν τα σοβαρά οικονομικά προβλήματα των κρατών-μελών και τέθηκαν οι ουσιαστικές βάσεις για την οικονομική τους ανάπτυξη», μετονομάστηκε σε Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) με τη Συνθήκη του Μάαστριχτ το 1993, δηλαδή «ένωση όλων των λαών των κρατών-μελών της, ώστε όλοι ενωμένοι να προγραμματίζουμε ένα καλύτερο αύριο». Ωστόσο, η ανιψιά μου, μαθήτρια της Ε΄ Δημοτικού, που παρατηρώντας γύρω της αντιλαμβάνεται τη σκληρή πραγματικότητα, δυσκολεύεται να κατανοήσει πώς εννοείται αυτό το καλύτερο αύριο.
Το πιο ενδιαφέρον σε αυτή τη διατύπωση είναι ο τρόπος με τον οποίο τα προσχήματα βαφτίζονται αιτίες. Διότι είναι πρόσχημα η κοινή πορεία ειρήνης και ενότητας των λαών της Ευρώπης και αιτία η ένωση των κεφαλαίων και η περαιτέρω ισχυροποίηση της αστικής τάξης μεταπολεμικά. Όσο για τον σκοπό της οικονομικής ανάπτυξης και του προγραμματισμού ενός καλύτερου μέλλοντος, είναι σίγουρο ότι οι τράπεζες, οι εφοπλιστές και οι μονοπωλιακοί όμιλοι θα είχαν πολλά παραδείγματα να συνεισφέρουν για το πώς αντιλαμβάνονται το αύριο του εργαζόμενου λαού. Ευτυχώς που η ανιψιά μου δεν διδάσκεται ότι σύμφωνα με την έρευνα της Ευρωπαϊκής Στατιστικής Υπηρεσίας (Eurostat) για τον μήνα Οκτώβριο του 2013 καταγράφονται 26.654 εκατομμύρια άνεργοι στην Ε.Ε. και 19.298 εκατομμύρια άνεργοι στην Ευρωζώνη. Πιο συγκεκριμένα, στην Ελλάδα το ποσοστό ανέρχεται σε 27,30% (Αύγουστος), στην Ισπανία 26,70%, στην Ουγγαρία 17,60% και στην Κύπρο 17,00%.
Μία από τις αιτίες για τη δημιουργία της Ε.Ο.Κ. το 1957, με βάση τα όσα διδάσκονται οι μαθητές της Ε΄ Δημοτικού, είναι και η θεραπεία των συνεπειών του πολέμου («μόνο με την ειρήνη και τη συνεργασία θα μπορούσαν να ξεπεράσουν τα τεράστια προβλήματα που άφησε πίσω του ο πόλεμος»). Ωστόσο, πάλι σύμφωνα με την ανωτέρω έρευνα, τα ποσοστά ανεργίας των νέων (κάτω των 25 ετών) θα μπορούσαν να θωρηθούν κατοχικά. Στην Ελλάδα διαμορφώνονται σε 58% (Αύγουστος 2013), στην Ισπανία 57,4% και στην Κροατία 52,4%.
Στο κεφάλαιο 43, τα παιδιά καλούνται να μάθουν «για τον ρόλο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη διαμόρφωση της ζωής μας». Αμέσως παρατίθενται δύο παραδείγματα δράσης της Ε.Ε στη χώρα μας με φωτογραφίες από το Γυμναστήριο Άρσης Βαρών στην Νίκαια και τον Βιολογικό καθαρισμό στην Ψυττάλεια. Δύο μεγάλα έργα που αποδίδονται εξ ολοκλήρου σε ένα Ευρωπαϊκό Ταμείο-Άγιο Βασίλη μέσω ενίσχυσης, η οποία «απευθύνεται κυρίως στα κράτη που έχουν αδύναμες οικονομίες, με σκοπό να φθάσουν όλα, όσο είναι δυνατό, στο ίδιο οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο». Μάλλον η συγχρηματοδότηση της έκδοσης δεν ήταν αρκετή, ώστε να προστεθεί λίγο ακόμη χαρτί που να αναφέρει τα έργα στα μεγάλα οδικά δίκτυα, η κατασκευή των οποίων πραγματοποιείται από μεγάλες κατασκευαστικές ιδιωτικές εταιρείες που χρεώνουν προκαταβολικά διόδια για τη διέλευση των οχημάτων. Ακόμη, είναι φανερό πως οι συντάκτες δεν έκριναν απαραίτητο να θυμίσουν τις υπερκοστολογήσεις των αθλητικών εγκαταστάσεων των Ολυμπιακών Αγώνων που έγιναν στη χώρα μας και αλλού, μέσω των οποίων ορισμένοι εργολάβοι, κατασκευαστές, σύμβουλοι κτλ. έγιναν πλουσιότεροι εν μιά νυκτί.

