ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ ΚΑΠΑΚΟΥ, απο την Αυγη...
ΠΡΙΝ ΑΠΟ 25 χρόνια, σε συνέντευξη με τον καθηγητή Γιάννη Σαμαρά για την οικονομική πολιτική της Αριστεράς, έκπληκτος τον άκουσα να μου λέει ότι όταν είχε πάει στην Κούβα για να βοηθήσει στην οικοδόμηση του νέου συστήματος, του είπαν να μην ασχοληθεί με το νόμισμα γιατί είναι καπιταλιστικό πράγμα και θα το καταργούσαν οικοδομώντας τον σοσιαλισμό! Δεν έπαιρναν από λόγια, μου είπε, ό,τι κι αν τους έλεγα. Γιατί θυμήθηκα εκείνη τη συνέντευξη;
Επειδή ένα μέρος των αντιδράσεων, κυρίως από το Διαδίκτυο, μου θύμισε τη στάση των Κουβανών και τη στοχοπροσήλωσή τους σε μια μηχανιστική ανάγνωση των "ιερών κείμενων" ακόμη κι όταν ένας "ορθόδοξος" μαρξιστής προσπαθούσε να τους πείσει ότι η πραγματικότητα είναι πιο περίπλοκη. Έκτοτε η ιστορική Αριστερά έκανε πολλά βήματα μπροστά για να ξαναγυρίσει στον ανόητο δογματισμό και τη μανιχαϊστική κενότητα.
ΤΡΕΙΣ είναι οι αιτίες των μεγάλων διασπάσεων στην ιστορική Αριστερά. Η πρώτη ήταν η σχέση με την ΕΣΣΔ, την πατρίδα του (αν)ύπαρκτου σοσιαλισμού, κυρίως από τη σταλινική περίοδο και μετά. Η δεύτερη, η παραβίαση της εσωκομματικής δημοκρατίας με τον εξοστρακισμό της διαφορετικής άποψης με "μοχλό" τον δημοκρατικό συγκεντρωτισμό. Η τρίτη, η πολιτική συμμαχιών. Οι δύο πρώτες αιτίες μάτωσαν την ιστορική Αριστερά στην Ελλάδα, αλλά πλέον αποτελούν αντικείμενο μόνο των ιστορικών. Μένει η τρίτη αιτία συγκρούσεων, η πολιτική συμμαχιών.
ΑΣ ΘΥΜΗΘΟΥΜΕ τι υποστήριξα στο άρθρο της προηγούμενης Κυριακής. Πρώτον, ότι η έκρηξη του ΣΥΡΙΖΑ είναι αποτέλεσμα τόσο του ριζοσπαστισμού του όσο και της βαθιάς κρίσης πολιτικής εκπροσώπησης, εξαιτίας της κρίσης που περνά ο συγγενής χώρος της Κεντροαριστεράς λόγω της εφαρμογής των μνημονιακών πολιτικών, που συνθλίβουν τους εργαζόμενους.
Δεύτερον, ότι για πρώτη φορά ένα κόμμα της Αριστεράς, ο ΣΥΡΙΖΑ, έχει να αντιμετωπίσει ένα ιστορικών διαστάσεων πρόβλημα: ή να στραφεί σε έναν νεοκομμουνιστικό προσανατολισμό, όπως αυτός υποδηλώνεται από τον κύριο όγκο των στελεχών του που προτείνουν ένα "δεύτερο κύμα ριζοσπαστισμού", ή ως αριστερός πολιτικός φορέας να γίνει ο κορμός ενός νέου συνασπισμού εξουσίας.