Σιωπή για τους φτωχούς, τιμωρία για τους άστεγους
Το βιβλίο της Γεωγραφίας ανήκει στην καινούρια γενιά βιβλίων που ενθαρρύνουν τη συζήτηση καθηγητή και μαθητών μέσα στην τάξη. Προτείνονται συζητήσεις για τους κανονισμούς της Ε.Ε., για το πώς ρυθμίζουν ζητήματα της καθημερινότητας «διαμορφώνοντας καλύτερη ποιότητα ζωής» ή για το πώς μπορούν να αξιοποιηθούν τα χρήματα που δίνει η Ε.Ε ώστε «να πετύχουμε τη μεγαλύτερη βελτίωση της ζωής μας και της ανάπτυξης της πατρίδας μας» ή η κουβέντα για «τα πλεονεκτήματα που μας παρέχει το ευρώ στις μετακινήσεις μας, στις συγκρίσεις των τιμών κτλ.». Όμως, αναρωτιέμαι σε ποια βάση θα τεθούν από τη μεριά των εκπαιδευτικών τα διάφορα θέματα. Άραγε τα παιδιά θα ενημερωθούν ποτέ ότι στα κράτη-μέλη εντός Ε.Ε και Ευρωζώνης, πάντα σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, τα ποσοστά της φτώχειας για το 2011 ήταν:
– Βουλγαρία 49,10% (3.750.000 άνθρωποι περίπου),
– Ρουμανία 40,30% (8.660.000 άνθρωποι περίπου),
– Ελλάδα 31,00% (3.490.000 άνθρωποι περίπου),
– Ιρλανδία 29,40% (1.323.000 άνθρωποι περίπου),
– Ιταλία 28,20% (16.890.000 άνθρωποι περίπου),
– Ισπανία 27,00% (12.460.000 άνθρωποι περίπου),
– Πορτογαλία 24,40 % (2.600.000 άνθρωποι περίπου).
Αξίζει να σημειωθεί ότι στην πανίσχυρη Γερμανία που αποτελεί πρότυπο ανάπτυξης, η φτώχεια αγγίζει το 19,90%, ποσοστό που μεταφράζεται σε 16.500.000 ανθρώπους περίπου. Τα ποσοστά παρουσιάζονται εδώ και σε απόλυτους αριθμούς με αναγωγή στον πληθυσμό του 2011, διότι η φτώχεια δεν αφορά στατιστικούς δείκτες, αφορά ζωές.

Οι άστεγοι στο στόχαστρο
Στα κράτη μέλη της Ε.Ε., οι άστεγοι ξεπερνούν τα 3.000.000 ανθρώπους. Αυτή ήταν στις αρχές του 2012 η εκτίμηση από την ίδια την Ε.Ε., ωστόσο ο αριθμός αυτός αμφισβητείται καθώς είναι κατά πολύ μικρότερος σε σύγκριση με τους αριθμούς που δίνουν άλλοι οργανισμοί. Γιατί να συμβαίνει κάτι τέτοιο, θα ρωτούσε η ανιψιά μου; Μα διότι, όπως δήλωσε ο επίτροπος Μισέλ Μπαρνιέ ενώπιον του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, «οι κοινοτικές υπηρεσίες δεν έχουν καταγράψει τον αριθμό των αστέγων στην Ευρώπη, διότι δεν έχει ακόμη προσδιοριστεί ακριβώς ο όρος του αστέγου». Ίσως μάλιστα, επειδή ακριβώς ο όρος του αστέγου δεν έχει προσδιοριστεί στην Ε.Ε., να καλλιεργείται σε κάποια κράτη-μέλη ένα εχθρικό κλίμα εναντίον των αστέγων και να ενθαρρύνεται η ποινικοποίηση της επαιτείας. Στο πλαίσιο εννοείται της προσπάθειας για βελτίωση της ποιότητας ευρωπαϊκής ζωής… Πιο συγκεκριμένα:
– Στην Ισπανία, η Ana Botella, δήμαρχος της Μαδρίτης ετοιμάζει σχέδιο νόμου σύμφωνα με το οποίο στο πλαίσιο της ειρηνικής συνύπαρξης των πολιτών θα τιμωρούνται ορισμένες συμπεριφορές, με επιβολή κυρώσεων και πρόστιμο 750 ευρώ. Το μέτρο θα αφορά όσους ζητιανεύουν στις εισόδους εμπορικών κέντρων, γραφείων, σχολείων και νοσοκομείων, κοιμούνται σε παγκάκι ή πωλούν χαρτομάντιλα στα φανάρια για να εξασφαλίσουν ένα γεύμα. Το πρόστιμο μπορεί να φτάσει και τα 3.000 ευρώ αν πραγματοποιείται επαιτεία συνοδεία παιδιού (άρθρο του Bruno Garcia Gallo, El Pais, 8.10.2013).