Τόσο η πρώτη όσο και η δεύτερη επιλογή είναι αριστερές, υπό προϋποθέσεις μπορεί και να τέμνονται. Κατά τη γνώμη μου, ο πρώτος δρόμος οδηγεί σε ένα κόμμα κοινωνικής και πολιτικής αντιπολίτευσης (σ.σ.: μερικοί μάλιστα θα ήθελαν εκτός Ευρωζώνης), ενώ ο δεύτερος δυνάμει οδηγεί σε ένα κόμμα εξουσίας. Δεν μέμφομαι κανέναν από τους δυο. Αν κρίνω από τις αντιδράσεις, λίγοι γνωρίζουν ότι ως πρόσωπο είχα διαδραματίσει, προ 25ετίας και πλέον, κάποιο ρόλο υπέρ της πρώτης επιλογής. Αν και τα στερνά τιμούν τα πρώτα, δύσκολα θα μπορούσα να κατηγορηθώ ότι αλληθωρίζω προς την Κεντροαριστερά. Στην πραγματικότητα, οι ιστορικές συνθήκες είναι εντελώς διαφορετικές, ενώ τέτοιου είδους συγκυρίες εμφανίζονται κάθε δύο γενιές, εκτός τού ότι είμαστε πλέον όλοι πιο ώριμοι.
ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ζήτημα που έχει σήμερα μπροστά του ο ΣΥΡΙΖΑ δεν είναι βεβαίως αν θα προδώσει ή όχι την ψήφο των πολιτών, αλλά αν θα ανταποκριθεί στην ιστορική πρόκληση να αποτελέσει έναν πραγματικό εναλλακτικό πολιτικό φορέα εξουσίας, με ριζοσπαστισμό, αλλά χωρίς ασάφειες, διπλές ερμηνείες και αμετροέπειες στην προγραμματική του πρόταση. Ως αριστερό κόμμα οφείλει να αναζητήσει συμμάχους σε συγγενείς πολιτικούς και κοινωνικούς χώρους δίνοντας ταυτόχρονα τη μάχη της ηγεμονίας και της περαιτέρω αλλαγής των συσχετισμών. Αυτή η μάχη πρέπει να στηρίζεται σε προτάσεις πραγματικά εναλλακτικές, που δεν θα αναπαράγουν τους όρους της κρίσης, αλλά θα την υπερβαίνουν στην κατεύθυνση του κοινωνικού μετασχηματισμού.
ΔΕΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΑ ότι δεν πρέπει να στηρίζει κοινωνικούς αγώνες -κάθε άλλο-, αλλά ότι δεν μπορεί να υιοθετεί κάθε αίτημα που διατυπώνεται από τις κοινωνικές ομάδες. Πρέπει να ιεραρχεί και να συνθέτει τα αιτήματα αυτά για την υπέρβαση της κρίσης από τη σκοπιά των δυνάμεων της εργασίας, με τη διευρυμένη έννοια, πέρα δηλαδή από τον παραδοσιακό εργατισμό και οικονομισμό. Φαντάζεται κανείς τον Μαρξ να υιοθετεί τα αιτήματα των λουδιτών, οι οποίοι -μην το λησμονούμε- αποτελούσαν στρατηγική του εργατικού κινήματος; Φαντάζεται κανείς τον Μαρξ να λέει στον Ένγκελς ότι δεν θα ήθελε να έχει σχέσεις μαζί του, επειδή καταγόταν από αστική οικογένεια; Φαντάζεται επίσης κανείς τις αντιδράσεις που θα ξεσπάσουν αν και εφόσον ο ΣΥΡΙΖΑ κληθεί να εφαρμόσει μια βασική του θέση: το περιουσιολόγιο;
ΕΝΑ ΣΥΓΧΡΟΝΟ αριστερό κόμμα, ως συλλογικός διανοούμενος, όπως θα έλεγε ο Γκράμσι, οφείλει να ιεραρχεί και να συνθέτει τα αιτήματα, αλλιώς μετατρέπεται σε επαγγελματικό σωματείο ή, ακόμη χειρότερα, δεν μπορεί να αποφύγει τον πειρασμό ενός πελατειακού πολιτικού φορέα.
ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ όμως οι πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις στις οποίες η ριζοσπαστική Αριστερά πρέπει να απευθυνθεί από θέση αρχής προκειμένου να οικοδομήσουν μαζί έναν νέο συνασπισμό εξουσίας; Πρώτα απ' όλα οι άλλες πολιτικές δυνάμεις, που αυτοπροσδιορίζονται ως αριστερές, ΚΚΕ, ΔΗΜ.ΑΡ., ΑΝΤΑΡΣΥΑ και άλλες μικρότερες κινήσεις.