– Στη Σουηδία, το ακροδεξιό κόμμα Δημοκράτες της Σουηδίας κατέθεσε πρόταση στο Κοινοβούλιο, με την οποία ζητά η επαιτεία από ξένους να αποτελεί λόγο απέλασης από τη χώρα και απαγόρευσης εισόδου σε αυτή για πάντα (άρθρο Agence France-Presse, 7.11.2013).
– Στη Νορβηγία, η κυβέρνηση συνασπισμού, στην οποία συμμετέχει το συντηρητικό φιλελεύθερο Κόμμα της Προόδου, θέλει να επιτρέψει στους δήμους να ενσωματώσουν απαγόρευση της επαιτείας στις τοπικές αστυνομικές διατάξεις τους. Ένα μέτρο που στοχεύει κυρίως στην απομάκρυνση των Ρομά από τη χώρα (άρθρο της Helen Collins, Daily Mail, 9.10.2013).
– Στην Ουγγαρία, το κοινοβούλιο συζητά ένα νομοσχέδιο που θα επιτρέπει στις τοπικές αρχές να επιβάλλουν πρόστιμο μέχρι και φυλάκιση σε αστέγους. Μάλιστα, δεν είναι η πρώτη φορά που ανοίγει μια τέτοια συζήτηση, εφόσον και το 2011 ένας σχετικός τοπικός νόμος στη Βουδαπέστη επεκτάθηκε σε όλη τη χώρα με πρόστιμα ύψους μέχρι 650 δολαρίων ή ακόμη και με ποινή φυλάκισης (άρθρο της Kristina Jovanovski, Aljazeera, 29.9.2013).
– Στη Γαλλία, ο υπουργός Εσωτερικών του 2011 Claude Gueant θέσπισε νόμο για την «επιθετική επαιτεία». Όπως δήλωσε, αναφερόμενος κυρίως στους Ρομά, στόχος είναι «να επιστρέψουν οι παραβάτες στη χώρα καταγωγής τους είτε εθελοντικά είτε διά της βίας». Το πρόστιμο που επιβάλλεται σε όσους παρανομούν επαιτώντας είναι 38 ευρώ (άρθρο του Henry Samuel, The Telegraph, 13.9.2011).
– Στην Ιταλία, το 2008 η Βενετία έγινε η πρώτη ιταλική πόλη που απαγόρευσε την επαιτεία επιβάλλοντας πρόστιμα από 25 μέχρι 50 ευρώ. Ο Augusto Salvadori του Βενετικού Τμήματος Αστικών Υποθέσεων είχε δηλώσει ότι «το σύνολο του πληθυσμού της Βενετίας ήθελε αυτό το μέτρο ενάντια στην επαιτεία διότι είναι ενοχλητικό για τους πολίτες και τους τουρίστες, βλάπτει την εικόνα της Βενετίας και κάνει το περπάτημα μέσα στην πόλη ακόμα πιο δύσκολο» (άρθρο του Nick Pisa, The Telegraph, 24.7.2008).
Στο πλαίσιο του μαθήματος της Γεωγραφίας προτείνεται επίσης συζήτηση στην τάξη και για τα πλεονεκτήματα του ευρώ. Αλλά η συγγραφική ομάδα των Κωστή Κουτσόπουλου, Μαρίας Σωτηράκου, Μαρίας Ταστσόγλου και Δημήτρη Ζωγόγιαννη δεν προέβλεψε καμία αναφορά στη συνεχή αύξηση του κόστους απόκτησης των βασικών ειδών που χρειάζεται καθημερινά μία οικογένεια. Ούτε σχολιάζει τη μείωση των μισθών η οποία συνδυάζεται με ταυτόχρονη αύξηση των φόρων ή με άλλα επαχθή μέτρα που επιβάλλονται, με πρόσχημα ότι το ευρώ είναι –πάση θυσία– το νόμισμά μας!