Μετά είναι οι δυνάμεις της Κεντροαριστεράς, της πολιτικής οικολογίας, των κοινωνικών κινημάτων και βεβαίως η κοινωνική βάση της εργασίας. Εικάζω ότι θα έχουν διαφύγει ορισμένων οι μετρήσεις της κοινής γνώμης, που δείχνουν ευρύτατο αντιπολιτικό - αντικομματικό ρεύμα, ενώ ο ΣΥΡΙΖΑ παίρνει περίπου το ένα τέταρτο του εκλογικού του ποσοστού στην ερώτηση ποιο είναι το καλύτερο κόμμα για να αντιμετωπίσει τα προβλήματα της χώρας. Στην πραγματικότητα δηλαδή πείθει για την εναλλακτική του πρόταση κυρίως το τμήμα που προέρχεται από την ιστορική Αριστερά.
ΓΙΑ ΝΑ ΑΛΛΑΞΟΥΝ τα πράγματα, οφείλουν να αλλάξουν όλοι, ο καθένας καθ' όσον του αναλογεί, τόσο οι δυνάμεις της ιστορικής Αριστεράς όσο και οι πολιτικές δυνάμεις της Κεντροαριστεράς, οι οποίες στηρίζουν δυστυχώς τις πολιτικές - σοκ. Κυρίως όμως ο ΣΥΡΙΖΑ οφείλει να διαμορφώσει ένα πραγματικά εναλλακτικό πρόγραμμα, που θα απαντά αξιόπιστα ακόμη και στα πιο δύσκολα ερωτήματα των πολιτών, ενώ δεν θα μετατρέπει τον νέο συνασπισμό εξουσίας σε κακέκτυπο του ΠΑΣΟΚ.
Το ότι πολλοί από τους πολίτες που στηρίζουν τον ΣΥΡΙΖΑ εκφράζουν φόβους μήπως μετατραπεί σε κακέκτυπο του ΠΑΣΟΚ και κολυμβήθρα του Σιλωάμ, είναι δείγμα υγείας, καθήκον δε της ηγεσίας των μελών και της κοινωνικής του βάσης είναι να προσέξουν ιδιαίτερα για να αποφύγουν έναν τέτοιο κίνδυνο. Δεν πρέπει όμως ο φόβος των αναγκαίων προγραμματικών τομών να γίνει έμμονη ιδέα, που θα εγκλωβίσει την ιστορική προοπτική, στην οποία προσβλέπουν πλέον όχι μόνο Έλληνες, αλλά και Ευρωπαίοι πολίτες.
Επειδή ένα μέρος των αντιδράσεων, κυρίως από το Διαδίκτυο, μου θύμισε τη στάση των Κουβανών και τη στοχοπροσήλωσή τους σε μια μηχανιστική ανάγνωση των "ιερών κείμενων" ακόμη κι όταν ένας "ορθόδοξος" μαρξιστής προσπαθούσε να τους πείσει ότι η πραγματικότητα είναι πιο περίπλοκη. Έκτοτε η ιστορική Αριστερά έκανε πολλά βήματα μπροστά για να ξαναγυρίσει στον ανόητο δογματισμό και τη μανιχαϊστική κενότητα.
ΤΡΕΙΣ είναι οι αιτίες των μεγάλων διασπάσεων στην ιστορική Αριστερά. Η πρώτη ήταν η σχέση με την ΕΣΣΔ, την πατρίδα του (αν)ύπαρκτου σοσιαλισμού, κυρίως από τη σταλινική περίοδο και μετά. Η δεύτερη, η παραβίαση της εσωκομματικής δημοκρατίας με τον εξοστρακισμό της διαφορετικής άποψης με "μοχλό" τον δημοκρατικό συγκεντρωτισμό. Η τρίτη, η πολιτική συμμαχιών. Οι δύο πρώτες αιτίες μάτωσαν την ιστορική Αριστερά στην Ελλάδα, αλλά πλέον αποτελούν αντικείμενο μόνο των ιστορικών. Μένει η τρίτη αιτία συγκρούσεων, η πολιτική συμμαχιών.
ΑΣ ΘΥΜΗΘΟΥΜΕ τι υποστήριξα στο άρθρο της προηγούμενης Κυριακής. Πρώτον, ότι η έκρηξη του ΣΥΡΙΖΑ είναι αποτέλεσμα τόσο του ριζοσπαστισμού του όσο και της βαθιάς κρίσης πολιτικής εκπροσώπησης, εξαιτίας της κρίσης που περνά ο συγγενής χώρος της Κεντροαριστεράς λόγω της εφαρμογής των μνημονιακών πολιτικών, που συνθλίβουν τους εργαζόμενους.
Δεύτερον, ότι για πρώτη φορά ένα κόμμα της Αριστεράς, ο ΣΥΡΙΖΑ, έχει να αντιμετωπίσει ένα ιστορικών διαστάσεων πρόβλημα: ή να στραφεί σε έναν νεοκομμουνιστικό προσανατολισμό, όπως αυτός υποδηλώνεται από τον κύριο όγκο των στελεχών του που προτείνουν ένα "δεύτερο κύμα ριζοσπαστισμού", ή ως αριστερός πολιτικός φορέας να γίνει ο κορμός ενός νέου συνασπισμού εξουσίας.
Τόσο η πρώτη όσο και η δεύτερη επιλογή είναι αριστερές, υπό προϋποθέσεις μπορεί και να τέμνονται. Κατά τη γνώμη μου, ο πρώτος δρόμος οδηγεί σε ένα κόμμα κοινωνικής και πολιτικής αντιπολίτευσης (σ.σ.: μερικοί μάλιστα θα ήθελαν εκτός Ευρωζώνης), ενώ ο δεύτερος δυνάμει οδηγεί σε ένα κόμμα εξουσίας. Δεν μέμφομαι κανέναν από τους δυο. Αν κρίνω από τις αντιδράσεις, λίγοι γνωρίζουν ότι ως πρόσωπο είχα διαδραματίσει, προ 25ετίας και πλέον, κάποιο ρόλο υπέρ της πρώτης επιλογής. Αν και τα στερνά τιμούν τα πρώτα, δύσκολα θα μπορούσα να κατηγορηθώ ότι αλληθωρίζω προς την Κεντροαριστερά. Στην πραγματικότητα, οι ιστορικές συνθήκες είναι εντελώς διαφορετικές, ενώ τέτοιου είδους συγκυρίες εμφανίζονται κάθε δύο γενιές, εκτός τού ότι είμαστε πλέον όλοι πιο ώριμοι.
ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ ζήτημα που έχει σήμερα μπροστά του ο ΣΥΡΙΖΑ δεν είναι βεβαίως αν θα προδώσει ή όχι την ψήφο των πολιτών, αλλά αν θα ανταποκριθεί στην ιστορική πρόκληση να αποτελέσει έναν πραγματικό εναλλακτικό πολιτικό φορέα εξουσίας, με ριζοσπαστισμό, αλλά χωρίς ασάφειες, διπλές ερμηνείες και αμετροέπειες στην προγραμματική του πρόταση. Ως αριστερό κόμμα οφείλει να αναζητήσει συμμάχους σε συγγενείς πολιτικούς και κοινωνικούς χώρους δίνοντας ταυτόχρονα τη μάχη της ηγεμονίας και της περαιτέρω αλλαγής των συσχετισμών. Αυτή η μάχη πρέπει να στηρίζεται σε προτάσεις πραγματικά εναλλακτικές, που δεν θα αναπαράγουν τους όρους της κρίσης, αλλά θα την υπερβαίνουν στην κατεύθυνση του κοινωνικού μετασχηματισμού.