Αποφεύγοντας την επικαιροποίηση
Αναρωτιέμαι αν η συγγραφική ομάδα που επιλέχτηκε για τη συγγραφή ενός σύγχρονου βιβλίου είναι υποχρεωμένη να παρακολουθεί και τις σύγχρονες εξελίξεις. Διότι προκειμένου να παρουσιάσει τις «Δραστηριότητες της Ευρωπαϊκής Ένωσης» χρησιμοποιεί τη γνωστή μέθοδο της αντιγραφής-επικόλλησης (copy-paste) με πηγή την Πάπυρος-Larouche-Britannica (τόμ. 25, σ. 154). Και επειδή μοιάζει να μην κατέχει ιδιαίτερα τη μέθοδο της αναβάθμισης (update), πρότεινα στην ανιψιά μου να διαβάσουμε μαζί τη συγκεκριμένη λίστα δραστηριοτήτων.
«Κοινή πολιτική στους τομείς του εμπορίου, των μεταφορών, της γεωργίας και της αλιείας». Πράγματι, διευκρίνισα στην ανιψιά μου, υπάρχει διάθεση για κοινή πολιτική εφαρμογή των τεσσάρων ελευθεριών της Ε.Ε. (απελευθέρωση κεφαλαίου, εμπορευμάτων, υπηρεσιών, εργαζομένων). Κάτι που με άλλα λόγια σημαίνει απελευθέρωση του μεγάλου κεφαλαίου να δρα κατά το δοκούν προκειμένου να εξασφαλίζει όσο γίνεται μεγαλύτερα κέρδη.
«Μία πολιτική στον τομέα του περιβάλλοντος». Δηλαδή κανονισμοί και οδηγίες που οι μεγάλες επιχειρήσεις εφαρμόζουν μόνο με την προϋπόθεση του κέρδους. Αλλά και απλές πρακτικές, όπως η αύξηση του φόρου κατανάλωσης πετρελαίου, ώστε οι άνθρωποι να βρίσκονται αντιμέτωποι με το φαινόμενο της αιθαλομίχλης επειδή προσπαθούν να ζεσταθούν ανάβοντας τα τζάκια τους.
«Συμβολή στην επίτευξη επιπέδου προστασίας της υγείας». Η ασφάλιση ως όρος εισαγωγής στα δημόσια νοσοκομεία, οι ελλείψεις σε ιατρικό-νοσηλευτικό προσωπικό και ιατρικό υλικό, η μείωση της αμοιβής των εργαζομένων στα νοσοκομεία και η εντατικοποίηση των ήδη εξαντλητικών ωραρίων, τα διαρκώς αυξανόμενα ποσοστά συμμετοχής των ασφαλισμένων στα φάρμακα και η περαιτέρω εμπορευματοποίηση των υπηρεσιών υγείας και φαρμακευτικής περίθαλψης, συμβάλλουν πράγματι αποφασιστικά στην προστασία της υγείας. Μόνο που αυτού του είδους η προστασία αφορά μία υγεία-εμπόρευμα που προστατεύει τα συμφέροντα των φαρμακοβιομηχανιών, των ομίλων ασφαλιστικών εταιρειών και των ιδιωτικών νοσοκομείων.
«Συμβολή στην ενίσχυση της προστασίας των καταναλωτών». Ε! Ας μάθει η ανιψιά μου και για τα κατά καιρούς σκάνδαλα για μολυσμένα κτηνοτροφικά προϊόντα ή αλλοιωμένα καταναλωτικά προϊόντα, όπως και για την πώληση ληγμένων τροφίμων στα ράφια του σούπερ μάρκετ…
«Μέτρα στους τομείς της ενέργειας και του τουρισμού». Φαίνεται πως στις χώρες της Ε.Ε υπήρχε φαινόμενο υπερτουρισμού. Επομένως, είναι συνειδητή η πολιτική που καθιστά αδύνατο για όλο και περισσότερους ανθρώπους να ασκήσουν το δικαίωμά τους στην ξεκούραση και τις διακοπές. Όσο για την ενέργεια, τόσο στην Ε.Ε. αλλά και παγκόσμια, οι ανταγωνισμοί μεταξύ των μεγάλων πολυεθνικών για τη διεκδίκηση του μεγαλύτερου μεριδίου στην εκμετάλλευση ενεργειακών πόρων καθορίζουν εν πολλοίς τα μέτρα από αυξομειώσεις τιμών στο ρεύμα, το φυσικό αέριο κτλ. μέχρι τις πολεμικές επεμβάσεις για την κυριαρχία στις πλουτοπαραγωγικές πηγές διαφόρων χωρών.
Φυσικά δεν χρειάστηκε να σχολιάσω στην ανιψιά μου, μία ακόμη δραστηριότητα της Ε.Ε, που αναφέρεται στη «Συμβολή σε μία παιδεία και κατάρτιση υψηλού επιπέδου, καθώς και στην ανάπτυξη των πολιτισμών των κρατών-μελών».