ΔΕΝ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΑ ότι δεν πρέπει να στηρίζει κοινωνικούς αγώνες -κάθε άλλο-, αλλά ότι δεν μπορεί να υιοθετεί κάθε αίτημα που διατυπώνεται από τις κοινωνικές ομάδες. Πρέπει να ιεραρχεί και να συνθέτει τα αιτήματα αυτά για την υπέρβαση της κρίσης από τη σκοπιά των δυνάμεων της εργασίας, με τη διευρυμένη έννοια, πέρα δηλαδή από τον παραδοσιακό εργατισμό και οικονομισμό. Φαντάζεται κανείς τον Μαρξ να υιοθετεί τα αιτήματα των λουδιτών, οι οποίοι -μην το λησμονούμε- αποτελούσαν στρατηγική του εργατικού κινήματος; Φαντάζεται κανείς τον Μαρξ να λέει στον Ένγκελς ότι δεν θα ήθελε να έχει σχέσεις μαζί του, επειδή καταγόταν από αστική οικογένεια; Φαντάζεται επίσης κανείς τις αντιδράσεις που θα ξεσπάσουν αν και εφόσον ο ΣΥΡΙΖΑ κληθεί να εφαρμόσει μια βασική του θέση: το περιουσιολόγιο;
ΕΝΑ ΣΥΓΧΡΟΝΟ αριστερό κόμμα, ως συλλογικός διανοούμενος, όπως θα έλεγε ο Γκράμσι, οφείλει να ιεραρχεί και να συνθέτει τα αιτήματα, αλλιώς μετατρέπεται σε επαγγελματικό σωματείο ή, ακόμη χειρότερα, δεν μπορεί να αποφύγει τον πειρασμό ενός πελατειακού πολιτικού φορέα.
ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ όμως οι πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις στις οποίες η ριζοσπαστική Αριστερά πρέπει να απευθυνθεί από θέση αρχής προκειμένου να οικοδομήσουν μαζί έναν νέο συνασπισμό εξουσίας; Πρώτα απ' όλα οι άλλες πολιτικές δυνάμεις, που αυτοπροσδιορίζονται ως αριστερές, ΚΚΕ, ΔΗΜ.ΑΡ., ΑΝΤΑΡΣΥΑ και άλλες μικρότερες κινήσεις.
Μετά είναι οι δυνάμεις της Κεντροαριστεράς, της πολιτικής οικολογίας, των κοινωνικών κινημάτων και βεβαίως η κοινωνική βάση της εργασίας. Εικάζω ότι θα έχουν διαφύγει ορισμένων οι μετρήσεις της κοινής γνώμης, που δείχνουν ευρύτατο αντιπολιτικό - αντικομματικό ρεύμα, ενώ ο ΣΥΡΙΖΑ παίρνει περίπου το ένα τέταρτο του εκλογικού του ποσοστού στην ερώτηση ποιο είναι το καλύτερο κόμμα για να αντιμετωπίσει τα προβλήματα της χώρας. Στην πραγματικότητα δηλαδή πείθει για την εναλλακτική του πρόταση κυρίως το τμήμα που προέρχεται από την ιστορική Αριστερά.
ΓΙΑ ΝΑ ΑΛΛΑΞΟΥΝ τα πράγματα, οφείλουν να αλλάξουν όλοι, ο καθένας καθ' όσον του αναλογεί, τόσο οι δυνάμεις της ιστορικής Αριστεράς όσο και οι πολιτικές δυνάμεις της Κεντροαριστεράς, οι οποίες στηρίζουν δυστυχώς τις πολιτικές - σοκ. Κυρίως όμως ο ΣΥΡΙΖΑ οφείλει να διαμορφώσει ένα πραγματικά εναλλακτικό πρόγραμμα, που θα απαντά αξιόπιστα ακόμη και στα πιο δύσκολα ερωτήματα των πολιτών, ενώ δεν θα μετατρέπει τον νέο συνασπισμό εξουσίας σε κακέκτυπο του ΠΑΣΟΚ.
Το ότι πολλοί από τους πολίτες που στηρίζουν τον ΣΥΡΙΖΑ εκφράζουν φόβους μήπως μετατραπεί σε κακέκτυπο του ΠΑΣΟΚ και κολυμβήθρα του Σιλωάμ, είναι δείγμα υγείας, καθήκον δε της ηγεσίας των μελών και της κοινωνικής του βάσης είναι να προσέξουν ιδιαίτερα για να αποφύγουν έναν τέτοιο κίνδυνο. Δεν πρέπει όμως ο φόβος των αναγκαίων προγραμματικών τομών να γίνει έμμονη ιδέα, που θα εγκλωβίσει την ιστορική προοπτική, στην οποία προσβλέπουν πλέον όχι μόνο Έλληνες, αλλά και Ευρωπαίοι πολίτες.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου